راببیمیز بونجا آیتلردە “کیتاب”، “حۆکۆم” وەیا “آللاهئن آیتلری” دەمک وارکن؛ نەدن “رسول” کلیمەسینی قوللانمایئ ترجیح أتمیشتیر؟!
قورئاندا “پەیغامبر” کلیمەسینین گچمەدیگینی، بو کلیمەنین عارابچا بیلە اۇلمادئغئنئ وە دیلیمیزە فارسچادان گیردیگینی بیلییۇروز. یینە بو کلیمەنین قورئانئن ایکی اؤنملی قاورامئ اۇلان “رسول” وە “نبی” قاوراملارئنئن هیچبیرینی قارشئلامادئغئنئ دا بیلییۇروز.
بو قاوراملارئ قئساجا تاعریف أتمک گرکتیگیندە، “نبی” ایچین؛ “آللاهئن کندیسینە ریسالتلە ایلگیلی واحی گؤندرمک صورتییلە دگرینی یۆکسلتتیگی کیشی“، “رسول” ایچین ایسە؛ “آللاهئن آیتلرینی اینسانلارا اولاشتئران کیشی” آنلاملارئنئ ورمک اویغون اۇلاجاقتئر.
هر “نبی” ریسالتلە گؤرەولندیریلدیگی ایچین اۇتۇماتیک اۇلاراق “رسولدۆر”. آنجاق هر رسول، “نبی” اۇلماق زۇروندا دگیلدیر. یاعنی بیر کیشییە “رسول” دیەبیلمک ایچین آللاەتان واحی آلمئش اۇلما شارطئنئ آراماق گرکمز. واقتییلە “نبییە ایندیریلمیش اۇلان آللاهئن کیتابئنئ“، آللاهئن قوللارئنا اولاشتئران کیشی دە؛ “رسول” یاعنی “ألچیدیر“.
کیتابئن کندیسی دە آللاهئن ایندیردیگی واحیی تاستامام ایچردیگی ایچین “رسولدۆر”. بو آنلامدا “نبی اۇلمایان ایلک رسول”؛ “کیتابئن” بیذذات کندیسی اۇلاجاقتئر.
ذاتن “رسول” کلیمەسینین عارابچادا سؤزلۆکلردەکی ایلک آنلامئ دا بودور:
و سمی الرسول رسولا لأنە ذو رسول أي ذو رسالة (لسان العرب)
رسولۆن “رسول” اۇلاراق ایسیملندیریلمەسی، “رسول صاحیبی” یاعنی “ریسالت صاحیبی” اۇلدوغو ایچیندیر.
دۇلایئسئیلا “رسول” کلیمەسینین آنلامئ اۇلاراق، اؤنجەلیکلە “ریسالتین” یاعنی “تبلیغ أدیلن مساژئن” بیذذات کندیسینین قاصدەدیلدیگینی سؤیلەمک عاراب دیلی باقئمئندان دا یانلئش اۇلمایاجاقتئر. نیتەکیم قورئاندا دا “رسول” کلیمەسی بیرچۇق یردە “ریسالتین ایچریگی“، یاعنی “کیتابئن تا کندیسی” قاصدەدیلەرک قوللانئلدئغئنئ گؤرمکتەییز.
