قوللوق شوعورونا وه آللاها قارشئ سۇروملولوق بیلینجینه صاحیب، آللاەتان چکینن، یۆرگینده آللاه ایچین بیر شەیلر یاپما قایغئسئ تاشئیان یاعنی موتتاقی اۇلان هرکسین عاقلئنا گلن ایلک سۇرو شو اۇلمالئدئر:
“آللاه بو کیتابئ؛ قورئانئ بانا نەدن ایندیردی؟ آللاهئن آماجئ نەیدی؟
بن آللاهئن آماجئ دۇغرولتوسوندا بو کیتابئ قوللانئیۇر مویوم؟”
اۇرماندا دۇغوپ بۆیۆمۆش، تۇپلوم ایچینه گیرمەمیش، کیتاب نەدیر بیلمەین بیر اینسان بیله کائینات آیتلرینی اۇقویاراق آللاهئن وارلئغئنا ایمان أدەجک “فئطراتا” صاحیبتیر. هر اینسان بو حاصلت اۆزرینه یاراتئلمئشتئر. آللاه تعالا شؤیله بویورور:
فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۳۰﴾ (سورة الروم)
یۆزۆنۆزۆ حانیف اۇلاراق دۇسدۇغرو بو دینه چەویر؛ آللاهئن فئطراتئنا. آللاه اینسانلارئ اۇ (دین) اۆزره یاراتمئشتئر. آللاهئن یاراتماسئنئن یرینی توتاجاق بیر شەی ده یۇقتور. ایشته ساپاساغلام دین بودور. آنجاق اینسانلارئن چۇغو بیلمییۇرلار. (روم سورەسی؛ 30)
آللاها ایمان أدن هرکس بیلیر کی؛ گؤکلری وه یری یاراتاجاق عیلمه وه قودرته صاحیب اۇلان عالملرین راببی، آماچسئز، بۇش بیر ایش یاپمایاجاقتئر.
أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى ﴿۳۶﴾ (سورة القیامة)
یۇقسا اینسان باشئ بۇش بئراقئلاجاغئنئ مئ ظاننەدییۇر؟ (قئیامت سورەسی؛ 36)
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ ﴿۱۶﴾ لَوْ أَرَدْنَا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْوًا لَاتَّخَذْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ كُنَّا فَاعِلِينَ ﴿۱۷﴾ (سورة الأنبیاء)
بیز گؤگۆ وه یریۆزۆنۆ اۇیون اۇلسون دییه یاراتمادئق. أگر بیر أگلنجه أدینمک ایستەسەیدیک، اۇنو کندی قاتئمئزدان أدینیردیک، (یاپمایئز یا) یاپاجاق اۇلسایدئق بؤیله یاپاردئق. (أنبیا سورەسی؛ 17-16)
الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى ﴿۲﴾ وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى ﴿۳﴾ (سورة الأعلی)
تک وه أن یۆجه اۇلان راببینی تسبیح أت. اۇ کی یاراتتئ وه شکیل وردی، اؤلچۆ قۇیدو وه گیدیلەجک یۇلو (هدفی) گؤستردی. (آعلا سورەسی؛ 3-2)
آللاه، اینسانئ باشئ بۇش بئراقمامئش وه اۇنا قوللوق میسیۇنونو یۆکلەیەرک، اولاشماسئ گرکن هدفی گؤسترمیشتیر. بؤیله یاپاراق آللاه، گرچکتن بۆیۆک بیر لۆطوفتا بولونموشتور. أگر آللاه، اینسانا کیتاب وه فورقان ورمەسەیدی، اینسان اۇغلو آصلا حاقیقاتی بولامازدئ وه یریۆزۆنده دائیمی بیر کائۇس حاکیم اۇلوردو.
وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ بَلْ أَتَيْنَاهُمْ بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ عَنْ ذِكْرِهِمْ مُعْرِضُونَ ﴿۷۱﴾ (سورة المؤمنون)
أگر حاقیقات اۇنلارئن کەییفلرینه قالـسایدئ؛ گؤکلرین، یریۆزۆنۆن وه اۇرالارداکی هر شەیین دۆزنی بۇزولوردو. عاکسینه اۇنلارا، ایچلریندەکی دۇغرو بیلگییی (ذیکری) گتیردیک؛ آما اۇنلار کندیلریندە اۇلان دۇغرو بیلگیلردن یۆز چەویرییۇرلار. (مۆمینون سورەسی؛ 71)
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿۱۶۴﴾ (سورة آل عمران)
گرچکتن آللاه، مۆمینلره کندی ایچلریندن، اۇنلارا آیتلرینی اۇقویاجاق، اۇنلارئ (باطئلدان) آرئندئراجاق، کیتاب وه حیکمتی اؤگرتەجک بیر نبی گؤندرمکله بۆیۆک بیر لۆطوفتا بولوندو. اۇیسا اۇنلار آپآچئق بیر شاشقئنلئق ایچریسیندەیدیلر. (آلی عیمران سورەسی؛ 164)
قوللوق شوعورونا وه آللاها قارشئ سۇروملولوق بیلینجینه صاحیب، آللاەتان چکینن، یۆرگینده آللاه ایچین بیر شەیلر یاپما قایغئسئ تاشئیان یاعنی موتتاقی اۇلان هرکسین عاقلئنا گلن ایلک سۇرو شو اۇلمالئدئر:
“آللاه بو کیتابئ (قورئانئ) بانا نەدن ایندیردی؟ آللاهئن آماجئ نەیدی؟
بن آللاهئن آماجئ دۇغرولتوسوندا بو کیتابئ قوللانئیۇر مویوم؟”
ألبتته کی کندی کیتابئنئ نه آماچلا ایندیردیگینی آنجاق آللاه سؤیلەیەبیلیر. دۇلایئسئ ایله بو سۇرولارئن جوابلارئنئ یینه قورئاندان بولمامئز گرکمکتەدیر.
كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۲۹﴾ (سورة ص)
بو، برەکتلی بیر کیتابتئر کی اۇنو سانا، آیتلری اۆزرینده تدببۆر أتسینلر وه تمیز عاقئل صاحیبلری تذککۆر أتسینلر، دییه ایندیردیک. (صاد سورەسی؛ 29)
بورادا آللاه، قورئانئ ایندیرمەسیندەکی ماقصادلاردان بیر تانەسینی آچئقلئیۇر: “فئطرات اۆزره اۇلان، تمیز عاقئل صاحیبی اینسانلار تدببۆر وه تذککۆر أتسینلر، دییه.” اۇ حالده بو ایکی قاورام اۆزرینه یۇغونلاشئلماسئ گرکمکتەدیر.
تدببۆر؛ بیر قۇنویلا ایلگیلی تۆم آرگۆمانلارئ بیر آرایا گتیریپ، اۇ قوُنویو أن دۇغرو وه أن نت شکیلده آنلاما چاباسئنا دەنیر. “دُبُرُ الشَّئ” بیر شەیین آرقاسئ، ماعناسئنا گلیر. عاینئ کؤکتن گلن تدببۆر کلیمەسی ده بیر قۇنویلا ایلگیلی بلگەلری، آرگۆمانلارئ آرقا آرقایا گتیریپ اۇ قۇنویو أن دۇغرو شکیلده آنلاما چاباسئدئر. دۇلایئسئیلا “آیتلری تدببۆر أتمک”، ایلگیلی آیتلری بیر آرایا گتیریپ، آللاهئن ورمک ایستەدیگی مساژا، أن ساغلئقلئ شکیلده اولاشما غایرتی ایچریسینه گیرمکتیر.
