فئطرات دینی

قورئان‌دا صاداقا وە فائیض – 2

 

تارئم اۆرۆن‌لریندن صاداقا

آللاە تعالا تارئم اۆرۆن‌لری ایلە ایلگیلی اۇلاراق شؤیلە دەمیش‌تیر:

وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ ﴿۱۴۱﴾ (سورة الأنعام)

چارداقلئ، چارداق‌سئز باحچەلری، یەمەسی فارقلئ حورمالارئ وە أکین‌لری، بیربیری‌نە بنزەین وە بنزەمەین زەیتین‌لری وە نارلارئ وار أدن “اۇدور”. بونلار اۆرۆن ورینجە اۆرۆن‌لریندن یەیین. حاصاد گۆنۆندە دە حاققئ‌نئ ورین. ساوورغانلئق یاپمایئن. “اۇ”، ساوورغان‌لارئ سەومز. (أنعام سورەسی؛ 141)

 

مککەدە اینن بو آیت‌تە وریلمەسی أمرەدیلن حاق، تارئم اۆرۆن‌لریندن حاصاد گۆنۆ آلئنان صاداقادئر. حاصادئن تامامئ‌نئ ورمیش اۇلماق ایچین، “اۇن‌دا بیری‌نی” ورمک یترلی اۇلدوغوندان اؤتۆرۆ؛ بو اۆرۆن‌لردن آلئنان صاداقایا “اۇن‌دا بیر” آنلامئ‌نا گلن “عؤشۆر” آدئ وریلیر.

اۆرتیم‌دە عیلاوە ماصراف یاپئلئرسا، اۇران “ییرمی‌دە بیرە” دۆشر. ضارارئ گؤزە آلاراق یاپئلان حارجامالار اۆرۆنۆ آرتئراجاغئندان بو ایندیریم، تشویق ماهیەتیندەدیر.

حاصاد گۆنۆ یاپئلان اؤدەمە، تارلادا اۇلاجاغئ ایچین دپۇلاما وە ناقلیە ماصراف‌لارئ اۇلماز. اۇ مال، تۆججار طارافئندان ساتئن آلئندئغئ آن‌دان ایعتیبارن تیجارت مالئ‌نا دؤنۆشۆر.

 

پارا وە تیجارت مال‌لارئ

تیجارت، بیر مالئ پارا ایلە وەیا باشقا بیر مال‌لا، پشین یاحود ورەسیە دگیشتیرمک‌تیر. فائیض‌دە دە دگیش تۇقوش واردئر. داحا سۇنرا 11 لیرا ورمک اۆزرە بیریندن 10 لیرا بۇرچ آلان کیشی، اۇ 10 لیرا یری‌نە باشقا بیر 10 لیرا وە آیرئجا 1 لیرا وریر. فائیضجی‌لر، حالقئ سؤمۆرۆپ أکۇنۇمی‌یی دارالتتئق‌لارئ‌نئ بیلدیک‌لری ایچین، بو بنزەرلیک‌تن یارارلانئپ شؤیلە دەرلر:

“پشین فیاتئ 10 لیرا اۇلان بیر مالئ، واعدەلی 11 لیرایا آلماق نە ایسە؛ 10 لیرایئ واعدەلی 11 لیرایا آلماق دا اۇدور.”

 

آللاە تعالا شؤیلە بویورور:

الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۲۷۵﴾ (سورة البقرة)

فائیض ییەن‌لر، شەیطانئن عاقلئ‌نئ چلدیگی کیمسەنین داورانئشئندان فارقلئ داورانئش گؤسترمزلر. بو اۇنلارئن “آلئم ساتئم، طئبقئ فائیضلی ایشلم گیبی‌دیر.” دەمەلری یۆزۆندن‌دیر. آللاە، آلئم ساتئمئ حلال، فائیضلی ایشلمی حارام قئلمئش‌تئر. کیمە راببیندن بیر اؤگۆت اولاشئر دا، فائیض آلمایئ بئراقئرسا، اؤنجەدن آلدئق‌لارئ کندی‌نە قالئر. اۇنون ایشی آللاها عائیدتیر. کیم دە دوام أدرسە، اۇنلار جهننم آهالیسی‌دیر، اۇرادا اؤلۆم‌سۆز اۇلاراق قالاجاق‌لاردئر. (باقارا سورەسی؛ 275)

