(27)
کیبیر
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ ﴿۳۴﴾ (سورة البقرة)
ملکلرە: “آدمە سجدە أدین!” دەدیگیمیزدە همن سجدەیە قاپاندئلار آما ایبلیس اؤیلە یاپمادئ، بۆیۆکلنەرک دیرندی وە کافیرلردن اۇلدو. (باقارا سورەسی؛ 34)
رسولوللاە (ع): “قالبیندە ذررە میقدار کیبیر بولونان کیمسە آصلا جننتە گیرمەیەجکتیر!” بویورموشتور. بیر آدام: “کیشی ألبیسەسینین گۆزل اۇلماسئنئ، آیاققابئسئنئن گۆزل اۇلماسئنئ سەور!” دەدی. رسولوللاە دا: “آللاە تعالا گۆزلدیر، گۆزللیگی سەور! کیبیر ایسە حاققئن ایبطالئ، اینسانلارئن تاحقیریدیر.” بویوردولار. (مۆسلیم)
دگرلی گنچلر،
بیلییۇرسونوز بیزیم آتامئز، آدمدیر (ع). پکی، هیچ آدمین (ع) دۆنیایا گلیش حیکایەسینی مراق أتتینیز می؟ دیلەرسنیز بو قئصصایئ یۆجە کیتابئمئزدان قئساجا آقتارالئم:
وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ ﴿۱۱﴾ قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ ﴿۱۲﴾ قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ ﴿۱۳﴾ (سورة الأعراف)
آتانئزئ یاراتتئق، سۇنرا بیچیم وردیک. داحا سۇنرا ملکلرە: “آدمە سجدە أدین!” دەدیک. همن سجدەیە قاپاندئلار آما ایبلیس اؤیلە یاپمادئ. اۇ، سجدە أدنلرە قاتئلمادئ. آللاە: “سانا أمرەتتیگیمدە سجدە أتمەنی أنگللەین نە اۇلدو؟” دییە سۇردو. “بن اۇندان اییییم. بنی آتشتن یاراتتئن آما اۇنو بالچئقتان یاراتتئن.” دییە جواب وردی. آللاە دەدی کی: “یئقئل اۇرادان! اۇرادا بۆیۆکلۆک تاسلامایا حاققئن یۇقتور. دفۇل! سن دگرینی ییتیرنلردنسین.” (آعراف سورەسی؛ 11-13)
آللاهئن ایبلیسی قۇومادان اؤنجە، اۇنا أمرە اویماما نەدنینی سۇردوغونو گؤرۆیۇروز. بورادا ایبلیس، بۆیۆکلنمەییپ حاطاسئنئ قابول أتسەیدی وە عاف دیلەسەیدی، بلکی دە قۇوولمایابیلیردی؛ چۆنکی آدم (ع) دە حپینیزین بیلدیگی گیبی، آللاە تعالانئن بیر بویروغونا قارشئ گلمیش، یاساقلادئغئ آغاجئن مەیوەسیندن یەمیشتی؛ آنجاق اۇ، حاطاسئنئ قابول أدەرک آللاەتان عاف دیلەدی.
ایبلیس ایلە آدمین آراسئنداکی أن بۆیۆک فارق، ایبلیسین کندینی آدمدن داحا ایی، داحا حایئرلئ گؤرەرک بۆیۆکلنمەسییدی. بو یۆزدن ایبلیس، “شەیطان” اۇلدو. سۇنرا آللاەتان قئیامت گۆنۆنە قادار یاشاماق ایچین سۆرە ایستەدی. آللاە اۇنا بو سۆرەیی وردی. اۇ دا، اینسانلارئن دۇغرو یۇلدان ساپتئرماق ایچین قئیامتە قادار چالئشمایا یمین أتتی.
آدم ایسە آللاها قارشئ بۆیۆکلنمەییپ، حاطاسئندان دؤندۆگۆ ایچین اینسانئن آتاسئ اۇلدو وە سۇنرا نبیلیکلە شرفلندیریلدی.
