(7)
نبی وە رسول
وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ ﴿۳۶﴾ (سورة النحل)
بیز هر تۇپلوما (اۆممتە) ألچی گؤندردیک؛ آللاها قول اۇلسونلار وە آزغئنلاردان اوزاق دورسونلار دییە. اۇنلارئن ایچیندن، آللاهئن یۇلونا اویان کیمسەلر دە اۇلدو، ساپئقلئغئ حاق أتمیش اۇلانلار دا. یریۆزۆنۆ دۇلاشئن دا، اۇ یالانجئلارئن سۇنونون ناسئل اۇلدوغونو بیر گؤرۆن. (ناحل سورەسی؛ 36)
نبیلردن بیرینی دیگریندن اۆستۆن توتمایئن. (أبو داوود)
دگرلی گنچلر،
چشیتلی قۇنوشمالاردا وە آیتلردە آللاهئن ألچیسی، رسولوللاە، پەیغامبر، نبی سؤزجۆکلرینی دویموشسونوزدور. بو سؤزجۆکلر کیمی یرلردە موحاممد (ع)، کیمی یرلردە دە دیگر ألچیلر ایچین قوللانئلئر. آنجاق بونلارئن قورئانداکی قارشئلئقلارئ نەدیر، بیلییۇر موسونوز؟ بیرآز بونون اۆزەریندە دورالئم.
آللاە، اینسانلارلا بیزیم بیلدیگیمیز یۇللارلا قۇنوشماز. یوقارئداکی آیتتە دە اۇقودوغوموز گیبی، آللاە تۆم تۇپلوملارئن ایچیندن ایییی، دۇغرویو گؤسترەجک وە اۇنلارئ کؤتۆلۆکلردن آلئقۇیاجاق آیتلری اینسانلارا ایلتمەسی ایچین باعضئ کیشیلری سچمیشتیر. آللاە سچتیگی کیشیلرە، بیزیم گؤرەمەدیگیمیز گؤرەولیلر آراجئلئغئیلا آیتلرینی گۆونلی بیر شکیلدە بیلدیریر. بو بیزیم گؤزۆمۆزە گؤرۆنمەین گؤرەولیلرە؛ “ملک“، بیلدیریم شکلینە دە “واحی” دییۇروز.
آللاەتان واحی آلمالارئ سببییلە، واحی آلان کیشیلرین دگری، دیگر اینسانلاردان یۆکسکتیر. بو کیشیلرە “نبی” دەنیر. قئساجا “نبی، آللاەتان واحی آلان، دگرلی کیشیدیر.” نبیلیگین دیگر آدئ “نۆبۆووتتیر“. باشتا اۇقودوغوموز حادیثی شریفتە وە باقارا سورەسی؛ 285-نجی آیتتە دە گچتیگی گیبی، نبیلر آراسئندا اینسانلارئن آیرئم یاپمایا حاققئ یۇقتور. اۇنلارئن درەجەلرینی بیلن یالنئز آللاەتئر. نبیلر، آللاەتان آلئپ اییجە قاورادئقلارئ آیتلری دیگر اینسانلارا اولاشتئرماقتان سۇروملودور. ایشتە بورادا “ألچیلیک گؤرەوی” ایشین ایچینە گیرر.
بیرآز دا ألچیلیگین نە اۇلدوغونو آچئقلایالئم:
تاشئدئغئ بیر سارغئدئ، اۇلدوغو گیبی آقتاران کیشییە “ألچی” دەنیر. آللاهئن آیتلرینی، ایچینە کندیسیندن هیچبیر شەی أکلەمەدن یا دا ایچیندن هیچبیر شەی چئقارمادان، اۇلدوغو گیبی اینسانلارا اولاشتئرما گؤرەوی دە “ألچیلیکتیر“. عارابچادا بو گؤرەوە “ریسالت“، بو گؤرەوی یرینە گتیرن کیشییە دە “رسول” آدئ وریلیر.
“رسول”، عاینئ زاماندا “ایلتیلن سارغئدئن” دا آدئدئر. “نبیلر”، واحیی دیگر اینسانلارا آقتارئرکن ألچیلیک گؤرەوینی یاپارلار. بو یۆزدن اۇنلارا دا “رسول” دەنیر. آحزاب سورەسی؛ 40-نجئ آیتە گؤرە “موحاممد، آللاهئن رسولۆ وە نبیلرین سۇنونجوسودور“.
دەمک کی آرتئق هیچبیر اینسان واحی آلمایاجاقتئر؛ آنجاق آیتلری دیگر اینسانلارا اۇلدوغو گیبی آقتارما گؤرەوی، بۆتۆن مۆسلۆمانلارا دۆشر.
دگرلی گنچلر،
تۆرکچەدە ایسە عارابچاداکی گیبی “رسول” وەیا “نبی” آیرئمئ یاپئلمامئش، ایکی کلیمەنین یرینە دە “پەیغامبر” دەنمیشتیر. آصلئندا پەیغامبر سؤزجۆگۆ قورئانئ کریمدە گچمز. تۆرکلر، ایسلامیەتلە ایرانلئلار آراجئلئغئیلا تانئشتئقلارئ ایچین، پەیغامبر کلیمەسینی فارسچادان آلمئشلاردئر. ایکی آیرئ سؤزجۆگۆن تک سؤزجۆکلە قارشئلانماسئ، کیمی آیتلرین دۇغرو آنلاشئلماسئنئن اؤنۆندە بیر سئقئنتئ اۇلوشتورموشتور. نبی وە رسولۆن آراسئنداکی آنلام فارقئ قایبۇلموش، بو یۆزدن باعضئ آیتلر یانلئش یۇروملانمئشتئر.