 

فائیض ایلە آلئم ساتئم آراسئندا بنزەرلیک واردئر آما اۇنلارئ آیرئشتئران، آراداکی فارق‌تئر. اۆزۆم شارابئ، اۆزۆم شئراسئنا بنزەر آما کیمسە: “شئرا طئبقئ شاراب گیبی‌دیر” دیەمز.

پشین فیاتئ 10 لیرا اۇلان بیر مال، واعدەلی 11 لیرایا ساتئلئنجا 11 لیرانئن تامامئ مالئن بدلی اۇلور. اۇ مال ایلە پارا آراسئندا دنکلیک اۇلمادئغئ ایچین فاضلالئق‌تان دا سؤز أدیلەمز. اؤدەمە گۆنۆ مالئن فیاتئ 12 لیرایا چئقابیلەجگی گیبی 9 لیرایا دا اینەبیلیر. ایکی طاراف دا ضارارئ گؤزە آلاراق تۆکتیمین، مال وە پارا دۇلاشئمئ‌نئن وە ینی اۆرتیمین یۇلونو آچمئش اۇلورلار.

11 لیرا آلماق اۆزرە 10 لیرا ورنین آلاجاغئ 10 لیرا، وردیگی 10 لیرانئن دنگی‌دیر. فاضلادان آلدئغئ 1 لیرا “قارشئلئق‌سئزدئر”. چۆنکۆ فائیضجیلیک أکۇنۇمیک فاعالیەت دگیل‌دیر. أکۇنۇمیک فاعالیەت، آلئنان بۇرجون قوللانئلماسئ‌یلا باشلار. اۇنو دا فائیضجی یاپمادئغئ ایچین اؤدۆلۆ حاق أتمز.

فائیضجی، بۇرچلونون هیچ‌بیر دردی ایلە ایلگیلنمز وە ضارارئ گؤزە آلماز. اؤدەمە گجیکیرسە “گجیکمە فائیضی” آدئ آلتئندا أک اؤدەمە آلئر. اۇنون هدفی، گلیری‌نی %10، %20، %40 گیبی آرتئرماق‌تئر.

 

آللاە تعالا شؤیلە دەمیش‌تیر:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۱۳۰﴾ (سورة آل عمران)

أی اینانئپ گۆونن‌لر! اؤزللیگی قات قات قاتلانئپ آرتما اۇلان فائیضی یەمەیین، آللاەتان چکینین کی اومدوغونوزا قاووشاسئنئز. (آلی عیمران سورەسی؛ 130)

 

آیت‌تەکی “أضعَافًا” ایفادەسی عاراب دیلی آچئسئندان “الرّبَا = ریبانئن” حالی‌نی یاعنی اؤزللیگی‌نی گؤستریر. “أضعَافًا مُضَاعَفَةً” سؤزۆ، “ایکی‌نین قات‌لارئ” آنلامئندادئر. قاتلاناراق آرتما، فائیضین دگیشمز اؤزللیگی‌دیر. بو آیتە باشقا آنلام وریلەمز. چۆنکۆ اۇرانئ نە اۇلورسا اۇلسون، فائیضین هر چشیدی حارام‌دئر.

