سۇقاقتا قارشئلاشتئغئنئز هرحانگی بیر اینسانئن
جبیندەکی پارایئ کندی جبینیزە ناسئل چکرسینیز؟
دۇغرو یۇلدان گیدرسک؛ اۇ اینسانئن ایحتیاجئ اۇلان بیر اۆرۆن ساتارئز یا دا بیر ایشینی گؤرۆرۆز، اۇ دا قارشئلئغئندا ألینی جبینە آتار. قورومسالدا ایسە، تکلیف تۇپلار، کندینجە أن اویغونونو سچر وە قورومدان ایستەدیگی حیذمتی وە اۆرۆنۆ اؤزگۆر ایرادەسییلە سچر وە بۆدچەسینە گؤرە آلئمئنئ یاپار.
بیر باشقا یۇل ایسە؛ قارشئمئزداکی اینسانئن مالئنئ یا دا پاراسئنئ صاداقا وەیا زکات اۇلاراق بیزدن بیر اۆرۆن یا دا حیذمت بکلەمەدن قارشئلئقسئز ورمەسی. قورئاندا صاداقا وە زکاتتان اؤوگۆیلە باحثەدن بیرچۇق آیت واردئر. یاعنی اۆرتن اۆرتەمەینە فاضلاسئندان پایلاشاجاق. اۆرۆنۆندن ورمییۇرسا کندی ایستەدیگینی آلسئن دییە جبیندن چئقارئپ پاراسئنئ پایلاشاجاق.
إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ ﴿۱۸﴾ (سورة الحدید)
آللاها گۆزل بیر اؤدۆنچ ورەرک صاداقا (زکات) داغئتان أرککلرلە قادئنلارا، قارشئلئغئ قات قات وریلەجکتیر. اۇنلار ایچین بۆیۆک بیر اؤدۆل واردئر. (حادید سورەسی؛ 18)
یانلئش یۇلدان گیدرسک، حئرسئزلئق یاپاراق پاراسئنئ جبیندن چالارئز، ضارار ورمەسینە راغمن بیزیم اۆرۆنۆمۆزە باغئنلئ قئلار وە ایستەسە دە ایستەمەسە دە بیزدن آلمایا زۇرلارئز. اؤرنگین سیگارا ساتماق؛ (بیرچۇق اینسانئن سیگارایئ بئراقماق ایستەییپ بئراقاماماسئ آصلئندا ایستەمەدیگی اۆرۆنە باغئنلئ حالە گتیریلمەسیندن) داحا کؤتۆ اؤرنکلەرسە؛ اویوشتوروجو، آلکۇل باغئنلئسئ یاپماق. باسیط کۇنترۇللرلە ایزلنەبیلەجک دگرلری، زۇرونلو أم کاتگۇریسیندە سایاراق گرگی اۇلمادئغئ حالدە حاستایا أم ساتماق. یا دا ألیمیزدەکی آلئم گۆجۆنۆ بیر باشقاسئنا ورەرک بیر مۆددت سۇنرا هیچبیر شەی اۆرتمەدن داحا فاضلا اۆرۆن آلمایئ ایستەمک (فائیض).
پازارا ایحتیاج اۇلان اۆرۆنۆ بیلینچلی اۇلاراق آز چئقارماق (قارا بۇرسا)، اۆرۆنۆن گرامئیلا اۇیناماق (تارتئ وە اؤلچۆدە حیلە یاپماق). کندی اۆرۆنۆمۆزۆ اؤنە چئقارماق ایچین رۆشوت ورمک. دنک اۆرۆن وەیا حیذمت سونمادان ایددیعالارا، وارسایئملارا، چکیلیشلرە دایاناراق مالئ بیر اینساندان دیگر اینسانا ترانسفر أتمک (قومار، باحیث).
دۇغرو بیر تانە وە باسیط اۇلماسئنا راغمن یانلئشلار یۆزلرجە اۇلابیلیر. بیزلری یاراتان، بو دۆنیادا حانگیمیز داحا گۆزل ایشلر ایشلەیەجک دییە بیزی یئپراتئجئ بیر ایمتیحاندان گچیرن وە نیهایتیندە موتلو یاشامامئزئ ایستەین وە بیزلرە اؤلچۆ قۇیان یۆجە آللاە کیتابتا ماللارئمئزئن دۇلاشئمئ قۇنوسوندا بیزی اویارمئشتئر.
