نبی وە رسول قاوراملارئنئن اؤلدۆرۆلمەسی:
نبی ایلە رسولۆن عاینئ اۇلمادئغئ، هر نبینین، آیتلری تبلیغ أدرکن رسول اۇلدوغو، نبی اۇلمایان رسوللرین دە بولوندوغو اۇرتادایکن أهلی سۆننت عولماسئ، آیتلرە ضئد تانئملار یاپمئشتئر. اۇنلارا گؤرە “رسول؛ ینی بیر کیتاب وە ینی بیر شریعات ایلە گؤندریلن، نبی ایسە؛ کندیندن اؤنجەکی رسولۆن کیتابئنئ وە شریعاتئنئ، اۇنون اۆممتینە تبلیغ ایلە گؤرەولی اۇلان ذاتتئر.”
بو تانئما گؤرە حاقانئن یوسوفا (ع) گؤندردیگی رسولە دە ینی بیر کیتاب وە ینی بیر شریعات اینمیش اۇلمالئدئر! نبی، اؤنجەکی رسولۆن کیتابئنئ تبلیغ ایلە گؤرەولییسە، آرتئق نبی گلمەیەجگینە گؤرە موحاممدین (ع) کیتابئنئ تبلیغ أدەجک کیمسە قالمامئشتئر.
موعتزیلەیە گؤرە دە رسول ایلە نبی آراسئندا فارق یۇقتور وە هر ایکیسی دە، آللاهئن واحی یۇلویلا ینی بیر شریعات وریپ اینسانلارا تبلیغ ایلە گؤرەولندیردیگی ألچیدیر. بو تانئم دا قورئانا ترستیر.
شیعیلر ایسە نبیمیزی وە کندی ایماملارئنئ تام بیر ایلاە یاپمئشلاردئر.
اۇنلار شؤیلە دەرلر:
ایمامئن ایلاهی حۆکۆملرە، ایلاهی ماعاریفە، بۆتۆن بیلگیلرە صاحیب اۇلماسئ؛ پەیغامبر، یاحود کندیسیندن اؤنجەکی ایمام واسئطاسئیلادئر. یپینی بیر شەی حاققئندا دا ایمام، آللاە تعالانئن اۇنا ایحسان أتتیگی قودسی قووتلە، ایلهام یۇلویلا گرگی گیبی حۆکمەدر، اۇ شەیی کۆنهۆیلە آنلار، بیلیر. بیر شەیە یؤنلیرسە، اۇنو بیلمک دیلەرسە، اۇ شەی حاققئندا آنجاق گرچگی بیلیر، یانئلماز، شۆبهەیە دۆشمز، بو حوصوصتا عاقلی دلیللرە یاحود بللتنلرین بللتمەسینە ایحتیاجئ یۇقتور. بیلگیسی ایقتیضا أدینجە داحا دا درینلشیر. داحا دا زیادەلشیر…
… ایماملاردان هیچبیری بیر موعاللیمە گیتمەمیش، بیر مۆرببیدن بیر شەی اؤگرنمەمیشتیر… هیچ بیری بیر حۇجادان درس گؤرمەمیش، هیچبیری بیر مکتبە، بیر مدرسەیە گیتمەمیشتیر. بؤیلە اۇلدوغو حالدە کندیلرینە بیر شەی سۇرولونجا اۇنا درحال أن دۇغرو جوابئ ورمەدەلر. دیللرینە بیلمییۇروم سؤزۆ گلمەدیگی گیبی، جواب ورمک ایچین دۆشۆنمەلری یاحود جوابئ بیر مۆددت سۇنرایا تەحیر أتمەلری دە واقیع دگیلدیر…
نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئنئن
آیت سەویەسینە چئقارئلماسئ:
نبیمیزین، آیتلری تبلیغ دئشئنداکی سؤز وە اویغولامالارئ، حاطالئ اۇلابیلەجگیندن نبییە ایطاعاتی أمرەدن بیر تک آیت یۇقتور. آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۲﴾ (سورة الممتحنة)
أی نبی! مۆمین قادئنلار سانا بیعات ایچین گلینجە، هیچبیر شەیی آللاها اۇرتاق قۇشمامالارئ، حئرسئزلئق یاپمامالارئ، زینا أتمەمەلری، چۇجوقلارئنئ اؤلدۆرمەمەلری، باشقاسئندان قازاندئقلارئ چۇجوغو یالان دۇلان ایلە قۇجالارئنا مال أتمەمەلری وە ماعروفتا سانا عیصیان أتمەمەلری شارطئ ایلە اۇنلارا بیعات أت؛ اۇنلارا آللاەتان باغئشلانما دیلە. آللاە باغئشلار، ایکرامئ بۇلدور. (مۆمتحینە سورەسی؛ 12)
“ماعروفتا عیصیان أتمەمە” شارطئ، نبی صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلرین دنتلنمەسی گرگینی گؤستریر. بدیر ساواشئندا أسیر آلئنماسئنا سس چئقارمایان صاحابەنین سوچلاندئغئنئ داحا اؤنجە گؤرمۆشتۆک.