 

آللاە تعالا شؤیلە دەمیش‌تیر:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴿۲۷۸﴾ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۹﴾ (سورة البقرة)

أی اینانئپ گۆونن‌لر، آللاەتان چکینەرک قۇرقون! اۇنا گرچک‌تن گۆونییۇرسانئز، قالان فائیض آلاجاق‌لارئنئزدان وازگچین! أگر وازگچمزسنیز، آللاە وە ألچیسی طارافئندان آچئلمئش بیر ساواشئن ایچیندە اۇلدوغونوزو بیلین. تەوبە أدرسنیز (فائیضجیلیک‌تن تام اۇلاراق دؤنرسنیز)، آنا مال‌لارئنئز سیزین‌دیر؛ بؤیلەجە نە حاق‌سئزلئق أدرسینیز نە دە حاق‌سئزلئغا اوغرارسئنئز. (باقارا سورەسی؛ 279-278)

 

بو آیت‌لر، آلاجاغا یاپئلان هر عیلاوەنین فائیض وە حارام اۇلدوغونو آچئقچا گؤسترمک‌تەدیر. شو آیت‌تە، اؤدەمە گۆچلۆگۆ چکن‌لرین بۇرچ‌لارئ‌نئن صاداقایا سایئلماسئ تاوصیە أدیلمیش‌تیر:

وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۲۸۰﴾ (سورة البقرة)

بۇرچلو دارلئق ایچیندە ایسە، راحاتا چئقئنجایا قادار بکلەمک گرکیر. آلاجاغئ صاداقایا سایمانئز، سیزین ایچین داحا حایئرلئ‌دئر. بونو بیر بیلسەیدینیز! (باقارا سورەسی؛ 280)

 

شو آیت دە فائیضجی ایلە زکات ورن کیشی‌نین فارقئ‌نئ آچئق بیر شکیل‌دە گؤسترمک‌تەدیر:

وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ﴿۳۹﴾ (سورة الروم)

اینسان‌لارئن مال‌لارئ ایچیندە آرتسئن دییە فائیضە وردیگینیز شەی آللاهئن یانئندا آرتماز. آللاهئن رئضاسئنئ ایستەیەرک وردیگینیز زکاتا گلینجە؛ قات قات آرتئران‌لار زکات ورن‌لردیر. (روم سورەسی؛ 39)

 

فائیضجی قازانجئ‌نئ قات قات آرتئرابیلیر آما آللاە، اۇنو مشروع سایماز. “قات قات آرتئران‌لار” دییە ترجۆمە أدیلن کلیمە “المُضعِفُونَ”دور. باش‌تاکی “أل” تاقئسئ، بونون بیلیندیگی‌نی گؤستریر. قاورام، آلی عیمران؛ 130-نجو آیت‌تە، بیر شەیین أن آز دؤرت قاتئ دەمک اۇلان “إضعَافًا مُضَاعَفَةً” شکلیندە گچمیش‌تی.

 

بو دوروم‌دا آیتین سون بؤلۆمۆ شو آنلام‌دا اۇلور:

قازانچ‌لارئ‌نئ أن آز دؤرت قات آرتئران‌لار، زکات ورن‌لردیر.”

 

زکات ورن، فائیضجی گیبی ایحتیاج صاحیبی‌نی سؤمۆرمە ایمکانئ‌نا صاحیب اۇلدوغو حال‌دە آللاهئن رئضاسئنئ ترجیح أتتیگی ایچین آللاە، اۇنون زکات اۇلاراق وردیگی 1 لیرایئ أن آز دؤرت لیرا سایار. آللاە، بیر اییلیگە أن آز اۇن قات ثواب وردیگی ایچین دؤردۆن 10 قاتئ 40 أدر. یاعنی پارا وە تیجارت مال‌لارئن 1 لیرا زکات ورن 40 لیرا ورمیش گیبی اۇلور.

 

بو مال‌لاردا زکات اۇرانئ‌نئن “قئرق‌تا بیر” اۇلماسئ بوندان‌دئر. تیجارتە گیرن‌لر، بیر چۇق ضارارئ گؤزە آلمئش اۇلورلار. اۇنلارئن صاداقا اۇرانئ‌نئن دۆشۆرۆلمەسی، عاینئ زامان‌دا تیجارتی تشویق‌تیر.

بیر دە وریلن صاداقالار، سکیز صئنئفا حارجانئنجا اۇلوشان گۆون وە تاطمین اۇرتامئ، فائیضین دۇغوردوغو گۆون‌سیزلیک وە قۇرقو اۇرتامئ‌نئن ترسی‌نە، چۇق اۇلوملو گلیشمەلرە یۇل آچار وە تیجاری حایاتئ، گرچک آنلام‌دا گلیشتیریر. بو دا تۇپلومون رفاە سەویەسینی جیددی آنلام‌دا یۆکسلتیر.