گلەنکتە “رسول” کندیسینە کیتاب وریلن کیشی؛ “نبی” ایسە کندیسینە کیتاب وریلمەین آنجاق مەوجود بیر کیتابئ، بیر تۇپلولوغا اولاشتئران کیشی اۇلاراق آنلاشئلمئشتئر.
قورئانا باقئنجا بونون دۇغرو اۇلمادئغئنئ گؤرۆرۆز:
وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۸۳﴾ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿۸۴﴾ وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۸۵﴾ وَإِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا وَكُلًّا فَضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِينَ ﴿۸۶﴾ وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۸۷﴾ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۸۸﴾ أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ ﴿۸۹﴾ (سورة الأنعام)
بو بیزیم دلیلیمیزدیر، اۇنو حالقئنا قارشئ ایبراهیمە دە وردیک. قوردوغوموز دۆزنە گؤرە کیمینی درەجە درەجە یۆکسلتیریز. سنین راببین، دۇغرو قارارلار ورندیر وە بیلندیر. بیز اۇنا ایسحاقئ وە یاعقوبو آرماغان أتتیک؛ بونلارا وە اۇنون سۇیوندان گلن داوودا، سۆلەیمانا، أییوبا، یوسوفا، موسایا وە هارونا دۇغرو یۇلو گؤسترمیشتیک. بیز، گۆزل داورانانلارئ ایشتە بؤیلە اؤدۆللندیریریز. زکریا، یاحیا، عیسا وە ایلیاس؛ بونلارئن حپسی اییلردندی. ایسماعیلی، ألیسایئ، یونوسو، لوطو؛ بونلاردان هر بیرینی چاغداشلارئندان اۆستۆن قئلدئق. بابالارئ، سۇیلارئ وە قاردشلری… اۇنلارئ دا سچتیک وە اۇنلارا دا دۇغرو یۇلو گؤستردیک. ایشتە بو، آللاهئن یۇلودور. اۇ، ترجیحینی دۇغرو یاپان قوللارئنا بو یۇلو گؤستریر. أگر (بو نبیلر) اۇرتاق (شیرک) قۇشسالاردئ بۆتۆن یاپتئقلارئ بۇشا گیدردی. سچیلنلرین حپسی، کندیلرینە کیتاب، حیکمت وە نبیلیک وردیگیمیز کیمسەلردیر. أگر شو اینسانلار بۆتۆن بونلارئ گؤرمزلیک أدرلرسە، بیز اۇنلارئ، گؤرمزلیک أتمەیەجک بیر تۇپلولوغون قۇروماسئنا بئراقئرئز. (أنعام سورەسی؛ 83-89)
یوقارئداکی آیتلردە، نوحتان عیسایا قادار، ایسماعیل (ع) داحیل 18 نبینین آدئ سایئلمئش، سۇنرا “سچیلنلرین حپسی، کندیلرینە کیتاب، حیکمت وە نبیلیک وردیگیمیز کیمسەلردیر.” بویرولموشتور. دەمک کی نبیلر، آصلئندا کیتاب وریلن کیمسەلردیر.
گلەنگە گؤرە ایسماعیلە (ع) وریلمیش کیتاب وە شریعات یۇقتور؛ آما قورئانداکی شو آیتە باقئلدئغئندا اۇ، هم نبی هم دە رسولدۆر:
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا ﴿۵۴﴾ (سورة مریم)
بو کیتابتا ایسماعیلی دە آنلات! اۇ، سؤزۆنۆ توتموشتو؛ نبی اۇلان رسولدۆ (ألچییدی). (مریم سورەسی؛ 54)
دگرلی گنچلر،
بورادان شو سۇنوجو چئقارابیلیریز:
“رسول”؛ هم آللاهئن سارغئدئنا (یاعنی کیتابلارئنا)، هم دە اۇنو اۇلدوغو گیبی اینسانلارا ایلتن کیشیلرە وریلن ایسیمدیر. بو نەدنلە، رسولە ایطاعات، آللاها وە اۇنون سؤزۆنە ایطاعات أتمک دەمکتیر.
رسوللۆک یاعنی ریسالت، بیر گؤرەودیر. نبیلیک ایسە، بیر ماقامدئر وە آنجاق آللاهئن سچتیگی کیشیلر نبی اۇلور. نبیلر دە بیزیم گیبی بیرەر بشردیر؛ یاپتئقلارئ حاطالار آللاە طارافئندان “أی نبی!” حیطابئیلا باشلایان چشیتلی آیتلردە دۆزلتیلمیشتیر.
تاحریم سورەسی؛ 1-نجی آیت بونا بیر اؤرنکتیر:
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱﴾ (سورة التحریم)
أی نبی! آللاهئن اؤزل اۇلاراق سانا حلال قئلدئغئنئ، نەدن کندینە حارام قئلئیۇرسون؟ أشلرینین گؤنلۆنۆ راضئ أتمەیە چالئشئیۇرسون. نەیسە کی آللاە باغئشلار، ایکرامئ بۇلدور. (تاحریم سورەسی؛ 1)
قورئانداکی بو آیتلردن دە آنلاشئلدئغئ گیبی، نبی وە رسول سؤزجۆکلرینین آنلاملارئنئ اییجە اؤگرنملی وە بو سؤزجۆکلرین آنلامئنئ چۇق ایی بیلەرک یرلی یرینجە قوللانمالئیئز. آللاە قورئانداکی هیچبیر سؤزجۆگۆ بۇشونا سچمەمیشتیر. بو بیلگییی، ایلریدە دە قوللانماق اۆزەرە عاقلئنئزدا توتمانئزئ اؤنریریز.
اومولور کی بؤیلەجە قورتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