تذککۆر؛ حافئظایا آلئنان بیر بیلگینین یری وه زامانئ گلدیگینده حاطئرلانئپ، حایاتا گچیریلمەسی، اویغولانماسئدئر. یاعنی بیر کیمسه، قورئانئ چۇق تدببۆر أتسه وه آنلاسا، فاقاط یری گلدیگینده أدیندیگی اوُ بیلگییی اویغولامایا سۇقماسا، تذککۆر أتمەمیش، دۇلایئسئیلا قورئانا قارشئ سۇروملولوغونو حاققئیلا یرینه گتیرمەمیش اۇلور.
کلاسیک مئاللرده “تذککۆر” کلیمەسینه “اؤگۆت آلماق” شکلینده ماعنا وریلیر. ذاتن “اؤگۆت آلماق” دا بیر بیلگی أدینیپ، اۇ بیلگی ایله کندینی ائصلاح أتمک وه اۇنو حایاتا گچیرمک ایله اۇلور. سیز چۇجوغونوزا “ساقئن ها، شونو یاپما! یۇقسا شؤیله اۇلور” دییه اؤگۆت وردیگینیزده، چۇجوغونوز اۇنو غایت ایی آنلار. آنجاق بونا راغمن گیدیپ یینه عاینئ شەیی یاپارسا، اۇ زامان اۇنا شؤیله سؤیلەرسینیز: “سن ده هیچ اؤگۆت آلمئیوُرسون.” چۆنکی بیلگییی آنلاماق وه عاقلئنا یرلشتیرمک تک باشئنا یترلی دگیلدیر. تذککۆر أتمک، یری وه زامانئ گلدیگینده اۇ بیلگییی حاطئرلایئپ، اۇنونلا عامل أتمک گرکمکتەدیر.
سۇنوچ اۇلاراق صاد سورەسینین 29-نجو آیتیندن شونو آنلئیۇروز: “آللاه قورئانئ، تمیز عاقئل صاحیبلری، آیتلری آراسئنداکی ایلیشکیلری قوروپ، وریلن مساژئ أن دۇغرو شکیلده آلسئنلار، داحا سۇنرا أدیندیکلری اۇ بیلگییی یری وه زامانئ گلدیگینده حاطئرلایئپ حایاتا گچیرسینلر، دییه ایندیرمیشتیر.”
ایشته قورئانئ بو شکیلده اۇقویان کیمسه، اۇنو “حاققئیلا اۇقوموش” اۇلور.
الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۱۲۱﴾ (سورة البقرة)
کندیلرینه کیتاب وردیکلریمیز، اۇنو حاققئیلا، اۇنا اویماق آماجئیلا اۇقورلار. ایشته اۇنا (اۇ کیتابا) ایمان أدنلر اۇنلاردئر. کیم ده (حاققئیلا اۇقومایئپ) اۇنا نانکؤرلۆک أدرسه، ایشته حۆسرانا اوغرایانلار اوُنلاردئر. (باقارا سورەسی؛ 121)
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ ﴿۲۹﴾ (سورة فاطر)
آللاهئن کیتابئنئ (حاققئیلا) اۇقویانلار، نامازئ قئلانلار، وردیگیمیز رئزئقلاردان گیزلیجه وەیا آچئقچا اینفاق أدنلر، ضارار أتمەیەجک بیر تیجارتی اومابیلیرلر. (فاطئر سورەسی؛ 29)
قورئانئ حاققئیلا اوُقودوقتان، تدببۆر وه تذککۆر أتتیکتن سۇنرا آللاه بیزه داحا سۇسیال بیر گؤرەو یۆکلەمکتەدیر:
الر كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ ﴿۱﴾ (سورة إبراهیم)
ألیف، لام، را. بو بیـر کیتابتئر کی اۇنو سانا؛ اینسانلارئ راببینین ایذنییله قارانلئقلاردان آیدئنلئغا، عازیز وه حامید اۇلان آللاهئن یۇلونا چئقارتاسئن دییه ایندیردیک. (ایبراهیم سورەسی؛ 1)
بورادا آللاه، قورئانئ ایندیرمەسیندەکی بیر دیگر ماقصادئنئ آچئقلئیۇر: “اینسانلارئ قارانلئقلاردان آیدئنلئغا، باطئلدان حاققا چئقارتماق ایچین.” تاقدیر أدرسینیز کی بو دا آنجاق کیتابئ حاققئیلا اۇقویانلارئن یاپابیلەجگی بیر ایشتیر. کیشی، صاد سورەسی 29-نجو آیتتەکی شاحصی مساعیسینی یرینه گتیریپ، قورئانئ چۇق ایی اۇقویوپ آنلاسا داحی ماعروفا أمرەدیپ تبلیغ گؤرەولرینی یرینه گتیرمەدیکچه، سۇروملولوغونو حاققئیلا یرینه گتیرمیش اۇلماز…
وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۱۰۴﴾ (سورة آل عمران)
ایچینیزدن ماعروفو أمرەدن، کؤتۆلۆکتن آلئقۇیمایا چالئشان بیر تۇپلولوق بولونسون. ایشته قورتولوشا أرنلر اۇنلاردئر. (آلی عیمران سورەسی؛ 104)
وَإِذْ قَالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۱۶۴﴾ فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ ﴿۱۶۵﴾ (سورة الأعراف)
حانی اۇنلاردان بیر تۇپلوم (اۆممت): “آللاهئن هلاک أدەجگی وەیا شیددتلی بیر عاذابا اوغراتاجاغئ بیر تۇپلولوغا نه دییه اؤگۆت ورمەیه چالئشئیۇرسونوز؟” دەمیشلردی. اۇنلار دا: “راببیمیزه قارشئ یۆزۆمۆز اۇلسون دییه، هم بلکی ده سۇروملولوقلارئنئ حاطئرلارلار.” دەمیشلردی. اۇنلار کندیلرینه وریلن اؤگۆتلری اونوتونجا، بیز ده یالنئزجا اویارانلارئ قورتاردئق. دیگر ظالیملری ده یۇلدان چئقمئش اۇلدوقلارئ ایچین شیددتلی بیر عاذابلا یاقالادئق. (آعراف سورەسی؛ 165-164)
اینسانلارئ اویارماق، اۇنلارئ یانلئشلارئندان آلئقۇیماق، آنجاق آللاهئن آیتلرینی تبلیغ شکلینده اۇلمالئدئر.
قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُلْ لَا أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ ﴿۱۹﴾ (سورة الأنعام)
ده کی: شاهیدلیک باقئمئندان حانگیسی داحا اۆستۆندۆر؟ ده کی: آللاه بنیمله سیزین آرانئزدا شاهیدتیر. ایشته بو قورئان بانا، اۇنونلا سیزی وه اولاشتئغئ هرکسی اویارایئم دییه واحیۇلوندو. گرچکتن سیز، آللاەلا برابر باشقا ایلاەلار اۇلدوغونا مئ شاهیدلیک أدییۇرسونوز؟ ده کی: بن أتمم! ده کی: اۇ، سادەجه بیر تک ایلاەتئر وه شۆبهەسیز بن اۇرتاق قۇشتوقلارئنئزدان اوزاغئم. (أنعام سورەسی؛ 19)
أَفَنَضْرِبُ عَنْكُمُ الذِّكْرَ صَفْحًا أَنْ كُنْتُمْ قَوْمًا مُسْرِفِينَ ﴿۵﴾ (سورة الزخرف)
سیز، حایاتئنئ بۇشا حارجایان (مۆسریف) بیر تۇپلولوقسونوز دییه، سیزی قورئان ایله اویارماقتان واز مئ گچەجگیز؟ (زوحروف سورەسی؛ 5)
کیم ده آللاهئن کیتابئنئ اۇقویوپ اؤگرندیگی حالده، یری گلدیگینده آیتلری آچئقلاماز وه اینسانلارئ اۇنونلا اویارماز ایسه، بۆیۆک بیـر یانلئش ایچریسینه دۆشمۆش اۇلور:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ ﴿۱۵۹﴾ إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴿۱۶۰﴾ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۶۱﴾ خَالِدِينَ فِيهَا لَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ ﴿۱۶۲﴾ (سورة البقرة)
