“فائیضجیلیک”، أن بۆیۆک گۆناەلارداندئر. قورئانئ کریمدە فائیضجیلیک؛ آللاە وە رسولۆنە قارشئ ساواش اۇلاراق نیتەلنمیش (باقارا؛ 279) هیچبیر حارام ایچین بؤیلەسینە تهدید أدیجی بیر ایفادە قوللانئلمامئشتئر. نیتەکیم رسولوللاە (ص) دا، تۇپلومو فلاکتە سۆرۆکلەین وە موطلاقا قاچئنئلماسئ گرکن گۆناەلارئن آراسئندا فائیضی دە سایمئشتئر. (بوحاری)
بیر سؤمۆرۆ آراجئ اۇلان فائیضین یاساقلانماسئ؛ بوندان قاچئنان مۆسلۆمانلار ایچین حوضور وە قایناشمانئن أن بۆیۆک وسیلەلریندندیر. زیرا دینیمیز، اینسانلارئن بیربیرینی سؤمۆرمەسینی دگیل، عاکسینە حالی واقتی یریندە اۇلانلارئن، ایحتیاج صاحیبلرینی قۇرویوپ قۇللاماسئنئ، بؤیلەجە سۇسیال یاردئملاشما وە دایانئشمانئن مەیدانا گلمەسینی ایستەمیشتیر. بو آماچلا زنگین ایلە فاقیر آراسئندا بیر کؤپرۆ اۇلان “زکاتئ” أمرەتمیش، زنگین وە فاقیر آراسئنداکی یاردئملاشما وە قایناشمایئ، قارشئلئقلئ سەوگی وە حۆرمتی یرلشتیرمیشتیر. زکات وە آللاە رئضاسئ ایچین “فائیضسیز بۇرچ ورمە” سایەسیندە؛ زنگین ایلە فاقیر آراسئنداکی نفرت دویغولارئ سەوگییە، قئسقانچلئق حیسلری دوعایا، آنارشی وە قارئشئقلئق ایسە یرینی حوضور وە سۆکونا ترک أدر.
فائیضین حارام قئلئنماسئنئن بیر دیگر حیکمتی دە؛ صانعات، تیجارت وە زیراعات گیبی حلال قازانچ یۇللارئنا مانیع اۇلماسئ، چالئشما شەوقینی قئرماسئ، اینسانئ تنبللیگە سەوق أتمەسیدیر. چۆنکی پاراسئ اۇلوپ دا، حلالە حاراما دیققات أتمەینلر، فائیض یۇلویلا بونو زاحمتسیز بیر شکیلدە آرتئرما ایمکانئ بولونجا؛ زیراعات، صانعات وە تیجارت گیبی حلال قازانچ یۇللارئ بۆیۆک اؤلچۆدە گری پلانا آتئلماقتا، کیشی یاتتئغئ یردن پارا قازانما گیبی قۇلای وە تنبلجە بیر یۇلا گیرمکتەدیر.
فائیضین بیرەی اۆزریندەکی بو أتکیسی، آشامالار حالیندە حایاتئن دیگر ساحالارئندا دا گؤرۆلۆر. اۆرتیمە گیرمەین پارا سببییلە، أکۇنۇمیک حایاتتا سئقئنتئلار باشلار. فائیضلی کرەدی ایلە یاپئلان اۆرتیمدن ألدە أدیلن قازانجئن بۆیۆک قئسمئ، آلئنان بۇرچلارئن فائیضینی اؤدەمک ایچین حارجانئر. اۆرتیجی بو فائیضی فیاتا یانسئتئر. فیاتلارئن آرتماسئیلا بیرلیکتە ایقتیصادی حایاتتا حوضورسوزلوقلار باشلار. بو دا سۇسیال حوضورو تهدید أدر. نیتەکیم باتئ دەولتلرینین یئللاردا گیردیکلری بۆیۆک أکۇنۇمیک سئقئنتئلار، ایکینجی دۆنیا ساواشئنئ حاضئرلایان سببلرین باشئندا گلییۇردو. بو أکۇنۇمیک سئقئنتئلارئن أن بۆیۆک سببی دە “فائیضدی”.