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۱۸۸﴾ (سورة البقرة)
ماللارئنئزئ آرانئزدا حاقسئزلئقلا یەمەیین. بیلە بیلە گۆناها گیریپ اینسانلارئن ماللارئنئ یەمک ایچین مالئنئزئ (رۆشوت اۇلاراق) یتکیلیلرە ورمەیین. (باقارا سورەسی؛ 188)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا ﴿۲۹﴾ (سورة النساء)
أی اینانئپ گۆوننلر! ماللارئنئزئ آرانئزدا باطئل یۇللا دگیل، سادەجە قارشئلئقلئ رئضایا دایالئ تیجارتلە ییەبیلیرسینیز. کندی کندینیزی اؤلدۆرمەیین؛ آللاە سیزە قارشئ چۇق مرحامتلیدیر. (نیسا سورەسی؛ 29)
کندی اۆرتتیگینیز اۆرۆنە یا دا حیذمتە دگری سیز می بیچیۇرسونوز؟
یۇقسا حۇجایئن، مۆشتری، دەولت گیبی باشقا اۇتۇریترلر می؟
سربست پیاسا أکۇنۇمیسیندە اۆرۆنە وە حیذمتە پیاسا دنگینە باقئلاراق بیر دگرلەمە یاپئلیۇر. باسیط مانطئقلا عاینئ اۆرۆندن وە حیذمتتن بۇلجا وارسا؛ فیات آشاغئ اینیۇر، نادیر بولونان وە قئیمتلی بیر اۆرۆن یا دا حیذمت سونیۇرسانئز؛ فیات یوقارئ چئقیۇر. مثەلا پازاردا 2000 یومورتا وار، آنجاق 1 کگ توز وار. توزو اۇلان یاشادئ. توزون گرامئنا 2 یومورتا بیلە ایستەیەبیلیر.
پازارا چئقاردئغئنئز وە کندی اۆرتتیگینیز اۆرۆنۆن یا دا حیذمتین قئیمتینی بیلیۇر موسونوز؟
دیگرلرینین سوندوغو حیذمتلردن فارقلئلاشتئرابیلیۇر موسونوز؟
فارق اۇلمالئ کی ترجیح أدیلسین. حاطئرلایالئم؛ ایحتیاجئمئز اۇلان شەی، چۇق پارا قازانماق دگیل؛ باشقالارئندان داحا چۇق پارا قازانماقتئ. 100 کیشینین سو ساتتئغئ یردە 101 کیشی اۇلاراق پارایئ کندیمیزە چکمە شانسئمئز نە اۇلابیلیر؟ (ساتارکن گۆلر یۆزلە ساتماق؛ تمیز اۇلماق، اۆرۆنلە حیذمتی بیرلشتیرەجگی ایچین ترجیح أدیلمە سببینیزی آرتئرابیلیر.)
یینە پارانئن پشینە دۆشەلیم؛
پارایئ چکمک ایچین پارانئن دۆزنلی آقتئغئ دەولت دائیرەلریندە ایش آرایابیلیرسینیز. کیمیلریمیز رئزقئنئ اۇرادان ألدە أدەجک؛ طابیعی کی أمگیمیزین قارشئلئغئنئن دۆزنلی گلەجگینی بیلمک گۆزل بیر گۆونجە. آنجاق بۆتۆن واطانداشلار ایچین بؤیلە بیر ایمکان یۇق، اۇلماسئنا دا گرک یۇق.
ذاتن عاینئ آندا هرکسین أشیت پارا آلدئغئ اۇرتامدا سیستم یینە تئقانیۇر. چالئشان سیستم، پارانئن دامارلاردا دۇلاشان قان گیبی سۆرکلی اۇلاراق اینسانلارا چشیتلی اۇرانلاردا آقتئغئ سیستمدیر. (فائیض، سیستمی کانگرەن أتتیگی ایچین یاساقلانمئشتئر، پارایئ بیر اینسانئن کندیندە تۇپلایئپ دیگر اینسانلارا اولاشماسئنئ أنگللەییپ اۇنلارا یاشاما ایمکانئ بئراقمایئپ کؤلەلشتیردیگی ایچین یاساقتئر.)
دۆشتۆک پشینە، نەرەدە بو پارا؟
بیر اؤنجەکی نسیل بیر فابریکادا یا دا ایشلتمەدە ایشە باشلادئغئندا أمکلی اۇلابیلیۇرموش آما بوگۆنکۆ قۇشوللاردا بونون پک ایمکانئ قالمادئ، اؤزل شیرکتلردە گۆزل شارطلاردا ایش بولسانئز بیلە دنگەلرین بو قادار قئرئلغان اۇلدوغو بیر اۇرتامدا فیرمانئن قاپانمایاجاغئنئن گارانتیسی یۇق.
آیرئجا سیگۇرتا پریم گۆنلرینین ییرمی یئلدان اوزون اۇلدوغو بو سیستمدە بیر فیرمادا 20 سنە قالماق چۇق أندر اۇلان بیر شەی. یاعنی پازارا سۆرکلی اۆرۆن یا دا حیذمتینیزی سوناجاقسئنئز. اۆرۆنۆمۆزۆ وە حیذمتیمیزی سۆرکلی گلیشتیرەرک، قئیمت بیچمەیی وە قئیمتینی آرتئرمایئ اؤگرنەجگیز.
