نیتەکیم دوامئنداکی آیت نبینین رسولە اویما زۇرونلولوغونو وورغولاماقتادئر:
مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقْدُورًا ﴿۳۸﴾ (سورة الأحزاب)
آللاهئن، نبیسی ایچین فارض قئلدئقلارئندا، سئقئنتئ دۇغوراجاق بیر شەی یۇقتور. بو، آللاهئن بوندان اؤنجەکیلرە دە اویغولادئغئ یاساسئدئر. آللاهئن أمری اؤلچۆلۆ بیچیلیدیر. (آحزاب سورەسی؛ 38)
بو آیتتە؛ “آللاهئن نبیسی ایچین فارض قئلدئغئ شەی” اۇلاراق ایفادە أدیلن، 36-نجئ آیتتەکی “آللاە وە رسولۆنۆن کسین حۆکمە باغلادئغئ ایشتیر.” دۇلایئسئیلا نبینین “رسولە” یاعنی “آللاهئن حۆکمۆنە” اویدوغونون أن گۆزل اؤرنکلریندن بیری بو آیتلردە گؤزلر اؤنۆنە سریلمیشتیر.
بنزەر دوروم شو آیتلردە دە گؤرۆلەبیلیر:
تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۳﴾ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ ﴿۱۴﴾ (سورة النساء)
بونلار آللاهئن قۇیدوغو سئنئرلارئدئر. کیم آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدرسە اۇنو، اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالاجاغئ وە ایچلریندن ائرماقلار آقان جننتلرە قۇیاجاقتئر. أن بۆیۆک قورتولوش ایشتە بودور. کیم قۇیدوغو سئنئرلارئ آشاراق آللاها وە رسولۆنە باشقالدئرئرسا اۇنو، اؤلمەمک اۆزرە قالاجاغئ بیر آتشە سۇقار. اۇنون ایچین آلچالتئجئ بیر عاذاب واردئر. (نیسا سورەسی؛ 14-13)
آیتلردە؛ “آللاهئن قۇیدوغو سئنئرلارا اویان”؛ “آللاها وە رسولۆنە ایطاعات أدن کیشی“، اۇ سئنئرلارئ آشان دا؛ “آللاها وە رسولۆنە عیصیان أدن کیشی” اۇلاراق نیتەلندیرییۇر. آللاهئن قۇیدوغو سئنئرلار ایسە، نیسا سورەسینین 7-نجی آیتیندن ایعتیبارن آنلاتئلان “میراث حۆکۆملریدیر“. دۇلایئسئیلا بورادا بو “سئنئرلار“؛ “رسول” ایفادەسی ایلە ایسیملندیریلمکتەدیر. نبیمیزین کندیسی دە بو رسولە اویماقلا یۆکۆملۆدۆر.
قورئاندا؛ “رسول” کلیمەسینین “کیتاب” وەیا “آللاهئن آیتلری” آنلاملارئندا قوللانئلماسئنا دائیر اؤرنکلر چۇغالتئلابیلیر.
حال بؤیلە اۇلونجا بو قۇنودا عاقلا گلن بیر سۇرونون دا جوابلانماسئ گرکیر:
راببیمیز تۆم بو وە بنزەری آیتلردە “کیتاب“، “حۆکۆم” وەیا “آللاهئن آیتلری” دەمک وارکن، اۆستەلیک بو ایفادەلری باشقا آیتلردە سئقچا قوللانئیۇرکن، نەدن “رسول” کلیمەسینی قوللانمایئ ترجیح أتمیشتیر؟
بونون سببینین، موحاطابئن “دیل فارقلئلئغئنئ” ماعذرت اۇلاراق قوللانماسئنئن أنگللنمەسی اۇلابیلەجگینی دۆشۆنمکتەییز. یاعنی “رسول” کلیمەسی قوللانئلدئغئندا “آللاهئن آیتلرینین وەیا کیتابئنئن” موحاطابئن “آنلایاجاغئ دیلدە” اۇنا اولاشماسئ قاصدەدیلییۇر اۇلمالئدئر.
چۆنکی راببیمیز رسوللۆک گؤرەوینین ایچریگینی تبلیغ اۇلاراق تانئملاماقتادئر:
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴿۶۷﴾ (سورة المائدة)
أی رسول! راببیندن سانا نە ایندیریلدییسە اۇنو تبلیغ أت. یاپمازسان تبلیغ واظیفەنی یاپمئش اۇلمازسئن. آللاە، سنی اینسانلاردان قۇرور. آللاە، کافیرلر تۇپلولوغونو یۇلا گتیرمز. (مائیدە سورەسی؛ 67)
“تبلیغ” بیر مساژئ موحاطابا اولاشتئرما آنلامئنا گلیر. آنجاق تبلیغین، موحاطابئن کندیسینە اولاشان مساژئ “آنلایابیلەجگی شکیلدە” اۇلماسئ شارطتئر.
