بایئندئر: بیزە شاە دامارئندان یاقئن اۇلان آللاە تعالا ایچین بو سؤز ناسئل سؤیلنەبیلیر! بو، مۆشریکلرین اینانجئدئر. شیرک، آللاە ایلە قول آراسئنا آراجئ قۇیوپ، آللاهئ گری سئرایا قۇیماقتئر.
زۆمر سورەسیندە بونا دیققات چکیلیر:
أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿۳﴾
بیلین کی، آللاهئن دینی، آرئ-دورو دیندیر. آللاەتان اؤنجە أولیایا سارئلانلار دەرلر کی: “بونلارا قوللوق أتمەمیز صئرف، بیزی آللاها داحا چۇق یاقلاشتئرسئنلار،” دەدیلر. آللاە تارتئشئپ دوردوقلارئ هر قۇنودا، یۆزلرینە قارشئ حۆکمۆنۆ ورەجکتیر. آللاە، کندینی دۇغرولارا قاپامئش بیر یالانجئیئ یۇلونا قابول أتمز. (زۆمر سورەسی؛ 3)
بانا سؤیلەر میسینیز؛ یاراتان، بسلەین، بۆیۆتن وە سیزە، سیزدن یاقئن اۇلان آللاە مئ سیزی داحا ایی تانئر؛ یۇقسا شەیح أفندی می؟
مۆرید: طابیعی کی، آللاە تانئر.
بایئندئر: پکی شەیح أفندی، سیزین نەیینیزی آللاها تانئتاجاق؟
مۆرید: ؟!!
(25)
رابئطا
بایئندئر: بیر دە رابئطانئز وار!
شەیح أفندی: أوت؛ “رابئطا”: “بیر مۆریدین، مۆرشیدی کامیلینین روحانیەتییلە برابر، صورتینی قالب گؤزۆنۆن اؤنۆنە گتیرەرک حایال أتمەسی وە قالبییلە اۇندان یاردئم ایستەمەسیدیر.
بایئندئر: یاعنی مۆرید شەیحینی یۆکسکلردە گؤرۆیۇر، اۇنون بیرچۇق یتکییە صاحیب اۇلدوغونو دۆشۆنۆیۇر، کندیسینی دە دۆشۆک سەویەدە سانئیۇر. سۇنرا شەیحینین حایالینی قارشئسئنا گتیرییۇر وە اۇندان یاردئم ایستییۇر. بونو شەیحینین یانئندا یاپمئیۇر دگیل می؟
شەیح أفندی: دۇغرو. باق، بو ایشی بیز اویدورمادئق. حالیدی باغدادی حاضرتلری، ریسالەیی حالیدیەسیندە شؤیلە بویورور:
“رابئطانئن أن اۆستۆن درەجەسی، ایکی گؤزۆن آراسئندا اۇلان حایال حازینەسی ایلە مۆرشیدین روحانیەتینین یۆزۆنە حاتتا ایکی گؤزۆنۆن آراسئنا باقماقتئر. زیرا اۇراسئ فەییض قایناغئدئر. اۇندان سۇنرا مۆرشیدە قارشئ کندینی آلچالتاراق، سۇن درەجە تواضوع ایلە یالوارماق وە اۇنو مەولا ایلە کندی آراسئنا وسیلە قئلماق اۆزرە، مۆرشیدین روحانیەتینین حایال حازینەسینە گیریپ اۇرادان قالبینە وە درینلیکلرینە یاواش یاواش ایندیگینی دۆشۆنۆپ، سنین دە یاواش یاواش اۇرایا آقتئغئنئ وە ایندیگینی حایال أدەرک، شەیحینی، کندی نفسیندن گچینجەیە قادار حایال گؤزۆندن قایبەتمکتیر.”
بایئندئر: آمان آللاهئم! سؤیلەر میسینیز بانا، بونو نەیە دایاندئرئیۇرسونوز؟
شەیح أفندی: بونون دلیلی واردئر. أبو بکیر (رض)، قاضایی حاجت ایچین أفندیمیزدن (ص) حالی بیر یر بولامادئغئندان، بو دورومو أفندیمیزە شیکایت أتتی. أفندیمیز دە اۇنا روحصات وردی.
بایئندئر: یاعنی أبو بکیر، تووالتتە، آللاهئن ألچیسینین روحانیەتییلە برابر، صورتینی قالب گؤزۆنۆن اؤنۆنە گتیرەرک حایال أدیپ، قالبییلە اۇندان یاردئم مئ ایستییۇردو؟
مۆرید: حایئر؛ یاعنی أبو بکیر، تووالتتە ایحتیاجئنئ قارشئلارکن بیلە، موحاممدی (ص) حایال أدییۇردو.