“رسول” وە “کیتاب” کلیمەلرینین بیربیرلرینین یرینە قوللانئلدئغئنئ گؤردۆگۆمۆز مۆتشابیە ایکی آیت بو دورومون أن گۆزل اؤرنکلریندندیر:
وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ ﴿۸۹﴾ (سورة البقرة)
آللاە قاتئندان، یانلارئنداکینی اۇنایلایان “بیر کیتاب” گلینجە، اؤنجەلری کافیرلرە قارشئ اؤنلرینین بو کیتابلا آچئلماسئنئ بکلەینلر، تانئدئقلارئ (کیتاب) گلینجە اۇنو گؤرمزدن گلدیلر. آللاهئن لاعنتی بؤیلەسی کافیرلرەدیر. (باقارا سورەسی؛ 89)
وَلَمَّا جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِيقٌ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ كِتَابَ اللَّهِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ كَأَنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۱۰۱﴾ (سورة البقرة)
آللاە قاتئندان، یانلارئنداکینی تاصدیق أدن “بیر رسول” گلینجە، کیتاب وریلنلردن بیر قئسمئ آللاهئن بو کیتابئنئ، سانکی هیچ بیلمییۇرلارمئش گیبی گؤز آردئ أتتیلر. (باقارا سورەسی؛ 101)
بیربیرینین تئپاتئپ عاینئ ایفادەلری تاشئیان ایکی آیتین بیریندە “کیتاب“، دیگریندە “رسول” کلیمەلری قوللانئلاراق عاینئ شەیلر آنلاتئلمئشتئر. بو دوروم “رسول” کلیمەسینین “ریسالتی ایچرن کیتاب” آنلامئنا گلدیگینی گؤستردیگی گیبی، “کیتابئن” دا “رسول” اۇلاراق آنلاشئلابیلەجگینی اۇرتایا قۇیماقتادئر.
آیرئجا “باقارا سورەسی؛ 101-نجی آیتتە“، کندیلرینە یانلارئنداکی کیتابئ تاصدیق أدن “رسول” گلن کیشیلرین؛ “آللاهئن کیتابئنئ” گؤز آردئ أتتیکلری سؤیلنمکتەدیر. بو ایفادە دە “رسول” ایلە قاصدەدیلن “آللاهئن کیتابئ” اۇلدوغونو نت بیر بیچیمدە گؤسترمکتەدیر.
بیربیرینین مۆتشابیهی اۇلان آشاغئداکی آیتلردە دە بنزەر بیر دورومو گؤرمک مۆمکۆندۆر:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را! بو اؤیلە بیر کیتابتئر کی آیتلری هم موحکم قئلئنمئش هم دە دۇغرو قارارلار ورن وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاە طارافئندان آچئقلانمئشتئر. بؤیلە اۇلماسئ، آللاەتان باشقاسئنا قول اۇلمایاسئنئز دییەدیر. بن دە اۇ کیتابلا سیزی اویاران وە مۆژدەلەین کیشیییم. (هود سورەسی؛ 2-1)
كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ بَشِيرًا وَنَذِيرًا فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ ﴿۴﴾ (سورة فصصلت)
بو بیر کیتابتئر کی آیتلری، بیلنلر تۇپلولوغو ایچین عارابچا قورئانلار (کۆمەلر) حالیندە آچئقلانمئشتئر. مۆژدەلەین وە اویاران بیر یاپئدادئر آما چۇقلارئ اۇندان یۆز چەویریر؛ دینلەمزلر. (فوصصیلت سورەسی؛ 4-3)
هود سورەسینین آیتلریندە راببیمیز کیتابئنئن کندیسی طارافئندان آچئقلاندئغئنئ بلیرتتیکتن سۇنرا رسولوللاها: “بن دە اۇ کیتابلا سیزی اویاران وە مۆژدەلەین کیشیییم” دەدیرتییۇر. راببیمیزین کیتابئنئ ناسئل آچئقلادئغئنئن اۇرتایا قۇندوغو فوصصیلت سورەسینین آیتلری ایسە بو اؤزللیکلرە صاحیب کیتابئن؛ “مۆژدەلەیجی وە اویارئجئ” اۇلدوغونو بلیرتییۇر.
هر ایکی آیت گروبو بیرلیکتە دگرلندیریلدیگیندە هود سورەسیندەکی “بن دە” ایفادەسییلە قاصدەدیلنین “رسول” اۇلدوغونو وە مۆژدەلەیجی وە اویارئجئ واصئفلارئنئ؛ کندی کندینی آچئقلایان کیتاب سایەسیندە آلدئغئنئ گؤرەبیلمکتەییز. بو دا رسول ایلە قاصدەدیلن کیتابئن “موفاصصال” واصئفلئ موحتواسئ اۇلدوغونو گؤزلر اؤنۆنە سرمکتەدیر.