زیرا رسولۆن تبلیغ گؤرەوی شو آیتتە دتایلاندئرئلماقتادئر:
كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ ﴿۱۵۱﴾ (سورة البقرة)
نیتەکیم ایچینیزدن سیزە بیر رسول گؤندردیم. اۇ سیزە آیتلریمیزی اۇقور، سیزی گلیشتیریر، سیزە کیتابئ وە حیکمتی اؤگرتیر، سیزە بیلمەدیگینیزی اؤگرتیر. (باقارا سورەسی؛ 151)
گؤرۆلدۆگۆ گیبی؛ رسولۆن “تبلیغ” یاعنی مساژئ اولاشتئرما گؤرەوینین تانئمئ آیتلری اۇقوما، موحاطابئ گلیشتیرمە، کیتاب وە حیکمتی اؤگرتمە وە بیلمەدیگینی اؤگرتمە شکلیندە یاپئلماقتادئر.
تۆم بو ایفادەلر، مساژئن قارشئ طارافئن آنلاماسئنئ ساغلایاجاق فاعالیەتلرلە اولاشتئرئلماسئ گرکتیگینی بلیرتمکتەدیر. آیتتەکی “سیزە، سیزی” ایفادەلری “تبلیغین”؛ موحاطابا یؤنەلیک قاپساملئ بیر أیلم اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر.
یینە باشقا بیر آیتتە “رسوللۆکتە دیل بیرلیگی شارطئ” اۇرتایا قۇنماقتادئر:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۴﴾ (سورة إبراهیم)
بیز هر رسولۆ کندی حالقئنئن دیلی ایلە گؤندردیک کی اۇنلار ایچین هر شەیی اۇرتایا قۇیسون. بوندان سۇنرا آللاە، ساپئقلئغئ ترجیح أدنی ساپئق سایار، هیدایتی ترجیح أدنی دە یۇلونا قابول أدر. دائیما اۆستۆن وە بۆتۆن قارارلارئ دۇغرو اۇلان اۇدور. (ایبراهیم سورەسی؛ 4)
آصلئندا سادەجە بو آیت بیلە بیر قئسئم آیتلردە “رسول” کلیمەسینین نەدن “کیتاب” کلیمەسینە ترجیح أدیلدیگینی گؤرەبیلمەمیز ایچین یترلیدیر. زیرا تۇپلوملارئن “دیل فارقلئلئقلارئ” اۇنلارئن “آللاهئن کیتابئنا” اولاشمالارئندا أنگل تشکیل أتمەملیدیر.
هر تۇپلوما کندی دیلیندە “کیتاب” وریلمەمیش آنجاق “رسول” گؤندریلمیشتیر.
دۇلایئسئیلا آیتتەکی “رسول” کلیمەسی “آللاهئن کیتابئنئ بیلن کیشیلر” اۇلاراق آنلاشئلابیلەجگی گیبی “آللاهئن کیتابئنئن ایحتیوا أتتیگی مساژ” اۇلاراق دا آنلاشئلابیلیر. زیرا یوقارئدا دا گؤردۆگۆمۆز گیبی؛ مساژئ کیم اولاشتئرئرسا اولاشتئرسئن بو أیلم؛ هم اۇ کیشییی هم دە مساژئن کندیسینی “رسول” یاپاجاقتئر.
قئساجاسئ “رسول” ایفادەسینین “کیتاب” ایفادەسینە ترجیح أدیلمەسیندەکی آماجئن؛ “دیل فارقلئلئقلارئنئن دەورەدن چئقارئلماسئ” اۇلدوغو اۇرتایا چئقماقتادئر.
سؤزگلیمی؛ بوگۆن ألیمیزدەکی “کیتاب” عارابچادئر. اۇنو “نۇروەچلیلرە” اولاشتئراجاق کیشینین “رسول” اۇلماسئ آنجاق “نۇروەچچە” اولاشتئرماسئ ایلە مۆمکۆندۆر.
نیتەکیم “کیتابا ایطاعاتتن” باحثەدن بیر آیت اۇلمایئپ دائیما “رسولە ایطاعاتین” أمرەدیلمەسی آنجاق بؤیلە آنلاشئلابیلیر.