بایئندئر: چۇق سەودیگی کیشینین حایالی، اینسانئن گؤزۆنۆن اؤنۆندن گیتمز. شاعیر، سەوگیلیسی ایچین: “گۆندۆز حایالیمدە، گجە دۆشۆمدە،” دییۇر. أبو بکیر، موحاممدی (ص) چۇق سەودیگی ایچین تووالتتە بیلە عاقلئندان چئقارامادئغئنئ سؤیلەمیش اۇلابیلیر. سیزین تاعریف أتتیگینیز رابئطایلا بونون نە ایلگیسی وار؟
سیز رابئطا سئراسئندا، شەیحین روحانیەتینین مۆریدین یانئنا گلدیگینی ایددیعا أدییۇرسونوز. شەیحین روحانیەتی مۆریدین یانئنا نەرەدن گلییۇر کی، مۆرید اۇندان یاردئم ایستەسین؟
شەیح أفندی: روحانیەتین گؤزۆکتۆگۆنۆن دلیلی وار! یوسوف سورەسیندە شؤیلە بویورولویۇر:
وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ … ﴿۲۴﴾ (سورة یوسف)
(یوسوف قاصئدسئز اۇلاراق، ألیندن گلمەیەرک) اۇنا (زۆلەیحایا) مەیلەتتی. راببیسینین بورهانئنئ (دلیلینی) گؤرمەسەیدی، (اۇ مەیلینە گؤرە حارەکت أدەبیلیردی)… (یوسوف سورەسی؛ 24)
بو آیتین تفسیریندە أکثری مۆفسسیرلر، آللاە دۇستلارئنئن تاصارروف وە ایمدادئنئ، گۆجۆنۆ وە یاردئمئنئ آچئقلامئشلاردئر. مۆفسسیرلردن کششاف، دۇغرولوقتان آیرئلدئغئ وە موعتزیلە مذهبینین گؤرۆشۆیلە واصئفلاندئغئ حالدە یاعقوبون (ع) روحانیەتینین، شاشقئنلئغئندان پارماقلارئنئ ائسئرمئش اۇلدوغو حالدە یوسوفا (ع) گؤزۆکەرک: “اۇ قادئندان ساقئن!” دەدیگینی آچئقلامئشتئر.
بایئندئر: اۇ تفسیری اۇقوسایدئنئز بو سؤزۆ سؤیلەمزدینیز! یوسوف سورەسینین 24-نجۆ آیتیندە زۆلەیحانئن یوسوف (ع) ایلە بیرلشمک ایچین یاپتئقلارئ آنلاتئلئرکن، شؤیلە بویورولور:
وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ … ﴿۲۴﴾ (سورة یوسف)
قادئن اۇنو چۇق ایستییۇردو. راببینین بورهانئنئ گؤرمەسەیدی، یوسوف دا ایستەردی… (یوسوف سورەسی؛ 24)
کششافتا، آیتتەکی بورهانئن دۇغرو آنلامئ وریلدیکتن سۇنرا، شؤیلە آچئقلاناراق دوام أدیلیر:
یوسوف (ع) بیر سس دویدو؛ “آمان قادئنا یاقلاشما!” دییە آما آلدئرمادئ. ایکینجی کز دویدو، دمینی بۇزمادئ. ایکینجی کز دویدو، برییە چکیلدی؛ آما یاعقوبو (ع) پارماقلارئنئ ائسئرمئش حالدە گؤرۆنجەیە قادار بیر شەیدن أتکیلنمەدی…”
کششافتا بو گؤرۆش صاحیبلری ایچین عاینن شو ایفادەلر یر آلئر:
“بو وە بونون گیبی شەیلر، حورافەجی زۇربالارئن توتوندوقلارئ شەیلردیر. آللاە تعالایا وە نبیلرینە ایفتیرا، بونلارئن دینی اۇلموشتور…”
بیرآز دۆشۆنۆلسە، بونون یوسوف سورەسیندەکی باشقا آیتلرە دە آیقئرئ اۇلدوغو گؤرۆلۆر. بیر آیتتە شؤیلە بویورولور:
وَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَى عَلَى يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ ﴿۸۴﴾ (سورة یوسف)
(یاعقوب) اۇنلارا سئرت چەویردی وە: “واە یوسوفوم واە!” دەدی. اۆزۆنتۆدن گؤزلرینە آق دۆشتۆ. آجئسئنئ ایچینە گؤممۆشتۆ. (یوسوف سورەسی؛ 84)
بو اۇلای، یوسوفون مئصئرا گلن قاردشلریندن بۆنیامینی آلئقۇیماسئندان سۇنرا اۇلموشتو. أگر یاعقوب، بۆنیامینی یوسوفون آلئقۇیدوغونو بیلسەیدی، بؤیلە اۆزۆلۆر مۆیدۆ؟
لۆطفن بونو رابئطانئن دلیلی سایئپ دا کندینیزی داحا دا کؤتۆ دوروما سۇقمایئنئز.