واطانداش پاراسئنئ یۆزدە فائیضلە بانکایا یاتئرئیۇر. بانکا دا بو پارایئ یۆزدە وەیا داحا فاضلا صاناییجییە، تۆججارا وەیا ایش آدامئنا ورییۇر. تۆججار وەیا اۆرتیجی فیرما، اۆرتتیگی مالئن فیاتئنا بو یۆکسک فائیضی دە أکلەمکتەدیر. بؤیلەجە یۆکسک فائیضلی پارا ایلە اۆرتیلن مال داحا پاهالئیا مال أدیلمکتە وە ساتئلماقتادئر. فائیضلە پارا آلان، بونا اؤدەیەجگی فائیضی داحا دا فاضلاسئیلا اۆرتتیگی شەیە یۆکلەمکتە، بؤیلەجە ضارارئ تۆکتیجی چکمکتەدیر. بیر قئسئر دؤنگۆ ایقتیصادی حایاتئ آلت اۆست أتمکتەدیر.
فائیضین بیر دیگر ضارارئ، سرمایەنین بللی کیشیلردە تۇپلانماسئنا سبب اۇلماسئدئر. بو کیشیلر مەوجود دوروملارئنئ قۇروماق ایچین تۇپلومو کۇنترۇللرینە آلئرلار وە کیمسە اۇنلارلا رقابت أدەمز. بو دا اۇنلارئن بیر سؤمۆرۆ دۆزنی قورماسئنا سبب اۇلور. موتلو بیر آزئنلئق دۆنیانئن أکۇنۇمیک ایمکانلارئنئ ألیندە توتاراق ایسراف وە ساوورغان بیر حایات سۆررکن بونلارئن دئشئنداکی اینسانلار تمل ایحتیاجلارئنئ بیلە قارشئلایامازلار. فاقیرلیک دۆنیانئن بۆیۆک بیر بؤلۆمۆندە أن بۆیۆک پرۇبلم حالینە گلیر.
آلئن تری، گؤز نورو اۇلمادان فائیض یۇلویلا ألدە أدیلن قازانچ قۇلای قازانما، قۇلای حارجاما، أمگین قئیمتینی بیلمەمەیە گؤتۆرۆر. اینسان أمگینین دگرینی بیلمەینلر آحلاقسئز وە حاضئرجئ اۇلورلار.
فائیض آلماق زۇروندا اۇلوپ دا بونو گری اؤدەیەمەین فاقیر اینسانلار باسقئ آلتئندا قالئرلار وە بو اۇنلارئن روح حالینە یانسئر. بو سببلردن دۇلایئ دۆنیا حایاتئندا حوضور وە سۆکون ایستەین اینسانلئق، فائیضلە مۆجادلە أتمک زۇروندادئر. هر مۆسلۆمانا وە یاشادئغئ تۇپلومو دۆشۆنن هر اینسانا دۆشن واظیفە، فائیضە وە فائیض مۆئسسەسەلرینە دستک اۇلماماق؛ آلئن تری، گؤز نورو وە چالئشمایئ گرکتیرن آلترناتیف أکۇنۇمیک شارطلار اۆرتمکتیر.
فائیض باشقاسئنئن مالئنئ پاراسئنئ بدلسیز آلماقتئر. فائیض اۇلاراق آلئنان پارانئن قارشئلئغئ أکۇنۇمیک بیر فاعالیەتتە قوللانئلمایان زاماندئر، بیر اۆرتیم وە أمک دگیلدیر. مۆسلۆمان باشقا بیریسینین مالئنئ آنجاق بیر مال وەیا ایش قارشئلئغئندا آلابیلیر. هیچبیر أکۇنۇمیک دگری اۇلمایان واعدە؛ زاماندان دۇلایئ بیر کیشینین پاراسئنئ آلماق اۇنو قارشئلئقسئز آلماق دەمکتیر. بو یۆزدن دینیمیز فائیضی باشقاسئنئن مالئنئ حاقسئز یرە آلماق اۇلاراق تانئملامئش وە حارام قئلمئشتئر.