نبیلرین رسول اۇلاراق بیلدیردیکلری سؤزلرە آصلا ایعتیراض أدیلەمز. آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا ﴿۳۶﴾ (سورة الأحزاب)
آللاە وە رسولۆ بیر ایشی کسینلشتیرینجە اینانمئش بیر أرکگین وە قادئنئن، کندی ایشلریندە سچمە حاققئ قالماز. کیم، آللاە وە رسولۆنە عیصیان أدرسە آچئق بیر شکیلدە ساپمئش اۇلور. (آحزاب سورەسی؛ 36)
بۆتۆن بونلار اۇرتادایکن، نبی وە رسول قاوراملارئنئ چارپئتاراق موحاممدین (ع) نبی صئفاتئیلا سؤیلەدیگی سؤزلری وە یاپتئغئ اویغولامالارئ، رسول صئفاتئیلا تبلیغ أتتیگی آیتلر سەویەسینە چئقارمانئن عاففەدیلمز بیر طاوئر اۇلدوغو اۇرتادادئر. بو قۇنونون اؤندری اۇلاراق بیلینن ایمام شافیعینین، رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلری دلیل گؤسترەرک دۆشتۆگۆ بۆیۆک حاطا شؤیلە اؤزتلنەبیلیر:
آللاهئن رسولۆنۆن سۆننتی؛ آللاهئن آدئنا، اۇنون اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلار. آللاە، سۆننت ایلە حۆکمەتمەیی کیتابئ ایلە أش توتموش وە سۆننتی کیتابا باغلامئشتئر. قورئان سۆننتی، سۆننت دە قورئانئ نسحەدیپ یۆرۆرلۆکتن قالدئراماز. سۆننت آنجاق بیر باشقا سۆننتلە نسحەدیلەبیلیر. سۆننت قورئان ایلە نسحەدیلیر، دەنیرسە رجیم جزاسئنئن؛ “زینا أدن قادئنلا زینا أدن أرککتن هر بیرینە یۆز قامچئ وورون…” (نور سورەسی؛ 2) آیتییلە نسحەدیلمیش اۇلماسئ ایحتیمالی اۇرتایا چئقار.
بو سؤزلر، گرچگی یانسئتماماقتادئر.
نبیمیزین؛ “آللاە آدئنا، اۇنون اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلادئغئنئ” سؤیلەمک، اۇنو آللاە یرینە قۇیماقتئر. چۆنکی آللاە، کیتابئ آچئقلاما قۇنوسوندا کیمسەیە یتکی ورمەمیشتیر.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را. بو اؤیلە بیر کیتابتئر کی، آیتلری موحکم قئلئنمئش، سۇنرا حاکیم اۇلان وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاە طارافئندان آچئقلانمئشتئر. بؤیلە اۇلماسئ آللاەتان باشقاسئنا قول اۇلمامانئز ایچیندیر. بن اوُنون طارافئندان بیر اویارئجئ وە مۆژدەجیییم. (هود سورەسی: 2-1)
دەمک کی نبیمیز قورئانئ آچئقلامامئش آما آیتلری تبلیغین یانئندا آللاهئن گؤستردیگی یؤنتملە حارەکت أدیپ آللاهئن یاپتئغئ آچئقلامالارا اولاشاراق اینسانلارئ اویارمئش وە مۆژدەلەمیشتیر.
