(24)
عادالت
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ﴿۱۳۵﴾ (سورة النساء)
أی اینانئپ گۆوننلر (مۆمینلر)! آللاە ایچین شاهیدلیک یاپاراق حاققئ آیاقتا توتان کیشیلر اۇلون؛ ایستەر کندینیز، آنا بابانئز وەیا یاقئنلارئنئز عالەیهینە اۇلسون؛ ایستەرسە زنگین وەیا فاقیر اۇلسونلار؛ آللاە، اۇنلارا سیزین یاقئنلئغئنئزدان داحا یاقئندئر. آرزولارئنئزا اویمایئن یۇقسا ساپارسئنئز. آغزئنئزئ أگیپ بۆکر وەیا شاهیدلیکتن قاچارسانئز بیلین کی آللاە، یاپتئغئنئز هر ایشین ایچ یۆزۆنۆ بیلیر. (نیسا سورەسی؛ 135)
“عادیل اۇلانلار، قئیامت گۆنۆ، آللاهئن یانئندا نوردان مینبرلر اۆزەریندە راحمانئن ساغ طارافئندا یرلرینی آلئرلار. اۇنلار، قارارلارئندا دا عائیلەلرییلە وە یتکیلری آلتئنداکی کیمسەلرلە ایلیشکیلریندە دە عادیلدیرلر.” (مۆسلیم وە نسایی)
دگرلی گنچلر،
اۇقولدا دۆزنلی اۇلاراق سئناولارا گیرییۇرسونوز. بو سئناولاردا بیلگی سەویەنیزی نۇتلارلا دگرلندیرییۇروز. اؤگرتمنلرینیز، سیزلرە نۇت وریرکن چۇق حاسساس داورانمایا غایرت گؤسترییۇر. بونو بیلییۇرسونوز. شیمدی سیزە بیر سۇرو سۇراجاغئم.
بیر سئناودا بیر سۇرویا بیر آرقاداشئنئزلا عاینئ جوابئ ورمیشسینیز آما اؤگرتمنینیز ایکینیزە فارقلئ پوئانلار ورمیش. بو دورومدا، کندینیزی حاقسئزلئغا اوغرامئش حیسسەدرسینیز، دگیل می؟ آچئقچاسئ بؤیلە حیسسەتمکتە دە حاقلئ اۇلورسونوز؛ چۆنکی عاینئ جوابئن قارشئلئغئ عاینئ پوان اۇلمالئدئر.
یا دا ایکی گروپ ماچ یاپئیۇر، سیز دە حاکمسینیز. تاقئملاردان بیریندە ماحاللـەدن أن یاقئن آرقاداشئنئز وار. دیگر تاقئمداکیلر ایسە گنللیکلە تانئمادئقلارئنئز. قارشئ تاقئمدان بیر اۇیونجو تام گۇلە گیدرکن، أن یاقئن آرقاداشئنئز آیاغئنئن اوجویلا اۇ اۇیونجویا دۇقوندو وە اۇنو دۆشۆردۆ. بونو سیزدن باشقا کیمسە نت اۇلاراق گؤرمەدی. ماچئن سۇنوجو نەرەدەیسە ورەجگینیز قارارا باغلئ. شیمدی نە یاپارسئنئز؟ آرقاداشئنئزئن دۇقونوشونو گؤرمزدن می گلەجکسینیز، یۇقسا عادالتلی داورانئپ پنالتئ مئ ورەجکسینیز؟
دگرلی گنچلر،
“عادالت“، سۇسیال یاشامئن ساغلئغئ ایچین اۇلمازسا اۇلماز بیر قاورامدئر. سؤزلۆک آنلامئ، “حاق وە حوقوقا اویغونلوق، حاققئ گؤزتمکتیر.”
پکی “حاق” نەدیر؟ “حاقیقات” کلیمەسی، “گرچک” کلیمەسینین عارابچاداکی قارشئلئغئدئر. گۆنلۆک دیلدە هم “گرچک” سؤزجۆگۆنۆ هم دە “حاقیقات” سؤزجۆگۆنۆ أش آنلاملئ اۇلاراق قوللانئیۇروز.
“حاق” دا: “حاقیقاتە وەیا أردمە اویغون اۇلما؛ هرکسە کندینە اویغون دۆشنی، کندی حاققئ اۇلانئ ورمە” آنلامئندادئر.