یینە “اۇقودوق، ایطاعات أتتیک” شکلیندە بیر آیت اۇلماماسئنا قارشئن، “دینلەدیک، ایطاعات أتتیک” مئالیندە چۇقچا آیتین بولونماسئ دا بو سببتن دۇلایئ اۇلمالئدئر. حاتتا “ایطاعاتتن” باحثەدیلمەسی بیلە اولاشتئرئلان مساژئن؛ “موحاطابئن ذیهنیندە” اۇلماسئ گرکتیگی شکیلدە آنلاشئلدئغئنئ گؤسترمەسی باقئمئندان یترلیدیر:
وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُولَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ ﴿۴۷﴾ وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ ﴿۴۸﴾ (سورة النور)
کیمیلری: “آللاها وە رسولۆنە ایناندئق وە بۇیون أگدیک” دەرلر. سۇنرا بونون آرقاسئندان اۇنلاردان بیرتاقئمئ یۆز چەویریر. اۇنلار مۆمین دگیللردیر. آرالارئندا حۆکمۆنۆ ورسین دییە آللاها وە رسولۆنە چاغئرئلئنجا اۇنلاردان بیرتاقئمئ یان چیزر. (نور سورەسی؛ 48-47)
إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَنْ يَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۵۱﴾ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿۵۲﴾ (سورة النور)
مۆمینلر ایسە، آرالارئندا حۆکۆم ورسین دییە آللاها وە رسولۆنە چاغرئلدئقلارئندا سادەجە شو سؤزۆ سؤیلەرلر: “دینلەدیک وە بۇیون أگدیک.” اومدوقلارئنا قاووشاجاق اۇلانلار ایشتە بونلاردئر. کیم آللاها وە رسولۆنە بۇیون أگر، آللاەتان قۇرقار وە اۇندان چکینیرسە ایشتە باشاراجاق اۇلانلار اۇنلاردئر. (نور سورەسی؛ 52-51)
آیتلردە گچن “رسول” ایفادەلری بو آیتلرین “تۆم زامانلارا حیطاب أتمەسی” آچئسئندان دا “کیتابئن موحتواسئ” اۇلاراق آنلاشئلمالئدئر. آیرئجا بو موحتوانئن “موحاطابین دیلیندە” اۇنا اولاشتئرئلمئش حالی اۇلدوغو دا سادەجە “رسول” ایفادەسی ایلە دیلە گتیریلمیش اۇلور.
نیتەکیم آلی عیمران سورەسینین 81-نجی آیتیندە “رسول” کلیمەسینین قوللانئلماسئنئن بو آچئدان نە قادار اؤنملی اۇلدوغو قۇلایجا آنلاشئلابیلیر:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ … ﴿۸۱﴾ (سورة آل عمران)
آللاە نبیلریندن کسین سؤز آلدئغئندا شؤیلە دەمیشتیر: “سیزە کیتاب وە حیکمت وریریم دە یانئنئزدا اۇلانئ اۇنایلایان بیر رسول گلیرسە کسینلیکلە اۇنا ایناناجاقسئنئز وە دستک ورەجکسینیز… (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
“یانئنئزداکی کیتابئ تاصدیق أدن رسول” ایفادەسیندن کیتابئن دیلی نە اۇلورسا اۇلسون رسولۆن کندیسینی بکلەینلرین دیلیندە حیطاب أدەجگی آنلاشئلمالئدئر.
چۆنکی بو آیت؛ “بوگۆن دە” اؤنجەکی کیتابلارئن منسوبلارئنا حیطاب أتمکتەدیر.
قورئانئن دیلی “عارابچادئر“، آما اۇنلارا کندی دیللریندن “بیر رسول“؛ قورئانئ وە اۇنون أللریندەکی کیتابئ “تاصدیق أدیجی” یؤنۆنۆ اولاشتئرئرسا، اویما یۆکۆملۆلۆکلری دۇغاجاقتئر.
آیرئجا أهلی کیتابئن بکلەدیگی “نبی” گلمەیەجکتیر. چۆنکی 1400 یئل اؤنجە گلمیشتیر. فاقاط بو گرچگی وە اۇ نبینین گتیردیگی کیتابئ اۇنلارا تبلیغ أدەجک بیر “رسول” وەیا کندی دیللرینە چەوریلمیش “کیتاب (رسول)” اۇنلارا اولاشمالئدئر.
أردم اویغان
