فئطرات دینی

رسولوللاهئن سۆننتی، قورئان‌دئر

 

قورئان‌داکی سۆننت قاورامئ:

قورئان‌دا یر آلان  “سۆننت” ایفادەسی؛ ‘سُنَّةٌ’، ‘سُنَّةُ الله’ وە ‘سُنَّةُ الأوَّلِینَ’ شکلیندە گچر وە آللاهئن دگیشمز قانون‌لارئ، قورال‌لارئ آنلامئ‌نا گلیر. اؤرنک باعضئ آیت‌لر شؤیلەدیر:

سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا وَلَا تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِيلًا ﴿۷۷﴾ (سورة الإسراء)

بو، سن‌دن اؤنجە گؤندردیگیمیز بۆتۆن رسول‌لریمیز حاققئنداکی سۆننتیمیزدیر (قانونوموزدور). بیزیم سۆننتیمیزدە هرحانگی بیر دگیشمە بولامازسئن. (ایسرا سورەسی؛ 77)

 

سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا ﴿۶۲﴾ (سورة الأحزاب)

آللاهئن گچمیش‌تەکی‌لرە اویغولادئغئ قانونو (سۆننتوللاە) بودور وە سۆننتوللاەتا (آللاهئن قانونوندا) بیر دگیشمە بولامازسئن. (آحزاب سورەسی؛ 62)

 

قورئان‌دا “رسولۆن سۆننتی” آنلامئ‌نا گلن بیر ایفادە بولونمادئغئ حال‌دە، “سۆننت” ایفادەسی پراتیک‌تە دائیما نبی-رسول ایلە ایلیشکیلندیریلمیش‌تیر.

اۇ حال‌دە نەدیر بو سۆننت؟ سۆننت دەنیلدیگی زامان (قورئان چرچوەسیندە) آنلامامئز گرکن شەی نەدیر؟

 

رسولۆن سۆننتی

سۆننت ایفادەسی ایلە “حض. پەیغامبرین سؤز، فیعیل وە تاقریرلری‌نین” قاصدەدیلدیگی وە حض. پەیغامبرین اویغولامالارئ‌نا عاطئف یاپئلدئغئ ماعلوم‌دور. ألبتتە کی حض. پەیغامبرین اویغولامالارئ ایلە سۆننتین بیر باغلانتئسئ واردئر. آما حانگی اویغولامالارئ ایلە باغلانتئلئ‌دئر؟ “نبی اۇلاراق یاپتئق‌لارئ ایلە می؛ یۇقسا رسولاۇلاراق یاپتئق‌لارئ ایلە می باغلانتئلئ‌دئر؟

 

بو سۇرودان بیلە آنلاشئلمالئ‌دئر کی، سۆننتین ایلیشکیلی اۇلدوغو اویغولامالار “رسول” موحاممدین اویغولامالارئ‌دئر. یۇقسا “نبی” موحاممدین اویغولامالارئ، یاعنی اۇنون واحی قایناقلئ اۇلمایان، دینی حۆکۆم‌لرین قاپسامئ‌نا گیرمەین وە بشر اۇلماسئ مۆناسبتی‌یلە یاپتئغئ داورانئش‌لارئ “سۆننت” دگیل‌دیر.

اۇ حال‌دە سۆننت؛ رسولاللاهئن قورئانئ تاطبیق أدرکن یاپتئغئ اویغولامالاردئر. یاعنی رسولۆن قورئان تاطبیقاتئ. بو دوروم‌دا “سۆننت“؛ قورانئن آچئقلاماسئ وەیا عیلاوەسی دگیل، آنجاق قورئانئن بیرە بیر تاطبیقاتئ اۇلور.