کیتابتا آچئقلادئقتان سۇنرا، کیم ده ایندیردیگیمیز آپآچئق بلگەلری وه هیدایتی گیزلەرسه، اۇنلارا هم آللاه لاعنت أدر، هم ده تۆم لاعنت أدیجی اۇلانلار لاعنت أدرلر. آنجاق کیم ده پیشمان اۇلوپ دؤنۆش یاپارسا وه حاقیقاتلری آچئقچا اۇرتایا قۇیارسا، اۇنلار قورتولموش اۇلورلار. زیرا آللاه قوللارئنئن حاطالاردان دؤنۆشلرینی قابول أدن وە چۇق مرحامت أدندیر. فاقاط (گیزلەییپ) آیتلریمیزه نانکؤرلۆک ایله اؤلن نانکؤرلره گلینجه، ایشته آللاهئن، ملکلرین وه بۆتۆن اینسانلئغئن لاعنتی اۇنلارئن اۆستۆنەدیر. أبدیەن اۇ لاعنتین ایچینده قالئرلار. آرتئق اۇنلارئن نه یۆزۆنه باقئلئر، نه ده عاذابلارئ حافیفلتیلیر. (باقارا سورەسی؛ 159-162)
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ ﴿۱۸۷﴾ (سورة آل عمران)
حانی آللاه، کندیلرینه کیتاب وریلنلردن “بو کیتابئ اینسانلارا آچئق آچئق آنلاتاجاقسئنئز، آصلا گیزلەمەیەجکسینیز” دییه ساغلام بیر سؤز آلمئشتئ. فاقاط اۇنلار وردیکلری سؤزۆ آرقالارئنا آتئپ، دگرسیز بیر منفاعات قارشئلئغئ پازارلادئلار. نه کؤتۆ بیر آلئشوریشتی بو. (آلی عیمران سورەسی؛ 187)
آیتلری گیزلەمک؛ اویارئلماسئ گرکن یرده آللاهئن آیتلرینی آچئقلایئپ اویارماماق، مەوجود اۇلان بیر فسادا (بۇزولموشلوغا) بیلەرک سسسیز قالماقتئر. اینسان باعضن اۇرون وه ماقامئنئ قایبەتمه، کاریەرینی زدەلەمه، تیجارتینی ضارارا اوغراتما گیبی قۇرقولارلا؛ آللاهئن آیتلرینی آچئقلامایئپ فسادا سسسیز قالابیلیر. ایشته بو حارەکت، آز بیر قارشئلئغا، آللاها وردیگی سؤزۆ دگیشتیرمک ماعناسئنا گلمکتەدیر.
قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ ﴿۲۴﴾ (سورة التوبة)
ده کی: “أگر آتالارئنئز، اۇغوللارئنئز، قاردشلرینیز، أشلرینیز، عاشیرتینیز، قازاندئغئنئز ماللار، ضارار أتمەسیندن قۇرقتوغونوز بیر تیجارت وە حۇشونوزا گیدن مسکنلر، سیزه آللاەتان، رسولۆندن وە اۇنون یۇلوندا غایرت گؤسترمکتن داحا سەوگیلی ایسە، آرتئق آللاهئن أمری گلینجەیە قادار بکلەیین! آللاه، فاسئق تۇپلولوغو دۇغرو یۇلا أردیرمز. (تەوبە سورەسی؛ 24)
بیر باشقا آیتتە آللاه، کیتابئ ایندیرمەسیندەکی بیر دیگر ماقصادئ شؤیله آچئقلئیوُر:
وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۶۴﴾ (سورة النحل)
بیز بو کیتابئ آنجاق ایحتیلافا دۆشتۆکلری حوصوصلاردا آرالارئندا حۆکۆم ورمەن وە ایمان أدن بیر تۇپلولوغا هیدایت وە راحمت اۇلماسئ ایچین ایندیردیک. (ناحل سورەسی؛ 64)
إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا ﴿۱۰۵﴾ (سورة النساء)
شۆبهەسیز بیز سانا کیتابئ اینسانلار آراسئندا، آللاهئن گؤستردیگی شکیلدە حۆکۆم ورەسین دییە ایندیردیک. ساقئن حائینلرە ساوونوجو اۇلما. (نیسا سورەسی؛ 105)
یوقارئداکی آیتتن آچئقچا آنلاشئلاجاغئ اۆزرە قورئان، مۆمینلر آراسئنداکی ایحتیلافلارئن تفریقایا دؤنۆشمەسینی أنگللەییپ، بیرلیک وە برابرلیگین قۇرونماسئ ایچین بیر راحمت اۇلاراق ایندیریلمیشتیر.
