أهلی کیتابئن کافیر اۇلانلارئنئن دا مۆشریک اۇلدوقلارئنئ گؤسترن آیتلر واردئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۳۱﴾ (سورة التوبة)
بیلگینلرینی، دین آداملارئنئ وە مریم اۇغلو مسیحی آللاەتان اؤنجە بیرر راب سایاراق اۇنلارا سارئلدئلار. اۇیسا اۇنلارا وریلن أمیر، سادەجە تک بیر تانرئیا قول اۇلمالارئدئر. اۇندان باشقا تانرئ یۇقتور. آللاە، اۇنلارئن شیرکیندن اوزاقتئر. (تەوبە سورەسی؛ 31)
هر تۇپلومون گچمیشیندە بیر ألچی واردئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورویۇر:
إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ ﴿۲۴﴾ (سورة فاطر)
بو گرچگی سنینلە بیرلیکتە گؤندردیک کی، مۆژدەلر ورەسین وە اویارئلاردا بولوناسئن. هر اۆممتین گچمیشیندە موطلاقا بیر اویارئجئ بولونموشتور. (فاطئر سورەسی؛ 24)
مککە تۇپلومونون گچمیشیندە آللاهئن ألچیلری ایبراهیم وە ایسماعیل (ع) واردئ. قورەیشلیلر ایبراهیم سۇیوندان گلمکلە اؤوۆنۆر، اۇندان قالما حاج وە عومرە عیبادتلرینی کسینتیسیز یرینە گتیریرلردی. آما أللریندە اۇنا عائید ایلاهی کیتاب اۇلمادئغئ ایچین “أهلی کیتاب دگیللردی”.
یاهودیلردە موسا (ع) ایلە بیرلیکتە “بیرچۇق نبی وە تەورات” واردئر. حئریستیانلاردا دا “عیسا (ع) وە اینجیل” واردئر. بو سببلە اۇنلار “أهلی کیتاب” سایئلمئشلاردئر.
تەورات وە اینجیل، ایلک صافلئغئ ایلە قۇرونامامئشتئر. آما تمل قۇنولاردا قورئان ایلە اۇرتاق حۆکۆملری واردئر. بو سببلە قورئان، اۇنلارئ بو تمل نۇقطالارا چاغئرئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ﴿۶۴﴾ (سورة آل عمران)
دە کی: “أی کیتاب أهلی! سیزە گؤرە دە بیزە گؤرە دە دۇغرو اۇلان سؤزە گلین؛ آللاەتان باشقاسئنا قول اۇلمایالئم. اۇنا بیر شەیی اۇرتاق قۇشمایالئم. هیچبیریمیز، آللاەتان اؤنجە بیریلرینی رابلر أدینمەسین.” أگر یۆز چەویریرلرسە دەیین کی: “شاهید اۇلون، بیز اۇنا تسلیم اۇلموش کیمسەلریز. (آلی عیمران سورەسی؛ 64)
مککەلی مۆشریکلرە وە أللریندە بؤیلە بیر متین اۇلمایانلارا، عاقئللارئنئ وە بیلگیلرینی قوللانما چاغرئسئ یاپئلمئشتئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَهَذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيمًا قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۲۶﴾ (سورة الأنعام)
بو، راببینین دۇسدۇغرو یۇلودور. بیز بو آیتلری، دۇغرو بیلگییی قوللانان بیر تۇپلوم ایچین آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلامئشئزدئر. (أنعام سورەسی؛ 126)
وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا ﴿۱۱۵﴾ (سورة النساء)
دۇغرو یۇل کندیسی ایچین آپآچئق بللی اۇلدوقتان سۇنرا کیم بو ألچیدن آیرئلئر وە مۆمینلرین یۇلوندان باشقا یۇلا گیررسە اۇنو دؤندۆگۆ یۇلدا بئراقئرئز وە جهننمە سۇقارئز. نە کؤتۆ حالە گلمەدیر اۇ! (نیسا سورەسی؛ 115)
تەورات وە اینجیلە صاحیب اۇلمالارئ، یاهودی وە حئریستیانلارئن مۆشریک اۇلمالارئنا أنگل اۇلمامئشتئر. اؤنملی اۇلان بیر ایلاهی کیتابا صاحیب اۇلماق دگیل، اۇنا اویماقتئر. ألیندە قورئان اۇلان، حاتتا اۇنو أزبرلەین وە اۇنون عیلمینی یاپان نیجە مۆسلۆمانئن دا شیرکە دۆشتۆگۆنۆ گؤرۆیۇروز.
