ریسالتلە ایلگیلی واحی باغلامئندا قورئانداباعضن آراداکی “رسول /کیتاب” آتلاناراق دۇغرودان اینسانلارئن موحاطاب آلئندئغئ ایفادەلر گؤرۆلمکتەدیر.
مثەلا حاواریلرە واحیەدیلدیگینی بیلدیرن آیت شؤیلەدیر:
وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَبِرَسُولِي قَالُوا آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ ﴿۱۱۱﴾ (سورة الأنعام)
بیر گۆن حاواریلر: “بانا وە ألچیمە اینانئن!” دییە واحیەتتیم. اۇنلار دا: “ایناندئق؛ سن شاهید اۇل، بیزلر مۆسلۆمان کیمسەلریز” دییە قارشئلئق وردیلر. (مائیدە سورەسی؛ 111)
بو واحی، حاواریلرە عیسا (ع) آراجئلئغئیلا، یاعنی اۇنا واحیەدیلنین حاواریلرە تبلیغ أدیلمەسییلە گرچکلشمیشتیر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ﴿۵۲﴾ رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ ﴿۵۳﴾ (سورة آل عمران)
عیسا اۇنلارئن گؤرمزلیک أدیپ کافیر اۇلاجاقلارئنئ سزینجە دەدی کی: “آللاە یۇلوندا بانا کیملر یاردئم أدر؟” حاواریلر: “آللاە ایچین بیزلر یاردئم أدریز. چۆنکۆ بیز آللاها ایناندئق. شاهید اۇ؛ بیز اۇنا تسلیم اۇلموش کیمسەلریز،” دەدیلر. “راببیمیز! بیز ایندیردیگین هر شەیە ایناندئق وە بو ألچییە اویدوق. آرتئق بیزی شاهیدلیک أدنلر آراسئنا یاز!” (آلی عیمران سورەسی؛ 52-53)
آیتتە؛ عیسا (ع) یاردئم چاغرئسئندا بولونموش، حاواریلر دە اۇنا: “آللاە ایچین بیزلر یاردئم أدریز. چۆنکۆ بیز آللاها ایناندئق. شاهید اۇل؛ بیز اۇنا تسلیم اۇلموش کیمسەلریز” شکلیندە جواب ورمیشلردیر. ایشتە مائیدە سورەسینین 111-نجی آیتیندە؛ حاواریلرە یاپئلدئغئ بیلدیریلن واحی، عیسایا (ع) ایندیریلن کیتاب واسئطاسئیلا اۇنلاردان آلئنان سؤز آنلامئندادئر.
ایکی آیتتە دە عاینئ ایفادەنین قوللانئلماسئ بونو گؤستریر. عاینئ دوروم، اینسانلاردان آلئنان میثاقتان باحثەدن آیتلر ایچین دە گچرلیدیر. آنجاق حاواریلرە یاپئلان واحیدن باحثەدن یوقارئداکی آیتتە، عیسادان (ع) اؤنجەکیلرە وریلن کیتابا مثەلا تەوراتتا اینسانلاردان آلئنان میثاقا عاطئف یاپئلئیۇر اۇلماسئ دا موحتملدیر.
آللاهئن اینسان دئشئنداکی وارلئقلارلا قۇنوشماسئ
آللاهئن اینسانلا قۇنوشما شکلی اۇلاراق اۆچ یۇلدان باحثەتتیک. آللاهئن اینسان دئشئنداکی وارلئقلارلا دا قۇنوشتوغونو سؤیلەمیشتیک. بونو دا آللاهئن؛ “آ. ملکلرلە، ب. حایوانلارلا وە ج. دیگر وارلئقلارلا قۇنوشماسئ” اۇلاراق اۆچ باشلئق آلتئندا ألە آلابیلیریز.
آللاهئن ملکلرلە قۇنوشماسئ
قورئاندا آللاهئن ملکلرلە قۇنوشتوغونا دائیر آیتلر واردئر. مثەلا آدمین (ع) یاراتئلماسئندان باحثەدن باقارا سورەسینین 30-نجو آیتیندە آللاە ملکلرە شؤیلە بویورماقتادئر:
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً … ﴿۳۰﴾ (سورة البقرة)
یۆجە راببین (صاحیبین) بیر گۆن ملکلرە: “یریۆزۆندە بیر موحالیف وارلئق یاراتئیۇروم” دەدی … (باقارا سورەسی؛ 30)
آللاهئن ملکلرلە قۇنوشماسئ واحی کلیمەسییلە دە ایفادە أدیلیر:
إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا … ﴿۱۲﴾ (سورة الأنفال)
(آللاە) اۇ گۆن ملکلرە شونو سؤیلۆیۇردو: “بن سیزینلە برابریم، سیز اینانانلارا دستک ورین!” … (أنفال سورەسی؛ 12)
آللاهئن حایوانلارلا قۇنوشماسئ
شو آیتتە آللاهئن آرئیا واحیەتتیگی یاعنی اۇنلارا یاراتئلئش غایەلرینی ایلهام أتتیگی بیلدیریلمکتەدیر:
وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ﴿۶۸﴾ (سورة النحل)
راببین بال آرئسئنا شؤیلە بیلدیردی: “داغلاردا، آغاچلاردا وە اینسانلارئن یاپتئقلارئ چارداقلاردا کندینە أولر أدین!” (ناحل سورەسی؛ 68)
آللاهئن دیگر وارلئقلارلا قۇنوشماسئ
شو ایکی آیتتە آللاهئن یر وە گؤگە أمریندن باحثەدیلمکتەدیر:
ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ ﴿۱۱﴾ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ﴿۱۲﴾ (سورة فصلت)
سۇنرا دومان حالیندەکی گؤگە یؤنلمیش، اۇنا وە یرە: “ایستەیەرک وەیا ایستەمەیەرک أمریمە گیرین!” دەمیشتی. ایکیسی دە: “ایستەیەرک أمرینە گیردیک.” دییە جواب ورمیشلردی. سۇنرا اۇنلارئ، ایلک گۆندە یدی گؤک اۇلاراق تاماملامئش وە هر گؤکتە اۇنا عائید أمری واحیەتمیشتیر. (فوصصیلت سورەسی؛ 11-12)
نوح طوفانئندان سۇنرا آللاهئن، یرە سویوتوتماسئنئ. گؤگە دە آچئلماسئنئ أمرەتمەسینی، یینە ایبراهیمین (ع) آتئلدئغئ آتشە یاقماماسئنئ أمرەتمەسینی دە بو باغلامدا ذیکرەدەبیلیریز.
