صاداقا، أکۇنۇمینین اۇلمازسا اۇلمازئدئر. ایحتیاجلارئ قارشئلاماقلا قالماز، دئشا ایتیلنلری ینیدن أکۇنۇمییە قازاندئرئر. ساغلادئغئ گۆون وە تاطمین اۇرتامئ ایلە دە گلیشمەنین وە بۆیۆمەنین اؤنۆنۆ آچار. بو یۆزدن فائیضی یاساقلایان آیتلردە حپ زکات وە صاداقا وورغوسو یاپئلئر.
صاداقا، ایحتیاجلئلارا یاپئلان قارشئلئقسئز یاردئمدئر. فائیض ایسە ایحتیاجلیلارا وریلن بۇرچتان ألدە أدیلن گلیردیر. ایحتیاجئ اۇلمایان، فائیضلی بۇرچ آلماز. صاداقا، ایحتیاجلئلارئ وە سۇسیال یاپئیئ راحاتلاتئر. فائیض ایسە ایحتیاجلئلارئ داحا کؤتۆ دوروما سۇقار وە سۇسیال یاپئیئ بۇزار.
صاداقا دەیینجە عاقلا ایلک گلن، فاقیرلرە یاپئلان یاردئمدئر. بو کلیمە گلەنگیمیزدە، داحا چۇق دیلنجیلرە یاپئلان باسیط یاردئملار ایچین قوللانئلئر. حالبوکی فاقیرلر، صاداقانئن سکیز حارجاما قالمیندن سادەجە بیرینی اۇلوشتورور. صاداقا آصلئندا “دەولتین آلدئغئ ورگی” آنلامئندادئر.
آللاە تعالا، دەولتین باشئ اۇلان نبیمیزە شؤیلە أمرەتمیشتیر:
خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۰۳﴾ (سورة التوبة)
ماللارئندان صاداقا آل! بؤیلەجە اۇنلارئ آرئندئرمئش وە گلیشتیرمیش اۇلورسون. اۇنلارا سۆرکلی دستک اۇل، سنین دستگین اۇنلارئ راحاتلاتئر. هر شەیی دینلەین وە بیلن آللاەتئر. (تەوبە سورەسی؛ 103)
بو آیتین اؤنجەسیندە وە سۇنراسئندا صامیمی مۆسلۆمانلاردان سؤز أدیلدیگی گیبی نبیمیزە سۆرکلی توزاق قوران مۆنافئقلاردان وە کافیرلردن دە سؤز أدیلمیشتیر. اۇنلاردان آلئناجاق صاداقا، سادەجە دەولتە صاداقاتلرینین گؤسترگەسی اۇلور. وریلەجک دستکلە راحاتلار وە کندیلرینی گلیشتیرمە فئرصاتئ بولورلار.
سۇنوچ اۇلاراق بو آیتتە سؤزۆ أدیلن صاداقا، دەولتین آلدئغئ ورگیدیر؛ مۆسلۆماندان نە آلئنئرسا غایرئ مۆسلیمدن دە اۇ آلئنئر.
صاداقا وە کرەدی
کرەدی، فائیضلی بۇرچتور. ایحتیاجئ همن قارشئلادئغئ ایچین جاذیب گلیر. آما اؤدەمە، چۇغو زامان واقتیندە یاپئلاماز وە ینی کرەدییە ایحتیاج دویولور. هر دؤنگۆدە آرتان بۇرچ یۆزۆندن کرەدی آلانلار، قئسا سۆرەدە أللریندە اۇلانئ دا قایبەدر وە أکۇنۇمینین دئشئنا ایتیلیرلر.
أسکیدن پارا آلتئن وە گۆمۆشتن اۆرتیلیر، آغئرلئق وە عایارئنا گؤرە ایشلم گؤرۆردۆ. میقدارئ سئنئرلئ اۇلدوغو ایچین بۇرچ ورمە ایمکانلارئ دا سئنئرلئ ایدی. بیرقاچ عاصئردان بریدیر پارا، کاغئدا دؤنۆشتۆرۆلدۆ وە اۆزرینە یازئلان دگرلە دۇلاشئما چئقارئلدئ.
عاینئ بۆیۆکلۆکتەکی ایکی کاغئدتان بیرینە 1 دۇلار، ایکینجیسینە 100 دۇلار یازئنجا، ایکینجیسی بیرینجینین یۆز قاتئ دگرلە ایشلم گؤرمکتەدیر. بونونلا دا یتینیلمەدی، صئرف قایئدلاردا اۇلان وە حسابتان حسابا ناقیل ایلە قوللانئلان حایالی پارالار اۆرتیلدی.