عابدولعازیز بین بازئن شو سؤزلری، نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئنا سۆننت دەنەرک، قورئانئن اۆستۆنە ناسئل چئقارئلدئغئنئ گؤسترمکتەدیر:
{ أوزاعی شؤیلە دەمیشتیر:
سۆننت کیتاب اۆزریندەکی سۇن سؤزۆ سؤیلەر.
سۆننت، قورئانئن گنل بئراقتئغئ شەیی سئنئرلار یا دا اۇندا اۇلمایان حۆکۆملر قۇیار. نیتەکیم آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۴۴﴾ (سورة النحل)
بو ذیکری سانا ایندیردیک کی، کندیلرینە ایندیریلنین نە اۇلدوغونو اۇ اینسانلارا آچئقچا آنلاتاسئن؛ بلکی دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 44)
بیر دە آللاهئن ألچیسی شؤیلە دەمیشتیر:
باقئن، بانا کیتاب وە اۇنونلا بیرلیکتە بیر بنزەری وریلدی.
بەیهاقی، أمیر أششاعبینین باعضئ اینسانلارا شؤیلە دەدیگینی ناقلەتمیشتیر:
“سیز أثرلری ترک أتتیگینیز زامان بیتتینیز.”
بەیهاقی، أثرلر سؤزۆ ایلە صاحیح حادیثلری قاصدەتمیشتیر.
بەیهاقی، أوزاعینین بیر آرقاداشئنا شؤیلە دەدیگینی دە ناقلەتمیشتیر:
“رسولوللاەتان سانا بیر حادیث اولاشتئغئندا، ساقئن اۇنا ترس بیر شەی سؤیلەمە. چۆنکی رسولوللاە اۇنو آللاەتان آلئپ تبلیغ أتمیشتیر. }
دلیل گتیرن آیتی، بیر اؤنجەکی آیت ایلە بیرلیکتە ألە آلئرساق، قۇنو ایلە ایلگیسینین اولمادئغئ گؤرۆلەجکتیر.
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۴۳﴾ بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۴۴﴾ (سورة النحل)
سندن اؤنجە گؤندردیگیمیز رسوللر سادەجە واحی أتتیگیمیز أرککلردی. بیلمییۇرسانئز اۇ ذیکری بیلنلرە سۇرون. رسوللر موعجیزەلرلە وە کیتابلارلا گلمیشلردی. اۇ ذیکری سانا دا ایندیردیک کی، اۇ اینسانلارا، کندیلرینە ایندیریلنین نە اۇلدوغونو بەیان أدەسین؛ بلکی دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 44-43)
آیتتە ایلک اؤنجە گچن “ذیکیر”، تەورات وە اینجیل آنلامئندا، ایکینجی “ذیکیر” ایسە قورئان آنلامئندادئر. رسولوللاهئن سۇراجاغئ کیشیلرین کیملر اۇلدوغو شو آیتتە آچئقلانمئشتئر:
فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ مِمَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ فَاسْأَلِ الَّذِينَ يَقْرَءُونَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ ﴿۹۴﴾ (سورة یونس)
سانا ایندیردیگیمیز شەیدن دۇلایئ شۆبهەن وارسا بو کیتابئ، سندن اؤنجە اۇقویانلارا سۇر. دۇغروسو راببیندن سانا عاینئ گرچک گلمیشتیر. ساقئن شۆبهەلننلردن اۇلما. (یونوس سورەسی؛ 94)