واحیین آللاهئن دئشئنداکی وارلئقلارا نیسبت أدیلمەسی
واحیین آللاهئن دئشئنداکی وارلئقلارا نیسبت أدیلدیگیندە؛ “ایشارتتە بولونما، فئسئلداما، وسوسە ورمە” آنلاملارئنا گلدیگینی سؤیلەمیشتیک. بونو دا: آ- واحیین اینسانا نیسبتی، ب- واحیین شەیطانا نیسبتی اۇلاراق ایکی باشلئق آلتئندا ألە آلابیلیریز.
آ- واحیین اینسانا نیسبتی
واحی کلیمەسی؛ “ایشارتتە بولونما” آنلامئندا اینسانا دا نیسبت أدیلیر:
فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيًّا ﴿۱۱﴾ (سورة مریم)
سۇنرا تاپئناغئن ایچ اۇداسئندان قاومینین قارشئسئنا چئقتئ، اۇنلارا: “صاباح آقشام عیبادت أدین!” دییە ایشارت أتتی. (مریەم سورەسی؛ 11)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە زکریانئن (ع)، قاومینە ایشارتلە بیر شەیلر سؤیلەمەسی “واحی” کلیمەسی ایلە ایفادە أدیلمکتەدیر. ذاتن واحی کلیمەسینین کؤکۆندە؛ “بیر شەیی حئزلئ وە گیزلی بیر شکیلدە ایفادە أتمک” آنلامئ واردئر.
ب- واحیین شەیطانا نیسبتی
شو آیتتە شەیطانئن، یانداشلارئنا واحییندن سؤز أدیلیر:
… وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ ﴿۱۲۱﴾ (سورة الأنعام)
… شەیطانلار دۇستلارئنا، سیزینلە مۆجادلە أتمەلرینی فئسئلدارلار. (أنعام سورەسی؛ 121)
ریسالت دئشئ واحیلرین یاعنی ایلهام وە رۆیالارئن قاطعیلیک تاشئماماسئنئن أن اؤنملی سببی، بو یۇللا شەیطانلارئن دا اینسانلارا سیرایت أتمەلریدیر. آللاەتان گلن ایلهام وە رۆیا ایلە شەیطانلاردان گلنلرین آیئرت أدیلمەسی بۆیۆک اؤنم تاشئماقتادئر.
اینسان وە جین شەیطانلارئنئن بیربیرلرییلە اۇلان ایرتیباطئ دا قورئاندا یینە “واحی” کلیمەسییلە ایلگیلی آیتتە شؤیلە ایفادە أدیلمکتەدیر:
وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ ﴿۱۱۲﴾ (سورة الأنعام)
هر نبییە اینسان وە جین شەیطانلارئندان، طئبقئ بونلار گیبی دۆشمانلار اۇلوشتورموشوزدور. بو، یالدئزلئ سؤزلر فئسئلدایاراق بیربیرلرینی آلداتمالارئ ایچیندیر. (أنعام سورەسی؛ 112)
سۇنوچ
قاول، واحی، اینزال-تنزیل، ایلقا، ایتا گیبی پک چۇق قاورام آللاهئن وارلئقلارلا ایلیشکیسی باغلامئندا قورئاندا گچر. آنجاق بیز بو چالئشمادا داحا چۇق “واحی” قاورامئ اۆزریندە دوردوق. بو باغلامدا آللاهئن اینسانلارلا قۇنوشما شکیللرینی قورئاندان اؤرنکلرلە ألە آلدئق. حاطئرلاماق گرکیرسە؛ آللاە، اینسانلارلا ایلهام، رۆیا وە گؤندردیگی ألچیلر آراجئلئغئیلا قۇنوشور. اۇنون، ألچی آراجئلئغئیلا قۇنوشماسئ هر زامان ریسالتلە ایلگیلی اۇلماز. جیبریلین، ریسالتلە ایلگیلی گتیردیگی کیتابی واحی دئشئندا دیگر یۇللارلا گلن بیلگیلر کسینلیکلە تاشئماز، باشقالارئ ایچین باغلایئجئ دگیلدیر.
دۇک. فاتیح اۇروم