 

رسولوللاە، یاشایان بیر قورئان‌دئ. اۇنون قورئان‌دان باشقا بیر رهبری یۇق‌تو:

قُلْ إِنْ ضَلَلْتُ فَإِنَّمَا أَضِلُّ عَلَى نَفْسِي وَإِنِ اهْتَدَيْتُ فَبِمَا يُوحِي إِلَيَّ رَبِّي إِنَّهُ سَمِيعٌ قَرِيبٌ ﴿۵۰﴾ (سورة سبأ)

دە کی: “أگر بن ساپاجاق اۇلسام، کندی نفسیم عالەیهی‌نە ساپمئش اۇلوروم؛ أگر دە هیدایتی بولاجاق اۇلسام، بو دا راببیمین بانا واحیەتتیگی (قورئان) سایەسیندەدیر. شۆبهەسیز اۇ، ایشیتن‌دیر، یاقئن اۇلان‌دئر. (سبە سورەسی؛ 50)

 

نبی وە رسول

گلەنکسل یاقلاشئم پەیغامبرلری نبی وە رسول دییە ایکی صئنئفا آیئرمئش وە باعضئ پەیغامبرلرین “نبی”، باعضئ پەیغامبرلرین “رسول” اۇلدوغونو ایددیعا أتمیش‌تیر. بو ایددیعا صاحیب‌لری‌نە گؤرە: “کیتاب رسول‌لرە وریلیر آما نبی‌لرە وریلمز.”

اۇیسا قورئان، تۆم نبی‌لرە کیتاب وریلدیگی‌نی بیلدیرمیش‌تیر. یاعنی گلەنکسل آنلایئشئن ترسی‌نی سؤیلەمیش‌تیر.

 

مثەلا قۇنویلا ایلگیلی باعضئ آیت‌لر شؤیلەدیر:

كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ … ﴿۲۱۳﴾ (سورة البقرة)

اینسان‌لار تک بیر اۆممت ایدی. آللاه، مۆژدەجی وە اویارئجئ نبی‌لری وە اۇنلارلا بیرلیک‌تە حاق کیتاب‌لارئ گؤندردی. (باقارا سورەسی؛ 213)

 

قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ … ﴿۱۳۶﴾ (سورة البقرة)

“بیز، آللاها وە بیزە ایندیریلنە ایناندئق.” دەیین! وە ایبراهیم، ایسماعیل، ایسحاق، یاعقوب وە اۇنلارئن تۇرون‌لارئ‌نا ایندیریلنە، موسا وە عیسایا وریلن‌لرە وە راببیندن نبی‌لرە وریلن (کیتاب‌لارا) دا. (باقارا سورەسی؛ 136)

 

قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا ﴿۳۰﴾ (سورة مریم)     

(عیسا دەدی کی:) بن آللاهئن قولویوم، (اۇ) بانا کیتابئ وردی وە بنی نبی یاپتئ. (مریم سورەسی؛ 30)

 

گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە بو آیت‌لر، کیتابئن “نبی‌لرە” وریلدیگی‌نی بیلدیرییۇر. أنعام سورەسی؛ 89-نجو آیتی ایسە، کیتابئن “تۆم نبی‌لرە” وریلدیگی‌نی (تۆم نبی‌لرە کیتاب وریلدیگی‌نی) بیلدیرییۇر. شؤیلە کی:

أنعام سورەسی؛ 88-83-نجی آیت‌لریندە ( ایبراهیم، ایسحاق، یاعقوب، نوح، داوود، سۆلەیمان، أییوب، یوسوف، موسا، هارون، زکریا، یاحیا، عیسا، ایلیاس، ایسماعیل، أل‌یساع، یونوس وە لوط نبی‌نین ایسیم‌لری بیذذات ذیکرەدیلەرک، بو نبی‌لرین ددەلریندن وە تۇرون‌لارئندان اۇلان دیگر نبی‌لرە دە عاطئف‌تا بولونولاراق) تۆم نبی‌لر ذیکرەدیلیر. وە آردئندان گلن أنعام سورەسی؛ 89 شؤیلە دوام أدر:

أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ … ﴿۸۹﴾ (سورة الأنعام)

ایشتە اۇنلار (تۆم بو نبی‌لر)؛ کندی‌لری‌نە کیتاب، حیکمت وە نبی‌لیک وردیگیمیز کیمسەلردیر. (أنعام سورەسی؛ 89)

 

دەمک کی، کیتاب وریلمەین نبی یۇق‌تور. یاعنی تۆم نبی‌لرە کیتاب وریلمیش‌تیر. آما تۆم نبی‌لر؛ “نبی-رسول” اۇلدوغوندان کیتابئن رسول‌لرە وریلدیگی دە سؤیلنەبیلیر. بو حوصوص‌تاکی آیت شؤیلەدیر:

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ … ﴿۲۵﴾ (سورة الحدید)

شو بیر گرچک کی، بیز رسول‌لریمیزی آچئق دلیل‌لرلە گؤندردیک وە اۇنلارلا بیرلیک‌تە کیتابئ وە میزانئ ایندیردیک؛ اینسان‌لار عادالتی آیاق‌تا توتسون‌لار، دییە. (حادید سورەسی؛ 25)

 

تۆم پەیغامبرلر، هم نبی هم رسول‌دۆر (نبی-رسول). قورئان، تۆم نبی‌لرین ریسالتی تبلیغ أتتیگی‌نی یاعنی نبی‌لرین “رسوللۆک گؤرەوی‌نی” یاپتئغئ‌نئ شؤیلە بیلدیرییۇر:

مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقْدُورًا ﴿۳۸﴾ الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا ﴿۳۹﴾ (سورة الأحزاب)

آللاهئن نبی‌لر ایچین فارض قئلدئغئ‌نئ یاپمادا، اۇنلارا بیر گۆچلۆک یۇق‌تور. بو اؤنجەکی‌لر ایچین دە گچرلی اۇلان سۆننتوللاەتئر. اۇ (نبی‌لر) کی آللاهئن ریسالتی‌نی (دە) تبلیغ أدرلر وە آللاەتان قۇرقارلار وە اۇندان باشقا کیمسەدن قۇرقمازلار. حساب گؤرۆجۆ اۇلاراق آللاە (هرکسە) یتر. (آحزاب سورەسی؛ 39-38)

 

دۇلایئسئ‌یلا نبی اۇلدوغو حال‌دە رسول اۇلمایان (ریسالتی تبلیغ أتمەین) پەیغامبر اۇلاماز. اۇ حال‌دە نبی ایلە رسول آراسئنداکی فارق نەدیر؟

 

نبی‌یە می ایطاعات، رسولە می؟

قورئانا شو سۇرولارئ سۇردوغوموز زامان، بیزە شو جواب‌لارئ وریر:

1. قورئانئ تبلیغ أدن کیم؟ رسول موحاممد.

2. ایطاعات أدیلەجک اۇلان کیم؟ رسول موحاممد.

3. عیصیان أدیلمەیەجک اۇلان کیم؟ رسول موحاممد.

4. اؤرنک آلئناجاق اۇلان کیم؟ رسول موحاممد.

5. یانئلمایان کیم؟ رسول موحاممد.

6. ایلاهی قۇروما آلتئندا اۇلان کیم؟ رسول موحاممد.

7. کیمین سؤزلری (حادیث‌لری) قۇروما آلتئندا؟ رسول موحاممد.

 

… وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿۱۸﴾ (سورة العنکبوت)

رسولۆن گؤرەوی، یالنئزجا آپ‌آچئق تبلیغ‌دیر. (عانکبوت سورەسی؛ 18)

 

مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا﴿۸۰﴾ (سورة النساء)

کیم رسولە ایطاعات أدرسە، آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور. یۆز چەویریرلرسە (بیل کی) سنی اۇنلارئن باشئ‌نا بکچی گؤندرمەدیک! (نیسا سورەسی؛ 80)

 

وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ ﴿۱۴﴾ (سورة النساء)

کیم آللاها وە رسولۆنە قارشئ عیصیان أدر وە سئنئرلارئ‌نئ آشارسا آللاە اۇنو دواملئ قالاجاغئ بیر آتشە سۇقار وە اۇنون ایچین آلچالتئجئ بیر عاذاب واردئر. (نیسا سورەسی؛ 14)

 

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ﴿۲۱﴾ (سورة الأحزاب)

آند اۇلسون کی، آللاهئن رسولۆندە سیزین ایچین، آللاها وە آحیرت گۆنۆنە قاووشمایئ اومان‌لار وە آللاهئ چۇق ذیکرەدن‌لر ایچین گۆزل اؤرنک‌لر واردئر. (آحزاب سورەسی؛ 21)

 

 