“رسول” کلیمەسی ایلە “کیتاب” آراسئنداکی آنلام بیرلیگینی گؤرەبیلەجگیمیز بیر دیگر آیت شؤیلەدیر:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿۸۱﴾ (سورة آل عمران)
آللاە نبیلریندن کسین سؤز آلدئغئندا شؤیلە دەمیشتیر: “سیزە کیتاب وە حیکمت وریریم دە یانئنئزدا اۇلانئ اۇنایلایان بیر رسول گلیرسە کسینلیکلە اۇنا ایناناجاقسئنئز وە دستک ورەجکسینیز. بونو قابول أتتینیز می؟ بو آغئر یۆکۆ (ائصر) یۆکلندینیز می؟” اۇنلار: “قابول أتتیک.” دەمیشلردی. آللاە: “سیز بونا شاهید اۇلون، سیزینلە برابر بن دە شاهیدیم.” دەمیشتی. (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
آیتتە نبیلرە وریلن “کیتابئ” تاصدیق أدن “رسول” گلدیگیندە اۇنا “اینانما وە دستک اۇلما” گؤرەوی یۆکلنمکتەدیر.
داحا اؤنجە وریلمیش بیر کیتابئ، گلن ینی رسولۆن تاصدیق أتمەسی ایفادەسی “رسول” ایلە قاصدەدیلنین؛ “ینی موصاددیق (تاصدیق أدیجی) کیتابئن آیتلری” اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر. “رسول”؛ بورادا دا آیتلری “تبلیغ أدن بیر اینسان” اۇلابیلەجگی گیبی بیذذات “کیتابئن کندیسی” اۇلاراق آنلاشئلابیلیر.
“رسول” کلیمەسینین آنلامئنا دائیر بیر دیگر چارپئجئ ایفادەیە دە شو آیتلردە راستلاماقتایئز:
وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ ﴿۳۴﴾ وَإِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقًا فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِي السَّمَاءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ ﴿۳۵﴾ (سورة الأنعام)
اۇنلارئن سؤیلەدیکلرینین سنی اۆزدۆگۆنۆ ألبتتە بیلییۇروز. اۇنلار سنی یالانلامئیۇرلار، آصلئندا یانلئش یاپان اۇ کیمسەلر آللاهئن آیتلری قارشئسئندا بیلە بیلە یالان یانلئش شەیلرە سارئلئیۇرلار. سندن اؤنجە نیجە رسوللر یالانلاندئ. یالانلانمالارئنا وە أذیەت أدیلمەلرینە راغمن صابرەتتیلر. نیهایت یاردئمئمئز اولاشتئ. آللاهئن سؤزلرینی کیمسە دگیشتیرەبیلەجک دگیلدیر. ایشتە اۇ ألچیلرین حابریندن بیر قئسمئ سانا دا گلمیش اۇلدو. (أنعام سورەسی؛ 34-33)
راببیمیز 33-نجۆ آیتین باشئندا نبیمیزە حیطابن “سنی یالانلامئیۇرلار” دەدیکتن سۇنرا، بو کیشیلرین “آللاهئن آیتلری” ایلە پرۇبلملری اۇلدوغونو بلیرتمکتەدیر. دەمک کی “سنی” ایفادەسی ایلە قاصدەدیلن “رسول” دگیل “نبیدیر”.
چۆنکی دوامئندا “سندن اؤنجە نیجە رسوللر یالانلاندئ” بویرولماقتادئر. “سنی یالانلامئیۇرلار” دەدیکتن سۇنرا “سندن اؤنجە دە نیجە رسوللر یالانلانمئشتئ” دەمک چلیشکیلی گیبی دورماقتادئر. زیرا نۇرمال بیر جۆملەدە “سنی یالانلادئلار، ذاتن داحا اؤنجە دە نیجە رسوللری یالانلامئشلاردئ” دەنمەسی بکلنیر.