پکی، اینسانلا شەیطان آراسئنداکی مۆجادلەنین باشلاماسئنا سبب اۇلان بو دویغو؛ “کیبیر” نەدیر؟
دگرلی گنچلر،
عارابچا “ک-ب-ر” کؤکۆندن گلن “کیبیر“: “بۆیۆکلۆک، عاظامت، بۆیۆکلۆک تاسلاما” آنلامئندادئر. کیشینین کندیسینی باشقالارئندان اۆستۆن توتماسئ؛ کندینی دگرلی، باشقالارئنئ دگرسیز گؤرمەسی اۇلاراق دا ایفادەلندیریلەبیلیر. کیبیر، گؤردۆگۆنۆز گیبی اینسان وە جینلرین قۇلایلئقلا قاپئلابیلەجگی بیر دویغودور.
بیر دۆشۆنۆن باقالئم، سیز هیچ کیبیر دویغوسویلا حارەکت أتتینیز می؟ عاقلئنئزا گلن باعضئ اۇلای یا دا دوروملار اۇلموش اۇلابیلیر؛ آنجاق همن دە کؤتۆمسرلیگە قاپئلمایئن. بیر دویغویو آنلئق اۇلاراق حیسسەتمک وەیا بیر کز اؤیلە داورانماق باشقا بیر شەیدیر؛ “کیبیر کاراکتری” حالینە گتیریپ کندینی سۆرکلی هرکستن اۆستۆن گؤرمک باشقادئر. هر اینسان آرادا سئرادا حاطا یاپابیلیر؛ آنجاق کیبیرلی داوراندئغئنئز دوروملارئ حاطئرلار، بوندان عیبرت آلئر وە تکرار أتمزسنیز، طئبقئ آدم (ع) گیبی، آللاهئن عاففئنا وە ایکرامئنا قاووشابیلیرسینیز.
دگرلی گنچلر،
قۇنوشمامئزئن باشئندا اۇقودوغوموز حادیثتە، رسولوللاە: “قالبیندە ذررە میقدار کیبیر بولونان کیمسە، آصلا جننتە گیرەمەیەجکتیر!” بویورموشتور. بو دوروم، کیبیرلی کاراکتر حالینە گتیرنلر ایچین گچرلیدیر. پکی نەلر “کیبیر” سایئلماز؟
بو دا حادیثین دوامئندا آچئقلانئیۇر. رسولوللاهئن بو جۆملەسینە قارشئ؛ بیر آدام: “کیشی ألبیسەسینین گۆزل اۇلماسئنئ، آیاققابئسئنئن گۆزل اۇلماسئنئ سەور!” دەدی. رسولوللاە دا: “آللاە تعالا گۆزلدیر، گۆزللیگی سەور! کیبیر ایسە حاققئ اۇلان دگری ورمەیەرک، اینسانلارئ آشاغئ (حۇر، حاقیر) گؤرمکتیر.” بویوردولار.
دەمک کی، کیشینین گۆزل اۇلمایئ، گۆزل گیینمەیی سەومەسی وە گۆزل اۇلدوغو زامان کندیسینی ایی حیسسەتمەسی نۇرمالدیر؛ آنجاق بونلاردان اؤتۆرۆ کندیندە بیر اۆستۆنلۆک وار سایماسئ وە دیگر اینسانلارئ آشاغئ گؤرمەسی “کیبیرلیلیکتیر“. طابیعی، کیبیرلی اۇلمایالئم دەرکن فاضلا تواضوع گؤسترمک وەیا کندی اۇنوروموزو آیاقلار آلتئنا آلدئرماق سؤز قۇنوسو اۇلمامالئدئر.
کیبیرلنمک باشقا؛ حاقسئزلئق قارشئسئندا دیک دورماق باشقادئر. مۆسلۆمان هر زامان وە هر یردە اۇنورونو، شرفینی قۇروماق دوروموندادئر؛ چۆنکی آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
… يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ … ﴿۵۴﴾
… اۇنلار (آللاهئن سەودیگی تۇپلولوق) اینانانلارا قارشئ سایغئلئ، کافیرلرە قارشئ باشئ دیک اۇلور. آللاە یۇلوندا مۆجادلە (جیهاد) أدر وە قئنایانئن قئناماسئندان دا قۇرقماز… (مائیدە سورەسی؛ 54)
دگرلی گنچلر،
حایاتتا آللاهئن گؤستردیگی دۇغرولارا گؤرە یاشار، بیلگیمیزی قورئاندان آلئر وە زۇرلوقلارلا قارشئلاشتئغئمئزدا دا بو طاورئمئزدان تاعویض ورمزسک، اۇ زامان گرکتیگی گیبی باشئ دیک دورموش اۇلوروز.
بؤیلەجە اومولور کی، قورتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