اۆچ موحاممد

  1. عابدوللاهئن اۇغلو موحاممد
  2. نبی موحاممد
  3. رسول موحاممد

موحاممد، اۇنون دۇغوموندان اؤلۆمۆنە قادار وار اۇلان کیملیگی‌دیر (عابدوللاهئن اۇغلو موحاممد). نبیلیک ایسە قورئانئن واحیەدیلمەیە باشلاماسئ ایلە بیرلیک‌تە (یاعنی 40 یاشئندان ایعتیبارن) اۇنا وریلن وە اؤلۆمۆنە قادار دا اۆزریندە تاشئیاجاغئ بیر عونوان‌دئر (ماقام). رسوللۆک ایسە نبیلیک ماقامئ‌نا گتیریلدیک‌تن سۇنرا (آرالئقلئ اۇلاراق) یاپتئغئ /یاپاجاغئ گؤرەودیر.

 

اۇ، اویورکن، یەمک یەرکن، ناماز قئلارکن (هر حالۆکاردا) نبی‌دیر. آما یالنئزجا آیت‌لری تبلیغ أدرکن رسول‌دۆر. ایشتە رسول موحاممدە ایطاعات أتمک، تبلیغ أتتیگی بو آیت‌لری نەدنی‌یلە زۇرونلودور. چۆنکۆ بو آیت‌لر اۇنون شاحصی گؤرۆش‌لری دگیل‌دیر. آللاەتان آلدئغئ واحی‌دیر.

 

قورئانئن بۆتۆن آیت‌لری رسول موحاممدین آغزئندان چئقان بەیان‌لاردئر. اینسانلئق عالمی، آللاهئن کلامئ اۇلان بو آیت‌لری “شرفلی بیر رسولۆن سؤزۆ” اۇلاراق ایشیتمیش‌تیر. قورئان‌دا بولونوپ دا رسول موحاممدین آغزئندان چئقمئش اۇلمایان (رسولۆن حادیثی اۇلمایان) هیچ‌بیر آیت یۇق‌تور.

 

آللاە آیت‌لری‌نی رسولۆنە واحیەتمیش، رسول دە کندیسینە واحیەدیلن بو آیت‌لری اینسان‌لارا تبلیغ أتمیش‌تیر.

 

دۇلایئسئ‌یلا قورئان آیت‌لری‌نین:

1. رسولۆن آغزئندان چئقتئغئ (رسولۆن بەیانئ اۇلدوغو)؛

2. آللاها عائید (واحیە دایالئ) اۇلدوغو؛

3. ایلاهی قۇروما آلتئندا اۇلدوغو؛

4. بیزلرە تواتۆرن اینتیقال أتتیگی؛

کسین‌دیر.

 

قئساجا، آللاە کلامئ اۇلان قورئانئن رسول موحاممدین واحیە دایالئ (گرچک) حادیث‌لری اۇلدوغو کسین‌دیر. بونا دائیر هیچ‌بیر شۆبهەمیز یۇق‌تور.

 

آنجاق، بونا قارشئ کلاسیک حادیث‌لرین (نبی‌یە ایسناد أدیلن سؤز، فیعیل وە تاقریرلرین) نبی‌یە عائیدیەتی بیلە کسین دگیل‌دیر. قالدئ کی بونلارئن نبی‌یە عائیدیەتی کسین اۇلسا بیلە، قورئانئن نبی‌یە ایطاعات أمری وە /وەیا نبی‌یی اؤرنک آلما تاوصیەسی بولونمادئغئندان، باغلایئجئلئغئ یۇق‌تور.

 

دەمک کی، ایطاعات أدیلەجک اۇلان دا، اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا؛ “رسول‌دۆر”. بو دوروم‌دا، “فئقئە” دیلیندەکی “سۆننت” ایلە “رسولۆن اؤرنک آلئنماسئ” آراسئندا شؤیلە بیر باغ قورولابیلیر:

فارض: رسولە ایطاعات أتمک، قورئانئن أمیرلری‌نی یری‌نە گتیرمک؛ یاعنی فئقئە دیلیندە “فارض” دەدیگیمیز عامل‌لری یری‌نە گتیرمک‌تیر…

سۆننت: رسولۆن اؤرنک آلئنماسئ دا، قورئانئن تاوصیە أتتیگی‌نی یاپماق؛ یاعنی فئقئە دیلیندە “سۆننت” دەدیگیمیز عامل‌لری یاپماق شکلیندە آنلاشئلابیلیر.