آرتئق بیلگیسایار أکرانئنا عیلاوە أدیلن صئفئرلارلا اینانئلماز بۆیۆکلۆگە اولاشتئرئلان پارالار، فائیضلی اۇلاراق پیاسایا سۆرۆلمکتە وە بۆتۆن دۆنیا سؤمۆرۆلمکتەدیر. بو یۇللا، اؤنجە کۆچۆک ایشلتمەلر، سۇنرا اۇرتا اؤلچکلی ایش یرلری چالئشاماز حالە گتیریلدی؛ آرقاسئندان بۆیۆک ایشلتمەلر وە دەولتلر، پارا بابالارئنئن کۇنترۇلۆنە سۇقولدولار.
پارا بابالارئ، سئقئنتئیا گیرمەدن بۆتۆن قایناقلارا حاکیم اۇلدولار. قایناقلارئ اینصافسئزجا تۆکتیرلرکن اۇنلارئن آصئل صاحیبلرینی یۇق أتمکتن دە ذەوق آلئیۇرلار. ایستاتیستیکلرە گؤرە تۆرکیە، آمەریکا، چین، روسیا وە اینگیلترە داحیل، بۆتۆن دەولتلر وە همن هر عائیلە بۇرچلو دورومدادئر. بونلار، ایستەدیکلری اۆلکەیی باتئرماقتا وە یؤنتیملرینی دگیشتیرمکتەدیرلر.
بونلارئن سالطاناتئنا سۇن ورمەنین اۇلمازسا اۇلمازئ، فائیضە گچیت ورمەمکتیر.
“فائیض“، آللاهئن بۆتۆن ألچیلرینین تبلیغ أتتیگی تمل یاساقلارداندئر.
شو آیتلر یاهودیلرلە ایلگیلیدیر:
فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيرًا ﴿۱۶۰﴾ وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا ﴿۱۶۱﴾ (سورة النساء)
یاهودیلرین یانلئش توتوم وە داورانئشلارئ سببییلە اۇنلارا حلال قئلئنمئش تمیز شەیلری حارام قئلدئق. چۆنکۆ اۇنلار، بیرچۇق کیمسەیی آللاهئن یۇلوندان أنگللـەرلر. کندیلرینە یاساق أدیلدیگی حالدە، فائیض آلئرلار وە اینسانلارئن ماللارئنئ گرچک دئشئ (باطئل) یۇللارلا یەرلر. اۇنلارئن کافیر اۇلانلارئنا آجئقلئ بیر عاذاب حاضئرلامئشئزدئر. (نیسا سورەسی؛ 160-161)
شو آیت دە، فائیضین کؤتۆلۆگۆنە آما زکاتئن أکۇنۇمییی گلیشتیردیگینە وورغو یاپار:
وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ﴿۳۹﴾ (سورة الروم)
اینسانلارئن ماللارئ ایچیندە آرتسئن دییە وردیگینیز فائیضلی بۇرچ، آللاهئن یانئندا آرتماز. آللاهئن رئضاسئنئ ایستەیەرک وردیگینیز زکاتا گلینجە؛ ماللارئنئ قات قات آرتئرانلار زکات ورنلردیر. (روم سورەسی؛ 39)
“اینسانلارئن ماللارئ ایچیندە آرتسئن دییە وردیگینیز فائیضلی بۇرچ…” ایفادەسی، بو بۇرجون مالئ اۇلانا وریلدیگینی گؤستریر. چۆنکۆ گری اؤدنەجگی گارانتی أدیلمەدن فائیضلی بۇرچ وریلمز.
فائیضجیلرین ایستیثمار أتتیگی کیشی وە قورولوشلار دا “صاداقا یۇلویلا”، اۇنلارئن ألیندن قورتارئلمالئدئر.
آشاغئدا گؤرۆلەجگی گیبی “صاداقا“، أکۇنۇمینین اۇلمازسا اۇلمازئدئر. ایحتیاجلارئ قارشئلاماقلا قالماز، دئشا ایتیلنلری ینیدن أکۇنۇمییە قازاندئرئر. ساغلادئغئ گۆون وە تاطمین اۇرتامئ ایلە دە گلیشمەنین وە بۆیۆمەنین اؤنۆنۆ آچار. بو یۆزدن فائیضی یاساقلایان آیتلردە حپ “زکات وە صاداقا” وورغوسو یاپئلئر.