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ ﴿۱۰۵﴾ يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَكَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ ﴿۱۰۶﴾ وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۱۰۷﴾ (سورة آل عمران)
کندیلرینه آپآچئق بلگەلر (قورئان آیتلری) گلدیکتن سۇنرا ایحتیلاف چئقارتاراق تفریقایا (پارچالانئپ اؤبکلشمەیە) دۆشنلر گیبی اۇلمایئن، ایشتە اۇنلار ایچین بۆیۆک بیر عاذاب واردئر. باعضئ یۆزلرین آغاردئغئ، باعضئ یۆزلرین قاراردئغئ گۆن، یۆزلری قارارانلارا: “(کیتابا) ایمان أتتیکتن سۇنرا (تفریقایا دۆشەرک) کافیر می اۇلدونوز؟ اۇ حالدە کۆفرۆنۆزدن اؤتۆرۆ تادئن عاذابئ!” دەنیلیر. یۆزلری آغارانلارا گلینجە، اۇنلار آللاهئن راحمتی ایچیندەدیرلر. اۇرادا أبدیەن قالئرلار. (آلی عیمران سورەسی؛ 105-107)
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا … ﴿۱۰۳﴾ (سورة آل عمران)
آللاهئن ایپینه (قورئانا) تۇپلوجا، حپ برابر سئمسئقئ سارئلئن! ساقئن اؤبکلرە آیرئلمایئن!.. (آلی عیمران سورەسی؛ 103)
آللاهئن کیتابئ، مۆمینلری بیر آرادا توتان، پارچالانمالارئنئ اؤنلەین ساپاساغلام بیر چیمنتۇ، اۇنلارئ جننتە اولاشتئراجاق راببیندن اوزاتئلمئش ساغلام بیر ایپتیر. بونا راغمن آللاهئن ایپینە سارئلماق یرینه باشقا ایپلر پەیدا أدنلر، اینسانلارئ اۇ ساحتە ایپلرە داعوت أدنلر وە بو یۆزدن پارچالانما مەیدانا گتیرنلر بۆیۆک بیر سوچ ایشلەمیش اۇلماقتادئر.
إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ ﴿۱۵۹﴾ (سورة الأنعام)
دینلرینی پارچالایئپ، اؤبک اؤبک اۇلانلارلا سنین هیچبیر ایلیشکین اۇلاماز! اۇنلارئن ایشی یالنئزجا آللاها قالمئشتئر. آللاه اۇنلارا بو یاپتئقلارئنئن حسابئنئ سۇراجاق. (أنعام سورەسی؛ 159)
فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ زُبُرًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ ﴿۵۳﴾ فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ ﴿۵۴﴾ أَيَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مَالٍ وَبَنِينَ ﴿۵۵﴾ نُسَارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْرَاتِ بَلْ لَا يَشْعُرُونَ ﴿۵۶﴾ (سورة المؤمنون)
اینسانلار قوتسال سایدئقلارئ باعضئ کیتابلارلا دین ایشلری قۇنوسوندا آرالارئندا پارچالانما مەیدانا گتیردیلر. هر اؤبک کندی ألیندە بولونان (کیتاب) ایلە سەوینیپ، بؤبۆرلنییۇر. سن اۇنلارئ بیر زامانا قادار غافلت وە ساپئقلئقلارئ ایچیندە بئراق! اۇنلار سانئیوُرلار مئ کی، کندیلرینە بۇلجا مال وە أولاد وردیک دییە (یاپتئقلارئنئ اۇنایلایئپ) اۇنلارئن اییلیگی ایچین چالئشئیۇروز؟ آصلا! اۇنلار شوعورسوزجا حارەکت أدییۇرلار. (مۆمینون سورەسی؛ 53-56)
مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة الروم)
اۇنلار کی دینلرینی پارچالادئلار وە مذهب مذهب اۇلدولار. هر بؤلۆک کندینە عائید اۇلانلارلا سەوینیپ، اؤوۆنمکتەدیر. (روم سورەسی؛ 32)
بو دین، آللاهئن دینیدیر. آللاهئن دینینە اویماق ایستەینلر، آللاهئن کیتابئنا اویمالئدئرلار. باشقا شەیلرین پشیندن گیدنلر آللاهئن دینینە دگیل، باشقا یۇللارا اویموش اۇلورلار.
وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۵۳﴾ (سورة الأنعام)
ایشتە بو (قورئان) بنیم دۇسدۇغرو یۇلومدور. اۇنا اویون! اۇندان باشقا یۇللارا اویمایئن! چۆنکی اۇ یۇللار سیزی اۇنون یۇلوندان آیئرئرلار. بلکی سۇروملولوق بیلینجییلە حارەکت أدرسینیز دییە آللاه سیزە بؤیلە اؤگۆت ورییۇر. (أنعام سورەسی؛ 153)
آللاه کیتابئنئ، حاققئیلا اۇقومامئز؛ یاعنی تدببۆر وە تذککۆر أتمەمیز، داحا سۇنرا اۇ کیتاب ایلە اینسانلارئ باطئلدان حاقیقاتە چئقارمامئز، ایحتیلافا دۆشتۆگۆمۆز قۇنولارئ اۇنونلا چؤزمەمیز وە بؤیلەجە پارچالانمامامئز ایچین ایندیرمیشتیر. آللاهئن کیتابئنئ، آللاهئن ایندیردیگی آماچ ایلە اۇقویانلار، اۇنا شۆکۆرلرینین وە سۇروملولوقلارئنئن گرگینی یاپمئش اۇلورلار.
اینسانلارئ قورئاندان اوزاقلاشتئرماق ایستەینلر دە، اینسانلارئن اؤنۆنە اۇ کیتابئ اۇقوماق ایچین آللاهئن سؤیلەمەدیگی، ساحتە آماچلار چئقارتئرلار. اؤرنگین؛ “واقئعا سورەسینی اۇقوماق زنگینلشتیریر” شکلیندە بیر حورافەیی اۇرتایا آتتئغئنئزدا، آرتئق اینسانلارئن بیر قئسمئ آللاهئن کیتابئنئ سادەجە اۇ آماچلا اۇقومایا باشلایاجاقلاردئر.
بؤیلەجە هم آصئل گؤرەولرینی اونوتاجاقلار، هم دە قورئانا قارشئ سۇروملولوقلارئنئ یرینە گتیردیکلرینی ظاننەدەجکلردیر. شەیطان اۇنلارئ قورئاندان اوزاقلاشتئراجاق آما اۇنلار کندیلرینی قورئان ایلە ایچ ایچە ظاننەدەجکلردیر.
يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا ﴿۲۸﴾ لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا﴿۲۹﴾ (سورة الفرقان)
یازئقلار اۇلسون بانا! کشکە شو کیمسەیلە آرقاداشلئق قورماسایدئم. گرچکتن آللاهئن کیتابئ بنیم ألیمە اولاشتئقتان سۇنرا، بنی اۇندان اوزاقلاشتئردئ. شەیطان اینسانئ گرچکتن یۆزاۆستۆ بئراقئیۇرموش. (فورقان سورەسی؛ 29-28)
ودات یئلماز