شەیح أفندی: عوبەیدوللاە أل-آحرار أس-سمرقاندی حاضرتلری، “صادئقلارلا برابر اۇلون” (تەوبە سورەسی؛ 119) آیتینین تفسیریندە شؤیلە بویورموشتور:
“شۆبهەسیز صادئقلارلا برابر اۇلماق، صورتتە وە ماعنادا اۇنلارلا برابر اۇلماقتئر. سۇنرا دا ماعنوی برابرلیگی، رابئطا وە حوضورلا تفسیر أتمیشتیر کی بو، أهلینجە ماعلوم اۇلان مشروع بیر ایشتیر.”
بایئندئر: صورتتە وە ماعنادا صادئقلارلا، یاعنی دۆرۆست کیمسەلرلە برابر اۇلماقتان نە آنلئیۇرسونوز؟ بیر کیمسەیلە برابر اۇلماق هم اۇنون یانئندا یر آلماق، هم دە اۇنونلا عاینئ دویغو وە دۆشۆنجەلری پایلاشماق آنلامئنا گلیر. یانئندا اۇلدوغونوز کیشی ایلە عاینئ دویغو وە دۆشۆنجەلری پایلاشمئیۇرسانئز، بو تام برابرلیک سایئلماز. عاینئ دویغو وە دۆشۆنجەیی پایلاشتئغئنئز کیشینین یانئندا یر آلمازسانئز، یینە برابر اۇلموش سایئلمازسئنئز. بورادا آنلاتئلان اۇدور. بونون رابئطا ایلە نە ایلگیسی وار؟
باعضئ شەیحلر مۆریدلرینە رسیملرینی داغئتئیۇر وە رابئطا یاپارکن اۇنا باقماسئنئ سؤیلۆیۇرلار. سیز دە بونو یاپئیۇر موسونوز؟
مۆرید: بیزدە اؤیلە بیر شەی یۇقتور. نبیمیز یاساقلامئشتئر.
بایئندئر: أگر نبیمیز یاساقلامامئش اۇلسایدئ، یاپار مئیدئنئز؟
مۆرید: بلکی یاپاردئق. چۆنکۆ رسمە باقماق، شەیحی قالب گؤزۆنۆن اؤنۆنە گتیرەرک حایال أتمکتن قۇلایدئر. اۇ زامان شەیحین صورتی باش گؤزۆیلە گؤرۆلمۆش اۇلور.
بایئندئر: دینیمیزدە هەیکل یاساق اۇلماسا، هەیکلینی دە یاپاردئنئز دگیل می؟
مۆرید: هەیکل یاساق آما!
بایئندئر: یاساق اۇلمادئغئنئ فارض أدینیز.
مۆرید: بلکی اۇ دا یاپئلئردئ. هر مۆریدین أویندە شەیحین بیر هەیکلی بولونابیلیردی!
بایئندئر: اۇ زامان مۆرید، شەیحینین پوتو قارشئسئنا گچەجک، اۇنا رابئطا یاپاجاق وە اۇنون روحانیەتیندن یاردئم ایستەیەجکتی. اۇنا قارشئ کندینی آلچالتاراق، سۇن درەجە تواضوع ایلە یالواراجاقتئ. پوتا تاپانلارئن یاپتئغئ ذاتن بوندان باشقاسئ دگیلدیر. آرادان هەیکلی قالدئرئپ، یرینە شەیحین حایالینی گچیرمک نەیی دگیشتیریر؟ پوتا تاپانلار دا، ذاتن تاشتان وەیا آغاچتان بیر شەی بکلەمییۇر؛ اۇنون تمثیل أتتیگی وارلئغئن روحانیەتیندن یاردئم بکلییۇرلاردئر.
تاعریف أتتیگینیز رابئطایا سادەجە شو آیت دلیل اۇلابیلیر:
أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿۳﴾ (سورة الزمر)
بیلین کی، آللاهئن دینی، آرئ-دورو دیندیر. آللاەتان اؤنجە أولیایا سارئلانلار دەرلر کی: “بونلارا قوللوق أتمەمیز صئرف، بیزی آللاها داحا چۇق یاقلاشتئرسئنلار،” دەدیلر. آللاە تارتئشئپ دوردوقلارئ هر قۇنودا، یۆزلرینە قارشئ حۆکمۆنۆ ورەجکتیر. آللاە، کندینی دۇغرولارا قاپامئش بیر یالانجئیئ یۇلونا قابول أتمز. (زۆمر سورەسی؛ 3)
بو آیت، قورئاندا شیرکی تانئملایان آیتتیر.
