عائیلە؛ آجئلارئن، موتلولوقلارئن، قئرغئنلئقلارئن، بارئشمالارئن، حایاللرین، گرچکلرین، سەوگیلرین، قئسقانچلئقلارئن تۇپلامئندان اۇلوشان، عائیلە فردلرینین بیربیرلریندن دستک آلاراق حایاتا داحا ساغلام باقان، بیربیرلرینە دایانان، بیری اۇلمایئنجا دیگری دە اۇلمایان، فیزیکسل، بیلینچلی، دویغوسال بیر بیرلیکتەلیکتیر.
کلیمە اۇلاراق کۆفۆو، دنکلیک وە أشی اۇلماق دەمکتیر.
فئقئەتا ایسە، أولنەجک اۇلان چیفتلرین، بیربیرلرینە باعضئ قۇنولاردا دنک اۇلمالارئ دەمکتیر.
أولنمەدە دنکلیک، قادئنلار ایچین أرککتە آرانئر. یاعنی بیر أرکگین، أولنەجگی قادئنا، مۆسلۆمانلئق، نسب، حۆر اۇلما، مسلک وە زنگینلیک گیبی نیتەلیکلردە دنک دورومدا بولونماسئ، اؤزللیکلە قادئنئ قۇروماق ایچین اؤنگؤرمۆشتۆر.
دنکلیک، أولیلیک ایچین مجبوری بیر شارط اۇلمایئپ آنجاق عائیلە ساعادتینین تەمینی ایچیندیر. چیفتلر آراسئندا بۇی وە گۆزللیک گیبی فیزیکی اؤلچۆلرە دە دیققات أدیلمەسی، أشلرین آنلاشابیلمەلری وە بیربیرلرییلە اویوم ساغلایابیلمەلری آچئسئندان اؤنملی بیر حوصوصتور.
بۆتۆن بونلار حایاتئن رئالیتەلریدیر. یاشانان گرچکلر بونلارئن اۇلماسئ گرکلیلیگینی، عاکسی تاقدیردە کندینی آشامایان اینسانلاردا سۇرون اۇلابیلەجگینی گؤستریر.
قورئانئ کریمدە أولیلیکتەکی دنکلیک؛ اینانچ وە آحلاقتا آرانماقتادئر. عیففتتە دنکلیک ایسە أولیلیگین اۇلمازسا شارطئدئر. مۆمینلر ایچین أولیلیگین حارام اۇلدوغو بیر دورومدور.
ایلگیلی آیت شو شکیلدەدیر:
زینا أدن أرکک، زینا أدن وەیا مۆشریک قادئندان باشقاسئیلا أولنمز. زینا أدن قادئن دا زینا أدن وەیا مۆشریک بیر أرککتن باشقاسئیلا أولنمز. بؤیلەلرییلە أولنمک مۆمینلرە حارام قئلئنمئشتئر. (نور سورەسی؛ 3)
زینا؛ حاق تعالانئن هیچ سەومەدیگی وە آصلا عاف أتمەیەجگی مۆشریکلرلە برابر آنئلمئشتئر. حاطا ألبتتە اینسان ایچیندیر. بۆتۆن مسئلە یاپتئغئ حاطادان دؤنمۆش، ناصوح بیر تؤوبە ایلە حاققا یؤنلمیش اۇلونماسئدئر. تؤوبەسینی یاپان قولون گۆناهئنئن عاففئ راببی ایلە کندیسی آراسئندادئر.
ایمان أتمەدیکچە پوتپرستلرلە أولنمەمک آصلا تاوصیە أدیلمەمیشتیر. گرکچەسی اۇلاراق دا ایمانئنئن اۆزەرینی اؤرتن مۆشریکلرین جهننمە چاغئرمالارئ یاعنی بیربیرلرینی دۆزلتمە یۇلوندا اۇلمامالارئنداندئر.