آللاها تام گۆونمە وە قایئدسئز شارطسئز اۇنا بۇیون أگمە، ایمانئن اۇلمازسا اۇلماز شارطئدئر. آما اینسانلارئن چۇغو، آللاها قارشئ باعضئ شارطلار ایلری سۆررلر. کیمیلری شارطلارئ کندیلری بلیرلر، کیمیلری دە بۇزولموش بیر دینین وەیا بیر طاریقاتئن ایلری سۆردۆگۆ شارطلارئ اویغون بولورلار. کندینی وەیا باشقاسئنئ، آللاها شارط ایلری سۆرەجک سەویەدە گؤرن، اۇنو اۇ قۇنودا آللاە ایلە أشیت گؤرمۆش وە تانرئ أدینمیش اۇلور. بونلار زۇر دورومدا قالدئقلارئ زامان قۇشتوقلارئ بۆتۆن شارطلارئ اونوتور وە صامیمی اۇلاراق آللاها یؤنلیرلر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَإِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلَّا إِيَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَكَانَ الْإِنْسَانُ كَفُورًا ﴿۶۷﴾ (سورة الإسراء)
دنیزدە باشئنئز دارا گیرسە، چاغئردئقلارئنئز قایبۇلور، یالنئز آللاە قالئر. سیزی قورتارئپ قارایا چئقارئنجا دا یۆز چەویریرسینیز. اینسان چۇق نانکؤردۆر. (ایسرا سورەسی؛ 67)
مۆشریکلر بیرقاچ قئسما آیرئلئر:
1– کندینی تانرئ أدیننلر
آللاها اینانمادئقلارئنئ سؤیلەینلرین تامامئ مۆشریکتیر. اۇنلارئن حپسی آللاهئ وار وە بیر بیلیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿۶۱﴾ اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۶۲﴾ وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ ﴿۶۳﴾ (سورة العنکبوت)
“گؤکلری وە یری یاراتان، گۆنشی وە آیئ حیذمتە سۇقان کیمدیر؟” دییە سۇرسان، کسینلیکلە: “آللاەتئر” دەرلر. اؤیلەیسە حانگی طارافتان یانئلتئلئیۇرلار؟ آللاە رئزقئ، قوللارئندان ترجیحینی دۇغرو یاپان وە گرکلی گۆجە صاحیب اۇلان ایچین یایار. آللاە هر شەیی بیلیر. اۇنلارا: “گؤکتن سو ایندیریپ اؤلۆ تۇپراغئ جانلاندئران کیمدیر؟” دییە سۇرسان: “آللاەتئر” دەرلر. دە کی: “هر شەیی گۆزل یاپماق آللاها ماحصوصتور. آما اۇنلارئن چۇغو بونو دۆشۆنمزلر. (عانکبوت سورەسی؛ 63-61)
قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿۳۱﴾ فَذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ ﴿۳۲﴾ (سورة یونس)
دەسن کی: “گؤکتن وە یردن سیزە رئزئق ورن کیم؟ یا دا ایشیتمەیی وە گؤرمەیی ساغلایان کیم؟ کیمدیر اۇ دیرییی اؤلۆدن چئقاران، اؤلۆیۆ دە دیریدن چئقاران؟ یا هر ایشی چکیپ چەویرن کیم؟”؛ “آللاەتئر” دیەجکلردیر. دە کی: “اؤیلەیسە هیچ چکینمز میسینیز؟” ایشتە سیزین گرچک صاحیبینیز آللاەتئر. حاققئن اؤتەسی ساپئقلئق دگیل دە یا نەدیر؟ ناسئل دا دؤندۆرۆلۆیۇرسونوز؟” (یونوس سورەسی؛ 32-31)
آللاە ملکلرە، آدمە سجدە أتمەلرینی أمرەدینجە ایبلیس، کندینە اویمادئغئ ایچین سجدە أتمەمیشتی.