شو آیتلرە دیققاتلە باقالئم:
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۲۷۴﴾ لَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۲۷۵﴾ يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ ﴿۲۷۶﴾ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۲۷۷﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴿۲۷۸﴾ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۹﴾ وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۲۸۰﴾ (سورة البقرة)
« ماللارئنئ گجە گۆندۆز، گیزلی وە آچئق حایرا حارجایانلارئن اؤدۆلۆ، کندی راببی قاتئندادئر. اۇنلارئن اۆزریندە بیر قۇرقو اۇلماز، اۆزۆنتۆ دە چکمزلر.
فائیض ییەنلر ایسە، شەیطانئن عاقلئنئ چلدیگی کیمسەنین داورانئشئندان فارقلئ بیر داورانئش گؤسترمزلر. بو اۇنلارئن “آلئم ساتئم، طئبقئ فائیضلی ایشلم گیبیدیر.” دەمەلری یۆزۆندندیر. آللاە، آلئم ساتئمئ حلال، فائیضلی ایشلمی حارام قئلمئشتئر. کیمە راببیندن بیر اؤگۆت اولاشئر دا فائیض آلمایئ بئراقئرسا، اؤنجەدن آلدئقلارئ کندینە قالئر. اۇنون ایشی آللاها عائیدتیر. کیم دە دوام أدرسە، اۇنلار جهننم آهالیسیدیر، اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالاجاقلاردئر.
آللاە، فائیضلی ایشلری دارالتئر؛ صاداقالارئ آرتئرئر. آللاە، آیتلری گؤرمزلیک أدن سوچلولارئن هیچبیرینی سەومز.
اینانئپ گۆونن، ایی ایشلر یاپان، نامازئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلان وە زکاتئ ورنلر، راببی قاتئندا اؤدۆلۆ حاق أدرلر. اۇنلارئن اۆزریندە بیر قۇرقو اۇلماز، اۆزۆنتۆ دە چکمزلر.
أی اینانئپ گۆوننلر، آللاەتان چکینەرک قۇرونون! اۇنا گرچکتن گۆونییۇرسانئز، قالان فائیض آلاجاقلارئنئزدان وازگچین!
أگر وازگچمزسنیز، آللاە وە ألچیسی طارافئندان آچئلمئش بیر ساواشئن ایچیندە اۇلدوغونوزو بیلین. تەوبە أدرسنیز (حاطانئزدان تام اۇلاراق دؤنرسنیز)، آنا ماللارئنئز سیزیندیر؛ بؤیلەجە نە حاقسئزلئق أدرسینیز، نە دە حاقسئزلئغا اوغرارسئنئز.
بۇرچلو دارلئق ایچیندە ایسە، راحاتا چئقئنجایا قادار بکلەمک گرکیر. آلاجاغئنئزئ صاداقایا (زکاتا) سایمانئز، سیزین ایچین داحا حایئرلئدئر. بونو بیر بیلسەیدینیز. »
(باقارا سورەسی؛ 280-274)
آیتلرین بو دنلی آغئر ایفادەلر تاشئماسئ بۇشونا دگیلدیر. چۆنکۆ بۇرچ ورمک، أکۇنۇمیک فاعالیەت دگیلدیر. أکۇنۇمیک فاعالیەت، آلئنان بۇرجون قوللانئلماسئیلا باشلار. بو فاعالیەتین، بۇرچلانما سۆرەسی ایچیندە سۇنوچلانماسئ گارانتی أدیلەمەیەجگی گیبی کارلا سۇنوچلانماسئ دا گارانتی أدیلەمز. بۇرچتان ألدە أدیلەجک گلیر، تۆم سیستمی بۇزان حاقسئز قازانچ اۇلور.
آرتانئن بیر قئسمئنئ ورمک
اینسان مالئ چۇق سەور. بو یۆزدن قورئان، بیریکتیرمەیی دگیل؛ اینفاقئ أمرەدر. عارابچادا تۆنلە “نافاق” (النَّفَق)؛ بیر شەیی تۆنلدن گچیرمەیە “اینفاق” (إنفاق) دەنیر.