اۆرۆن وە حیذمتینیزین دیگرلریندن فارقئنئ بیلیۇر موسونوز؟
تکرار حاطئرلایالئم؛ چۇق پارایا، أشیت میقداردا پارا قازانمایا ایحتیاجئمئز یۇق، باشقالارئنئن صاحیب اۇلدوغوندان داحا فاضلا پارایا ایحتیاجئمئز وار. اۆرۆن وە حیذمتیمیز دیگرلریندن داحا چۇق آرزو أدیلەبیلیر اۇلمالئ کی؛ اینسانلار أللریندەکی آلئم گۆجۆنۆ بیزدن یانا قوللانسئنلار.
عاینئ مالزمەدن اۆرتیلن، تملدە گیینمە ایحتیاجئنئ گیدرن بیر تیشرت پازاردا 5 تل ایکن، ماغازادا X مارکا آدئ آلتئندا 50 تلیە ساتئلابیلیۇرسا؛ بو اۆرتیجینین اۆرۆنۆنە قاتتئغئ أکسترا دگردن قایناقلانماقتادئر. اۆرۆنلە بیرلیکتە، پرەستیژ وە دگر ساتماقتادئر کی اینسانلار طارافئندان قارشئلئق بولماقتادئر. سیز کندی حیذمت وە اۆرۆنۆنۆزە حانگی دگری قاتیۇرسونوز؟ سیزین اۆرۆنۆنۆزۆ دیگر اۆرۆنلردن اؤنە چئقاران اۇلای نەدیر؟
پکی نە یاپاجاغئز؟
بوگۆن سادەجە ایستانبولدا 15 میلیۇن اینسان هر گۆن اویانیۇر، یەمک ییۇر، گیینیۇر، آرابایا بینیۇر، ایحتیاجئ اۇلان بیر شەیلر آلیۇر؛ یاعنی سۆرکلی حارەکت حالیندەلر. حایات آقیۇر، اۆرۆن وە حیذمت سۆرکلی دۇلاشیۇر. سیز دە بو چارقا گیرەبیلیرسینیز.
هرکس حایاتا قاتئلیۇر دا بیر سیز می فاضلا گلدینیز؟
“مەذون اۇلدوم”، یا دا “یاشئم ایلرلەدی؛ ایش یۇق، ایش بولامئیۇروم” دییە یاقئنیۇرسانئز؛ قئطلئق مۇدوندان چئقئپ: “بنیم دە اینسانلارئن حیذمتینە سونابیلەجگیم اۆرۆن وە حیذمتیم وار” دییە دۆشۆنەبیلیرسینیز.
کندینیزین بیر سۇرونونو چؤزرسنیز، بیر باش آغرئسئندان قورتولورسونوز: باشقالارئنئن سۇرونلارئنئ چؤزرسنیز زنگین اۇلورسونوز.
آنجاق شەیطان آلدئغئ ایذین اۆزەرە بیزی یانلئش قورغولارا سەوق أدیۇر:
الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ﴿۲۶۸﴾ (سورة البقرة)
شەیطان سیزی یۇقسول دۆشمکلە قۇرقوتور وە چیرکین ایشلر یاپمانئزئ ایستەر. آللاە ایسە سوچونوزدان آرئندئرما وە ایکرامدا بولونما سؤزۆ وریر. ایمکانلارئ گنیش اۇلان وە هر شەیی بیلن آللاەتئر. (باقارا سورەسی؛ 268)
حپیمیزین آلئم گۆجۆنۆن أکسیلدیگی دؤنملرین اۇلماسئ قاچئنئلماز.
چۆنکی:
وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ ﴿۱۵۵﴾ (سورة البقرة)
ماللارئنئزدان، جانلارئنئزدان وە اۆرۆنلرینیزدن أکسیلتەرک، سیزی بیرآز قۇرقو وە بیرآز آچلئقلا یئپراتئجئ بیر ایمتیحاندان گچیرەجگیز، بوندان قاچئش اۇلماز. سن صابئرلئ داورانانلارا مۆژدە ور. (باقارا سوەرسی؛ 155)
دەنیلیۇر کیتابئمئزدا.