 

صاداقانئن حارجاما قالم‌لری

صاداقانئن، یاعنی ورگی‌لرین حارجاما قالم‌لری‌نی شو آیت‌تن اؤگرنییۇروز:

إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۶۰﴾ (سورة التوبة)

صاداقالار سادەجە فاقیرلرە، میسکین‌لرە، صاداقا ایشیندە چالئشان‌لارا وە مۆئللفەئی قولوبا وریلیر. بیر دە أسیرلرە، بۇرچلولارا، آللاە یۇلونا وە یۇلجولارا حارجانماق اۆزرە آیرئلئر. بونلار آللاە طارافئندان فارض قئلئنمئش‌تئر. بیلن وە قارارلارئ دۇغرو اۇلان آللاەتئر. (تەوبە سورەسی؛ 60)

 

آیتین ایفادە طارزئ، سکیز صئنئفئن ایکی‌یە بؤلۆنمەسینی گرکتیریر. چۆنکۆ فاقیرلر، میسکین‌لر، صاداقا ایشیندە چالئشان‌لار وە مۆئللفەئی قولوب کلیمەلری‌نین باشئندا مۆلکیەت ایفادە أدن “ل = لام” حارفی جرری بولونور. زکاتئن بیر قئسمئ بونلارا “هیبە” أدیلیر.

 

دیگر دؤرت صئنئفئ گؤسترن کلیمەلرین باشئندا ظارف آنلامئ ایچرن “فی” حارفی جرری واردئر. بیر شەیین قابئ‌نا ظارف دەندیگیندن آیت، صاداقالارئن بیر قئسمئ‌نئن دا أسیرلرە، بۇرچلولارا، آللاە یۇلونا وە یۇلجولارا حارجانماق اۆزرە آیرئلماسئنئ، اۇنلار ایچین بیر “فۇن” اۇلوشتورولماسئنئ أمرەدر.

آیتین سۇنونداکی شو ایفادە چۇق اؤنملی‌دیر:

بونلار آللاە طارافئندان فارض قئلئنمئش‌تئر. بیلن وە قارارلارئ دۇغرو اۇلان آللاەتئر.

 

صاداقالارئن حارجاما قالم‌لری، آللاە طارافئندان فارض بیر گؤرەو اۇلاراق بلیرلنمیش‌سە مۆسلۆمان یؤنتیجی‌نین یاپاجاغئ تک شەی، بو گؤرەوی یری‌نە گتیرمک اۇلور. یوقارئ‌داکی آیت‌تە، صاداقالارئن حارجاما قالم‌لری قۇنوسوندا کیمسەیە یتکی وریلمەدیگی آچئق‌تئر.

صاداقانئن سکیز حارجاما قالمی‌نی، ایکی بؤلۆم‌دە گؤرمەیە چالئشالئم.

 

 

آ) کندی‌لری‌نە هیبە یاپئلاجاق اۇلان‌لار:

 

1– فاقیرلر

فاقیر، موحتاج دوروم‌دا اۇلان کیشی‌دیر. کلیمەنین بو آنلامئ‌نئ شو ایکی آیت‌تە گؤرەبیلیریز:

وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ﴿۳۲﴾ (سورة النور)

ایچینیزدن أولی اۇلمایان‌لار ایلە أرکک وە قادئن أسیرلرینیزدن اویغون دوروم‌دا اۇلان‌لارئ أولندیرین. فاقیر ایسەلر آللاە، کندی ایکرامئ‌یلا اۇنلارئن ایحتیاجئ‌نئ گیدریر. ایمکان‌لارئ گنیش اۇلان وە هر شەیی بیلن آللاەتئر. (نور سورەسی؛ 32)

 

 

Your Header Sidebar area is currently empty. Hurry up and add some widgets.