قۇنو ایلە ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ﴿۲۸﴾ فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ ﴿۲۹﴾ فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ ﴿۳۰﴾ إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ ﴿۳۱﴾ قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا لَكَ أَلَّا تَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ ﴿۳۲﴾ (سورة الحجر)
بیر گۆن راببین ملکلرە دەمیشتی کی: ” بن قورو بالچئقتان، یئللانمئش قارا تۇپراقتان بیر بشر یاراتاجاغئم. دنگەسینی قوروپ ایچینە روحومدان اۆفلەدیگیمدە اۇنون ایچین سجدەیە قاپانئن.” بۆتۆن ملکلر سجدە أتتیلر. اۇنلاردان بیر تک ایبلیس آیرئلدئ؛ سجدە أدنلرە قاتئلماماقتا دیرندی. اللاە دەدی کی: “ایبلیس! سانا نە اۇلدو کی سجدە أدنلرە قاتئلمادئن؟”؛ “قورو بالچئقتان، یئللانمئش قارا تۇپراقتان یاراتتئغئن بیر بشرە سجدە أدەمم.” دەدی. آللاە دەدی کی: “چئق اۇرادان! سن تاشلاناجاقسئن.” (حیجر سورەسی؛ 34-28)
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ ﴿۳۴﴾ (سورة البقرة)
ایبلیس بۆیۆکلنەرک دیرندی وە کندینی دۇغرولارا قاپاتانلاردان (کافیرلردن) اۇلدو. (باقارا سورەسی؛ 34)
ایبلیسین بۆیۆکلۆک تاسلاماسئ آدمە دگیل، آللاها قارشئیدئ. چۆنکۆ اویغون بولمادئغئ، آللاهئن أمرییدی.
بو یۆزدن آللاە اۇنا:
قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ ﴿۱۳﴾ (سورة الأعراف)
“یئقئل اۇرادان! اۇرادا بۆیۆکلۆک تاسلامایا حاققئن یۇقتور. چئق! سن آلچاغئن تکیسین.” دەمیشتی. (آعراف سورەسی؛ 13)
ایبلیس، آللاهئن نە وارلئغئنئ، نە بیرلیگینی اینکار أتمیشتیر. ساپئق سایئلدئقتان سۇنرا بیلە شؤیلە دەمیشتیر:
… إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿۴۸﴾ (سورة الأنفال)
“… بن آللاەتان قۇرقارئم. آللاهئن عاذابئ آغئر اۇلور.” (أنفال سورەسی؛ 48)
ایبلیس آحیرتە دە اینانئر. چۆنکۆ قۇوولونجا شؤیلە دەمیشتی:
قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ ﴿۳۶﴾ (سورة الحجر)
دەدی کی: “راببیم! بونلارئن تکرار دیریلەجکلری گۆنە قادار بانا سۆرە تانئ.” (حیجر سورەسی؛ 36)
آللاهئ، ملکلری وە آحیرتتە ینیدن دیریلمەیی قابول أدن ایبلیس، کافیر اۇلدوغو زامان، آدم (ع) هنۆز نبی اۇلمامئش وە کندیسینە بیر کیتاب وریلمەمیشتی. اۇنون کافیرلیگی، کندینی آللاها شارط ایلری سۆرەجک قادار یتکیلی گؤرمەسی ایلە باشلادئ.
تانرئتانئماز دەنن آتئیستلر دە اؤیلەدیر. اۇنلار دا هر قۇنودا کندی شارطلارئنا اویارلار. آللاهئن أمیرلریندن کندیلرینە اویغون گلنی بگنیر، گلمەینی رددەدرلر. سئقئشئنجا دا آللاها سئغئنئر وە اۇندان یاردئم ایستەرلر.