آنجاق تۆم بو ایمتیحان سئراسئندا پارا یر یۆزۆندن قایبۇلمویۇر آصلئندا، سادەجە یر دگیشتیریۇر آما سیزین جبینیزە اوغرامئیۇر! باشقا کیشیلردە، ینی ایش ساحالارئندا دۇلانیۇر. یوتوبرلر، بلۇگرلر، اۇیون آنلاتئجئلار، یەمک یاپانلار، یازئلئمجئلار، بیلیشیمجیلر پارایئ کندیلرینە چکەبیلیۇر وە سیز قازانامئیۇرسانئز، ایش یاپما مۇدلینیزی سۇرغولایابیلیرسینیز.
گارانتیلی ایشیم اۇلسون، دەولتە آتانایئم، حایاتئم باشلاسئن گیبی أسکی تیپ پارا قازانما مۇدللری؛ أسکی بیر آلتئن ماعدنینە گیدیپ گلیپ هر گۆن أسکی گۆنلری آنماق وە واهلانماق گیبیدیر.
بونون یرینە پارانئن دؤندۆگۆ یرە اۇداقلانماق وە بورادا قۇنوملانماق داحا ایی اۇلماز مئ سیزجە دە؟
أن آزئندان أسکیلر اؤیلە یاپارمئش، آلتئن بیتیپ ماعدن قاپانئنجا اۇرادا یاشام بیترمیش.
سیز دە سئنئرلاندئرئلمئش پارا قازانما یؤنتملرینی گۆنجللەیەبیلیرسینیز.
دگیشیم وە اییلشمە قابوللنمکلە باشلار.
حایاتئن سیزە نە زامان
گؤز قئرپاجاغئنئ بیلەمزسینیز
وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۴۸﴾ (سورة البقرة)
هرکسین بیر هدفی اۇلور وە اۇنا یؤنلیر. سیز، ایی ایشلردە یارئشئن. نەرەدە اۇلورسانئز اۇلون، آللاە سیزی بیر آرایا گتیرەجکتیر. هر شەیە بیر اؤلچۆ قۇیان آللاەتئر. (باقارا سورەسی؛ 148)
قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ ﴿۱۰﴾ قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ ﴿۱۱﴾ وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ ﴿۱۲﴾ (سورة الزمر)
اۇنلارا اؤیلە دەدیگیمی بیلدیر: “أی اینانئپ گۆونن قوللارئم! سیزی یاراتان راببینیزدن (صاحیبینیزدن) چکینەرک کندینیزی قۇرویون. بو دۆنیادا اییلیک أدن، اییلیک بولور. آللاهئن تۇپراقلارئ (یاراتتئغئ دۆنیا) گنیشتیر. حسابسئز اؤدۆل، سادەجە صابرەدنلرە وریلەجکتیر.” دە کی: “بانا وریلن أمیر شودور: ‘بو دینە هیچبیر شەی قاتمادان قوللوغو آللاها یاپ!’ بیر دە مۆسلۆمانلارئن أن اؤنۆندە اۇلمام ایچین أمیر آلدئم. (زۆمر سورەسی؛ 10-12)
ایسلام اینانجئندا رئزقئ ورن آللاەتئر وە بیلمەدیگیمیزی اؤگرتن دە “اۇدور“.
اینسانلار، فیرمالار، اۇلایلار بیر وسیلەدیر. “تۇرپیلیم یۇق، تانئدئغئم یۇق، اۇ پارتی یا دا بو پارتیدن دگیلیم.” دییە قئسئر دؤنگۆیە گیرمک، بیزی هدفیمیزدن اوزاقلاشتئرئر. حپیمیز بو دۆنیایا آغزئمئزدا گۆمۆش قاشئقلا گلمەدیک؛ آنجاق هر بیریمیزین پارماق ایزینی آیرئ تاسارلایان یاراتئجئمئز؛ هر بیریمیزە دە، بیر نومارا اۇلاجاق بیر اؤزللیک یۆکلەمیش. یاعنی بو دۆنیادا گؤردۆگۆمۆز هر آما هر اینسان کندیسینە اؤزل، بیر نومارا اۇلابیلەجک بیر اؤزللیگە صاحیب.
بیزە دۆشن بو اؤزللیگی اۇرتایا چئقارماق.
بو اؤزللیگین نە اۇلدوغونو بیلمییۇرسانئز وە کشفەتمک ایستییۇرسانئز بیزە بیلمەدیگیمیزی اؤگرتن آللاها دوعا أدەبیلیریز:
“راببیم! بانا هدیە أتتیگین “بیر نومارا اۇلما اؤزللیگیمی” اۇرتایا چئقارمامئ وە بونو اینسانلئغا سونابیلمەیی ناصیب أت!”
گلیۇروز یازئنئن أن باشئنداکی سۇرویا…
پارایلا ایلیشکینیز ناسئل؟
شیمدی آرتئق اۇنو حایاتئنئزا قابول أتمەیە وە ایی یؤنتمەیە حاضئر مئسئنئز؟!
فاطما شاهینأر