بیز یینە ماچا دؤنەلیم. حاکمین قارارئ نە اۇلاجاق؟ هر ایکی تاقئما دا گرچگە اویغون دۆشنی، کندی حاققئ اۇلانئ مئ ورەجک، یۇقسا عادالتسیزلیک یاپئپ، آرقاداشئنئن تاقئمئنئ مئ قایئراجاق؟
دگرلی گنچلر،
بورادا ایکی کلیمە چۇق اؤنملی: “عادالت وە قایئرما“. قایئرمانئن نە اۇلدوغونو یوقارئداکی اؤرنکلردن آنلاتالئم:
اؤگرتمن، عاینئ جواب ایچین آرقاداشئنئزا باشقا سیزە باشقا پوئان ورسەیدی، یۆکسک پوئان وردیگی اؤگرنجییی قایئرمئش اۇلاجاقتئ. بو دورومدا دیگری حاقسئزلئغا اوغرامئش اۇلاجاقتئ. یینە ماچتا، آرقاداشئنئزئن تاقئمئ لهینە قارار ورسەیدینیز، اۇنلارئ قایئرمئش، دیگر تاقئما حاقسئزلئق أتمیش اۇلاجاقتئنئز. بو دورومدا، هم قازانانلار هم دە قایبەدنلر آچئسئندان عادالتسیزلیک سؤز قۇنوسودور. بیریسی حاق أتمەدیگی بیر شەیی قازاناجاق، دیگری دە حاق أتتیگیندن ماحروم اۇلاجاق. پکی، حاقسئزلئغا اوغرایان دا اۇلسانئز، حاقسئزلئغا اوغراتان دا اۇلسانئز سیزین دورومونوز نە اۇلاجاق؟
حاقسئزلئغا اوغرایان کیشی ظولۆم گؤرمۆش اۇلور؛ حاقسئزلئغا اوغراتان کیشی ایسە ظولمەتمیش اۇلور. اۇیسا آللاە تعالا، باقارا سورەسی؛ 279-نجو آیتتە: “نە ظولمەدین، نە دە ظولمە اوغرایئن.” بویورموشتور.
أگر سیز، هر آدئمئنئزدا گرچگین وە دۇغرونون آرقاسئندا دورورسانئز، نە “ظولمەدن” نە دە “ظولمە اوغرایان” اۇلورسونوز.
دگرلی گنچلر،
قۇنوشمامئزئن باشئندا اۇقودوغوموز آیتی کریمەدە، “آللاە ایچین شاهیدلیک یاپاراق حاققئ آیاقتا توتان کیشیلر اۇلون” بویرولموشتور. شاهیدلیک دەیینجە، هرکسین عاقلئنا ایلک اؤنجە ماحکمەدە یاپئلان شاهیدلیک گلیر. آنجاق آیتتە قاصدەدیلن، ماحکمەدە اۇلسون اۇلماسئن، حایاتتا قارشئلاشتئغئمئز وە بیزیم حاکملیگیمیزە باشوورولان هر قۇنویو قاپسار. آیرئجا، بیزیم کندی قارارلارئمئزدا دا دۇغرویا وە گرچگە اویغون حارەکت أتمەمیزی آنلاتئر. بونو یاپارکن تک گؤزتەجگیمیز شەی، “آللاە رئضاسئ” اۇلمالئدئر. ایشتە بو، اۇلای یا دا دوروملارا؛ “آللاە ایچین عادالتلە شاهیدلیک أتمک” دەمکتیر.
آیت شؤیلە دوام أدر:
“ایستەر کندینیز، آنا بابانئز وەیا یاقئنلارئنئز عالەیهینە اۇلسون؛ ایستەرسە زنگین وەیا فاقیر اۇلسونلار، آللاە اۇنلارا سیزین یاقئنلئغئنئزدان داحا یاقئندئر.”
دەمک کی، ماچ اؤرنگیندە کندی آرقاداشئنئزئ قایئرمانئز یاساقتئر؛ حاتتا دگیل آرقاداشئنئزئ، کندی آننە بابانئزئ، قاردشینیزی بیلە حاقسئز اۇلدوقلارئ دورومدا قایئرمامالئسئنئز. هر دورومدا، یالنئزجا گرچگی سؤیلەملی وە اۇنا اویغون داورانمالئسئنئز؛ چۆنکی بیزە وە سەودیکلریمیزە سینیر اوچلارئمئزدان داحا یاقئن اۇلان آللاە بؤیلە بویورموشتور.
آیتین دوامئندا ایسە:
“آرزولارئنئزا اویمایئن یۇقسا ساپارسئنئز. آغزئنئزئ أگیپ بۆکر وەیا شاهیدلیکتن قاچارسانئز بیلین کی آللاە، یاپتئغئنئز هر ایشین ایچ یۆزۆنۆ بیلیر.”
دەمکتەدیر.
بورادان آنلاشئلدئغئنا گؤرە، گؤنلۆنۆز بیر طارافئ قایئرماق ایستەسە بیلە، گرچگی گؤرمزدن گلیپ دویغولارئنئزا گؤرە حارەکت أتمەملیسینیز. چۆنکی بو داورانئش، سیزین آللاهئن گؤستردیگی دۇغرو یۇلدان آیرئلمانئزا نەدن اۇلور.
دگرلی گنچلر،
سیز قارارلارئنئزئ آلئرکن گرچکلرە وە دۇغرولارا اویماز، عادالتی گؤزتمزسنیز، بونو بلکی اینسانلار فارق أتمەیەبیلیر؛ آما اونوتمایئن کی آللاە هر شەیین آصلئنئ بیلیر. ایی یا دا کؤتۆ داورانئشئنئزئن قارشئلئغئنئ دۆنیادا وە آحیرتتە آلئرسئنئز.
باشتا اۇقودوغوموز حادیثی شریفتە دە:
“عادیل اۇلانلار، قئیامت گۆنۆ آللاهئن یانئندا، نوردان مینبرلر اۆزەریندە راحمانئن ساغ طارافئندا یرلرینی آلئرلار.” دەنمکتەدیر.
بو اؤدۆلە حاق قازانماق ایچین هر زامان عادالتلی اۇلالئم.
اومولور کی بؤیلەجە قورتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