ایلگیلی آیت شو شکیلدەدیر:
ایمان أتمەدیکچە پوتپرست قادئنلارلا أولنمەیین. بگنسنیز بیلە پوتپرست بیر قادئندان، ایمانلئ بیر جاریە کسینلیکلە داحا اییدیر. ایمان أتمەدیکچە پوتپرست أرککلری دە (قئزلارئنئزلا) أولندیرمەیین. بگنسنیز بیلە پوتپرست بیر کیشیدن، اینانمئش بیر کؤلە کسینلیکلە داحا اییدیر. اۇنلار (مۆشریکلر) جهننمە چاغئرئر. آللاە ایسە، ایذنی (وە یاردئمئ) ایلە جنتتە وە ماغفیرتە چاغئرئر. آللاە، دۆشۆنۆپ آنلاسئنلار دییە آیتلرینی اینسانلارا آچئقلار. (باقارا سورەسی؛ 221)
آللاهئن نبیسی حض. موحاممدین (ص) دە تاوصیەلری عاینئ دۇغرولتودادئر.
“قادئنلار ایلە دؤرت تۆر حاصلتی ایچین أولنیلیر: مالئ، سۇیو، گۆزللیگی، دیندارلئغئ. أی مۆمین! سن بونلاردان دیندار اۇلانئنئ سچ! یۇقسا فاقیرلیگە دۆشرسین!” (ایبنی ماجە)
“قادئنلارئ صئرف گۆزللیکلری ایچین نیکاحلامایئنئز! چۆنکی اۇنلارئن گۆزللیگی اۇنلارئ بؤبۆرلنمک وە کیبیرلنمک گیبی تهلیکەلرە سۆرۆکلەیەبیلیر. قادئنلارئ صئرف ماللارئ ایچین نیکاحلامایئنئز! چۆنکی مال اۆستۆنلۆگۆ اۇنلارئ آزدئرابیلیر وە عیصیانا سەوق أدەبیلیر. لاکین قادئنلارئ دیندارلئقلارئ ایچین نیکاحلایئنئز! شۆبهەسیز بورنونون بیر قئسمئ کسیک، قولاغئ دلیک وە تنی سیاە دیندار بیر جاریە، دیندار اۇلمایان حۆر وە گۆزل قادئندان داحا أفدالدیر.” (ایبنی ماجە)
أولیلیکتە عیففتی دنکلیک یاقالاندئقتان سۇنرا اۇرتاق اؤزللیکلرین وە دگرلرین فاضلا اۇلماسئ موتلولوگون آرتئشئنا وسیلەدیر. عاینئ کۆلتۆردن اۇلونماسئ، ذەوقلرین بیربیرلرینە یاقئن اۇلونماسئ ألبتتە فایدالئ اۇلاجاقتئر. لاکین تک باشئنا آصلا یترلی دگیللردیر. اؤنملی اۇلان سۇروملولوق صاحیبی بیر أشی اۇلماقتئر.
حاق تعالا آیرئ آیرئ یاراتئلمامئزداکی حیکمتی شو شکیلدە واحی أتمیشتیر:
أی اینسانلئق (عائیلەسی)! ألبت سیزی بیر أرکک وە بیر دیشیدن یاراتان بیزیز؛ دەرکن سیزی قاویملر وە قابیلەلر حالینە گتیردیک کی تانئشابیلەسینیز. ألبت آللاە قاتئندا أن اۆستۆنۆنۆز، اۇنا قارشئ سۇروملولوق بیلینجی أن اۆستۆن اۇلانئدئر. (حوجورات سورەسی؛ 13)
حوجورات سورەسینین 10-نجو آیتیندە مۆمینلرین قاردش اۇلدوغو ایفادە أدیلەرک اینسانلئقتا أشیتلیک ایلکەسی گتیریلمکتەدیر. اۆستۆنلۆگۆن تاقوا ایلە اۇلدوغو نت بیر شکیلدە ایعلان أدیلمیشتیر.
بو دورومدا فارقلئلئقلار، اینسانلئق عائیلەسینین وە عائیلە قورومونون اۇلوشماسئندا اۆستۆنلۆک گؤسترگەسینە دگیل، تانئشما گرکچەسی اۇلماقتادئر.