قان، ناسئل دامارلاردان گچیپ وۆجودا یایئلئرسا، گلیر وە ثروت دە “اینفاق یۇلویلا”، یاعنی “حارجاما کاناللارئیلا” توُپلوما یایئلئر.
نبیمیزە سۇرولان بیر سۇرو اۆزرینە شو آیت اینمیشتیر:
… وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ ﴿۲۱۹﴾ (سورة البقرة)
سانا، نەیی اینفاق أدەجکلرینی سۇرویۇرلار. دە کی: “آرتانئ!” آللاە، آیتلرینی سیزە بؤیلە آچئقلار کی دۆشۆنەسینیز. (باقارا سورەسی؛ 219)
“آرتانئ (عافو = العَفو)” سؤزۆ، ایکی آنلاما گلیر: بیری “تمل ایحتیاجتان آرتان”؛ دیگری “چۇغالاندئر”.
کیشینین أوی، أو أشیاسئ، کندینین وە باقماقلا سۇروملو اۇلدوغو کیشیلرین ییەجگی، بینەجگی، ایش یری، آراچ وە گرچلر وس. اۇنون تمل ایحتیاجلارئدئر. بونلاردان صاداقا آلئناماز.
“عافو = العَفو” سؤزۆ شو آیتتە، مالئن چۇغالماسئ یاعنی زنگینلشمە آنلامئندادئر:
ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَوْا وَقَالُوا قَدْ مَسَّ آبَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَالسَّرَّاءُ فَأَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ ﴿۹۵﴾ (سورة الأعراف)
سۇنرا باشلارئنداکی سئقئنتئلارئ گیدریر، یرینە گۆزل شەیلر وریریز. سۇنوندا زنگینلشیرلر (عَفَوا) وە شؤیلە دەرلر: “یاشادئغئمئز باسقئ وە سئقئنتئلارئ آتالارئمئز دا یاشامئش.” اۇنلارئ بکلەمەدیکلری بیر آندا یاقالارئز؛ فارقئنا بیلە وارامازلار. (آعراف سورەسی؛ 95)
بو آیتە گؤرە، تمل ایحتیاجلارئندان فاضلا مالئ اۇلمایان کیشیدن ورگی آلئناماز. ماعاش، اۆجرتلر، أو، اۇتۇمۇبیل، دۆککان، فابریکا گیبی شەیلر “ورگیدن موعاف” اۇلور.
آللاە تعالا، ایحتیاجتان آرتان هر شەیی ایستەمز. آما اؤیلە بیر سیستم قۇیموشتور کی، آرتان مالئن بللی بیر قئسمئنئ ورنی، تامامئنئ ورمیش گیبی قابول أدر.
شو آیتە گؤرە یاپئلان بیر اییلیگە أن آز اوُن قاتئ قارشئلئق وریلیر:
مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ ﴿۱۶۰﴾ (سورة الأنعام)
کیم بیر اییلیکلە گلیرسە اۇنا، اۇنون اۇن قاتئ وریلیر. کیم دە بیر کؤتۆلۆکلە گلیرسە سادەجە بیر قاتئ ایلە جزالاندئرئلئر. کیمسەیە حاقسئزلئق یاپئلماز. (أنعام سورەسی؛ 160)
بونا گؤرە 1000 لیراسئ اۇلان کیشی، اۇنون 100 لیراسئنئ صاداقا اۇلاراق وریرسە، تامامئنئ ورمیش اۇلاجاغئندان اۇندان داحا فاضلاسئ ایستنمز. بوگۆن ایش عالمینی بونالتان ورگیلرین چۇق بۆیۆک بیر بؤلۆمۆ بو سیستمدە یۇقتور.
تارئم اۆرۆنلریندن صاداقا
آللاە تعالا تارئم اۆرۆنلری ایلە ایلگیلی اۇلاراق شؤیلە دەمیشتیر:
وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ ﴿۱۴۱﴾ (سورة الأنعام)
چارداقلئ، چارداقسئز باحچەلری، یەمەسی فارقلئ حورمالارئ وە أکینلری، بیربیرینە بنزەین وە بنزەمەین زەیتینلری وە نارلارئ وار أدن “اۇدور”. بونلار اۆرۆن ورینجە اۆرۆنلریندن یەیین. حاصاد گۆنۆندە دە حاققئنئ ورین. ساوورغانلئق یاپمایئن. “اۇ”، ساوورغانلارئ سەومز. (أنعام سورەسی؛ 141)