 

دۇلایئسئ‌یلا، فئقئە دیلیندەکی فارض‌لارئن وە سۆننت‌لرین دایاناغئ “قورئان” اۇلور.

رسولوللاە، قورئانئن تۆم أمیرلری‌نی أدا أتتیگی گیبی قورئانئن تۆم تاوصیەلری‌نی دە أدا أتمیش‌تیر. بیز بونلارئن تۆمۆنۆن أدا بیچیمی‌نە “رسولۆن قورئان تاطبیقاتئ” دییۇروز.

 

 

حانگی سۆننت؟

گلەنکسل آنلایئش، فارض‌لارئن قورئان‌دا أمرەدیلن حۆکۆم‌لر اۇلاراق؛ وە سۆننت‌لری دە ریوایت‌لردەکی حادیث‌لرلە تاوصیە أدیلن عامل‌لر اۇلاراق آنلامئش‌تئر. بونا گۆرە بیر عاملین سۆننت اۇلابیلمەسی ایچین اۇ عاملین قورئان‌دا بولونماماسئ (قورئان‌دا تاوصیە أدیلمەمیش اۇلماسئ)؛ آما موحاممد پەیغامبر طارافئندان یاپئلمئش اۇلماسئ گرکیر. بو یاقلاشئمئن نە قادار یانلئش اۇلدوغونو قورئان بیزە گؤسترمک‌تەدیر.

 

ماعلوم‌دور کی، “حاج” فارض وە “عومرە” سۆننت‌تیر. اۇ حال‌دە گلەنکسل سۆننت آنلایئشئ‌نا گۆرە فارض اۇلان حاججئن قورئان‌دا أمرەدیلییۇر اۇلماسئ آما بونا قارشئ سۆننت اۇلان عومرەنین قورئان‌دا أمیر وەیا تاوصیە أدیلمەمیش اۇلماسئ گرکیر. آنجاق “عومرە” قورئان‌دا تاوصیە أدیلن بیر عیبادت‌تیر.

 

یینە ماعلوم‌دور کی، “زکات” فارض وە “صاداقا” سۆننت‌تیر.  بو دوروم‌دا فارض اۇلان زکاتئن قورئان‌دا أمرەدیلییۇر اۇلماسئ آما بونا قارشئ سۆننت اۇلان صاداقانئن قورئان‌دا أمیر وەیا تاوصیە أدیلمەمیش اۇلماسئ گرکیر. حالبوکی “صاداقا” قورئان‌دا بیر چۇق آیت ایلە تاوصیە أدیلن بیر عامل‌دیر.

 

دەمک کی، “سۆننت” دییە بیلینن عامل‌لر دە “قورئان‌دا” تاوصیە أدیلمک‌تەدیر. عاکسی حال‌دە بو عامل‌لر سۆننت اۇلامازدئ. شو قادار فارق‌لا کی؛ قورئان، فارض دەدیگیمیز عامل‌لری “نامازئ قئلئن!.. زکاتئ ورین!” شکلیندە کسین اۇلاراق أمرەدرکن، سۆننت دەدیگیمیز عامل‌لری “… بو سیزین ایچین داحا حایئرلئ‌دئر، … بونو یاپارسانئز داحا ایی اۇلور” گیبی ایفادەلرلە تاوصیە أدر. یاعنی باعضئ عامل‌لر موطلاق اۇلاراق أمرەدیلمەمیش‌تیر آما باعضئ عامل‌لر دە چۇق گۆچلۆ بیر شکیل‌دە تاوصیە أدیلمیش‌تیر.

 

اۇ حال‌دە رسولۆن سۆننتی، نبی‌یە ایسناد أدیلن کلاسیک ریوایت کیتاب‌لارئنداکی حادیث‌لرە دگیل، “رسولۆن حادیث‌لری” اۇلان “قورئانا” دایانئر. دۇلایئسئ‌یلا سۆننت؛ قورئانئن دئشئنداکی حادیث‌لر دگیل، بیذذات قورئانئن کندیسی‌دیر.

 

دۇچ. دۇک. ذکی بایراقتار

Your Header Sidebar area is currently empty. Hurry up and add some widgets.