رسولوللاهئن گؤرەولریندن بیری، قورئان آیتلرینی أهلی کیتابا آنلاتئپ اۇنلارئن ألیندەکی کیتابئ تاصدیق أتتیگینی گؤسترمکتیر. ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ﴿۱۵﴾ (سورة المائدة)
أی کیتاب أهلی، کیتابتان گیزلەدیگینیز بیرچۇق شەیی سیزە بەیان أدن، بیر چۇغونو دا عاففەدن ألچیمیز گلدی. سیزە آللاەتان بیر نور وە آچئق بیر کیتاب گلدی. (مائیدە سورەسی؛ 15)
بو آیتلر آچئقچا گؤسترییۇر کی، ناحل سورەسینین 44-نجۆ آیتیندە گچن بەیان، کیتابئ تبلیغ گؤرەویندن باشقاسئ دگیلدیر. بو گؤرەوین، نبی اۇلمایان رسوللرە دە وریلدیگینی داحا اؤنجە گؤرمۆشتۆک. اۇرادا گؤردۆگۆمۆز آیتلرلە برابر شو آیت دە قورئانئ بەیان، یاعنی اۇندا اۇلان آیتلری اینسانلارا آنلاتئپ هرحانگی بیر شەیی گیزلەمەمە گؤرەوینین هر مۆسلۆمانا وریلدیگینی گؤستریر:
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ ﴿۱۸۷﴾ (سورة آل عمران)
آللاە، کندیلرینە کیتاب وریلنلردن کسین سؤز آلدئ؛ اۇنو اینسانلارا کسینلیکلە بەیان أدەجکسینیز، آصلا گیزلەمەیەجکسینیز، دەدی. آما اۇنلار کیتابئ آرقالارئنا آتتئلار وە قارشئلئغندا گچیجی بیر بدل آلدئلار. آلدئقلارئ اۇ شەی نە کؤتۆدۆر. (آلی عیمران سورەسی؛ 187)
ناحل سورەسینین 44-نجۆ آیتیندە نبیمیزی موحاطاب آلان “لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ = اینسانلارا بەیان أدەسین دییە” ایفادەسی؛ بو آیتتە “لِتُبَیِّنَنَّەُ لِلنّاسِ = اوُنو اینسانلارا کسینلیکلە بەیان أدەجکسینیز” شکلیندە بۆتۆن مۆمینلری موحاطاب آلمئشتئر. دەمک کی اوُ آیت، نبیمیزین قورئانئ آچئقلادئغئ ایددیعاسئنا دلیل اۇلاماز.
یوقارئداکی گؤرۆشۆ ساوونانلارئن ایکینجی دلیلی، آللاهئن ألچیسینە شو سؤزۆدۆر:
“باقئن، بانا کیتاب وە اۇنون بیر بنزەری وریلدی.”
نبیمیزە، کیتاب ایلە بیرلیکتە وریلن شەیین “حیکمت” اۇلدوغو، یوقارئدان بری آنلاتمایا چالئشتئغئمئز شەیدیر. بو حادیث، کیتاب وە حیکمت ایلە ایلگیلی آیتلرین تامامئنئن اؤزتیدیر.
ایندیریلن دینین یرینە اویدورولان دین:
أمویلرلە باشلایئپ عابباسیلرلە کمیکلشن یاپئدا “حیکمتە“، آللاهئن دگیشمز قانونو آنلامئنا گلن “سۆننت” دەنمیش؛ سۆننتە، نبیمیزین سؤز وە اویغولامالارئ آنلامئ یۆکلنمیش؛ نبی ایلە رسول دە عاینئ سایئلدئغئ ایچین رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلرە دایانئلاراق شؤیلە بیر سۇنوجا وارئلمئشتئر:
“آللاهئن رسولۆنۆن سۆننتی؛ آللاهئن آدئنا اۇنون، اؤزل وە گنل حۆکۆملردەکی مورادئنئ آچئقلار. آللاە، سۆننت ایلە حۆکمەتمەیی کیتابئ ایلە أش توتموش وە سۆننتی کیتابا باغلامئشتئر.”