بونلارئن تانرئسئ اؤنجە کندیلری، سۇنرا آللاەتئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا ﴿۴۳﴾ أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا ﴿۴۴﴾ (سورة الفرقان)
کندی آرزوسونو کندینە ایلاە یاپانئ گؤردۆن مۆ؟ اۇنا قارشئ آللاهئ مئ تمثیل أدەجکسین؟ اۇنلارئن چۇغونون سؤز دینلەدیگینی وەیا عاقلئنئ قوللاندئغئنئ مئ سانئیۇرسون؟ اۇنلار تامئ تامئنا أنعام (قۇیون، کچی، سئغئر، دوە) گیبیدیرلر. توتتوقلارئ یۇل آصلئندا داحا دۆشۆکتۆر. (فورقان سورەسی؛ 44-43)
أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ﴿۲۳﴾ (سورة الجاثیة)
کندی آرزوسونو کندینە تانرئ أدیننی گؤرەبیلدین می؟ بیلگیلی اۇلدوغو حالدە آللاە اۇنو ساپئق سایمئش، سانکی قولاغئنئ وە قالبینی مۆهۆرلەمیش، گؤزۆنە دە پردە چکمیشتیر. آللاە ساپئق سایدئقتان سۇنرا اۇنو کیم یۇلا گلمیش قابول أدەبیلیر؟ قافانئزئ قوللانماز مئسئنئز؟ (جاثیە سورەسی؛ 23)
هرکستە أبدی یاشاما دویغوسو واردئر. هر اینسان، هیچ اؤلمەیەجکمیش گیبی داورانئر. آحیرت اینانجئ بو دویغویو تاطمین أدر. کندینی تانرئ أدیننلردن کیمیلری دویغولارئنئ رئنکارناسیۇن ایلە تاطمینە چالئشئرلار. یاعنی اؤلەجکلرینی وە ینی بیر بدنلە تکرار دیریلەجکلرینی سؤیلەرلر.
وَقَالُوا مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُمْ بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ ﴿۲۴﴾ (سورة الجاثیة)
دەرلر کی: “بو دۆنیاداکی حایاتئمئزدان باشقاسئ یۇقتور. اؤلۆرۆز وە دیریلیریز؛ بیزی ماحوەدن، سادەجە یاشلانمادئر.” اۇنلارئن بو حوصوصتا بیر بیلگیسی یۇقتور، سادەجە تاحمین یۆرۆتۆرلر. (جاثیە سورەسی؛ 24)
کیمیلری دە اؤلۆملە هر شەیین بیتەجگینی وە حساب گۆنۆنۆن یالان اۇلدوغونو سؤیلەیەرک دویغولارئنئ باستئرمایا چالئشئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ﴿۱۰﴾ الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿۱۱﴾ وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ ﴿۱۲﴾ إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿۱۳﴾ كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۱۴﴾ لَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ ﴿۱۵﴾ ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُو الْجَحِيمِ ﴿۱۶﴾ ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ ﴿۱۷﴾ (سورة المطففین)
اۇ گۆن یالانجئلارئن چکەجگی وار! اۇنلار حساب گۆنۆنۆ یالان سایانلاردئر. سالدئرغان وە گۆناها دۆشکۆن اۇلاندان باشقاسئ اۇ گۆنۆ یالان سایماز. اۇنا آیتلریمیز اۇقوندوغو زامان: “بونلار أسکیلرین ماثاللارئدئر” دەر. حایئر، حایئر؛ آصلئندا قازاندئقلارئ گۆناەلار، یۆرکلری اۆزریندە پاس اۇلوشتورموشتور. ساقئن بؤیلە یاپمایئن؛ بونلار اۇ گۆن راببیندن اوزاق توتولاجاقلاردئر. سۇنرا بونلار اۇ آلەولی آتشتە قئزاراجاقلاردئر. سۇنرا اۇنلارا شؤیلە دەنەجکتیر: “ایشتە سیزین یالان سایئپ دوردوغونوز بودور.” (موطاففافین سورەسی؛ 17-10)