پارا قازانماق؛ تیجارتلە، اۆرتیملە، أمکلە اۇلماقتادئر. بونلارئن هیچبیریسی اۇلمادان قۇلای پارا قازانماق حالقئن منفاعاتینە حیذمت أدن تیجارتە أنگل اۇلور، اؤوگۆیە دگر اۇلان چالئشماقتان اینسانلارئ سۇغوتور. اینسانلارئ أکۇنۇمیک حایاتا قاتقئ ساغلایان بیر چالئشما یاپمادان قۇلای پارا قازانما یۇللارئنئ آرامایا (سپکۆلاسیۇنا) یؤنلندیریر، بو سببتن فائیض حارام قئلئنمئشتئر.
یەمک ایچمک گیبی تمل ایحتیاجلارئنئ قارشئلایامایان اینسانلار فائیضلە ایحتیاج کرەدیسی آلماقتا وە بو ایحتیاجلارئنئ قارشئلامایا چالئشماقتادئر. آصئل ایحتیاجئنئ گیدرمک ایچین گرکلی اۇلان پارایئ بولامایان کیشینین بونا عیلاوە بیر دە فائیض ایچین پارا بولماسئ گرچکتن چۇق زۇردور. فائیض سببییلە أن فاضلا ماغدور اۇلانلار تمل ایحتیاجلارئنئ گیدرەمەینلر؛ بو تۆر اینسانلاردئر.
بو اینسانلارئن ایحتیاجلارئنئ گیدرمک اۆزرە فائیضسیز بۇرچ ورمک گرکیر. بونا دینیمیزدە “قارضئ حاسان” دەنیلمکتەدیر. بؤیلەجە زنگینلر ایلە فاقیرلر آراسئندا بیر یاردئملاشما وە دایانئشمااۇرتایا چئقار. زنگی کیشی، آللاهئن کندینە وردیگی مال ایلە فاقیری گؤزتیر. بونا موقابیل فاقیر دە زنگینە قارشئ دۆشمانلئق دویغولارئ بسلەمز. تۇپلومسال دایانئشما اۇرتایا چئقار. فائیض؛ تۇپلومسال سۆرتۆشمە وە حوضورسوزلوقلارئ اۇرتایا چئقاردئغئ ایچین حارام قئلئنمئشتئر.
فائیضدن قازانچ ألدە أدن کیشینین مالئ آرتماز، سایئسال اۇلاراق آرتار گیبی گؤرۆنسە دە حاقیقاتتە برەکتی گیدر وە ضارار وریر. طئبقئ آشئرئ یەمک یەییپ آشئرئ شیشمانلایان وە دنگەسیز بسلنن کیشی ایچین بو فاضلا کیلۇلارئنئن بیر حاستالئق اۇلماسئ گیبی. بو یۆزدن فائیضجیلرین ساندئغئ گیبی ماللارئ آرتماز. بونو أکۇنۇمیک اۇلاراق دا ایثباتلاماق مۆمکۆندۆر. بو یۆزدن گؤرۆنتۆیە آلدانماماق گرکیر.
يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ… ﴿۲۷۶﴾ (سورة البقرة)
“آللاە فائیضی ماحوەدر، صاداقالارئ برەکتلندیریر….” (باقارا سورەسی؛ 276)
فائیض؛ مال اۆرتەجک حایاتلارئ عادتا بیر قورت گیبی یەر بیتیریر، سۇنوچتا سرمایەلرین دە باتماسئنا سبب اۇلور. صاداقالار ایسە، ثواب وە برەکت قایناغئ اۇلور.
وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ﴿۳۹﴾ (سورة الروم)
“اینسانلارئن ماللارئ ایچیندە آرتسئن دییە فائیضلە هر نە وریرسنیز؛ آللاە قاتئندا آرتماز. آما آللاهئن حۇشنودلوغونو ایستەیەرک هر نە زکات وریرسنیز؛ ایشتە بونو یاپانلار ثوابلارئنئ قات قات آرتتئرانلاردئر.” (روم سورەسی؛ 39)
دۇک. رجب اؤزدیرک
