4– آللاهئن عاففئ ایلە آلدانما
چۇق کیمسە، “آللاە بیزە نییە عاذاب أتسین کی؟”، “یاراتتئغئ، بسلەییپ بۆیۆتتۆگۆ قولونا عاذاب أدر می؟” گیبی سؤزلرلە کندینی آلداتئر. کیمیلری دە یاپتئقلارئ باعضئ ایی ایشلرین قورتولوشلارئنا سبب اۇلاجاغئنئ سانئر. بدیردە نبیمیزین عامجاسئ عابباس وە آرقاداشلارئ أسیر اۇلونجا، مۆسلۆمانلار اۇنلارئ مۆشریک اۇلدوقلارئ ایچین عایئبلامئشلاردئ. عابباس شؤیلە دەدی: “واللاهی بیز دە مسجیدی حارامئ عیبادتە آچئق توتار، سئقئنتئدا اۇلانئن سئقئنتئسئنئ گیدریر، کاعبەیی قۇرور، حاجئلارا سو داغئتئرئز.”
بونون اۆزرینە شو آیت ایندی:
أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۹﴾ (سورة التوبة)
سیز حاجئلارا سو ورمەیی وە مسجیدی حاراما حیذمتی، آللاها وە آحیرت گۆنۆنە اینانان وە آللاە یۇلوندا بۆتۆن أنگللرە گؤگۆس گرن کیمسەنین یاپتئغئ ایلە بیر می توتویۇرسونوز؟ بونلار آللاە قاتئندا بیر اۇلمازلار. آللاە، یانلئشلار ایچیندەکی بیر تۇپلومو یۇلا گتیرمز. (تەوبە سورەسی؛ 19)
کندینی آللاهئن عاففی ایلە آلداتانلارلا ایلگیلی آیتلردن بیری شودور:
وَلَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَبَدَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ ﴿۴۷﴾ (سورة الزمر)
قالقئش گۆنۆ، یریۆزۆندەکی هر شەی وە بیر اۇ قادارئ داحا اۇ ظالیملرین ألیندە اۇلسا، اۇ عاذابئن سئقئنتئسئندان قورتولماق ایچین حپسینی وریرلردی. آللاە، هیچ حساب أتمەدیکلری شەیلری قارشئلارئنا چئقاراجاقتئر. (زۆمر سورەسی؛ 47)
آللاە اینانانلارئ دا ایمتیحاندان گچیریر.
اۇ، بو قۇنودا شؤیلە بویورویۇر:
الم ﴿۱﴾ أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿۲﴾ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ ﴿۳﴾ أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَنْ يَسْبِقُونَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ ﴿۴﴾ مَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿۵﴾ وَمَنْ جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ ﴿۶﴾ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۷﴾ (سورة العنکبوت)
« ألیف، لام، میم. بو اینسانلار “ایناندئق” دەیینجە راحات بئراقئلاجاقلارئنئ، سئقئنتئیا سۇقولمایاجاقلارئنئ مئ سانئیۇرلار؟ اۇنلاردان اؤنجەکیلری دە سئقئنتئلارا سۇقموشتوق. آللاە کیملرین صامیمی اۇلدوغونو ألبتتە بیلەجکتیر. کیملرین یالانجئ اۇلدوقلارئنئ دا بیلەجکتیر. کؤتۆ ایشلر یاپانلار، ألیمیزدن قورتولاجاقلارئنئ مئ سانئیۇرلار؟ نە کؤتۆ قارار ورییۇرلار!
کیم آللاە ایلە قارشئلاشمایئ اومویۇرسا بیلسین کی، آللاهئن بلیرلەدیگی واقیت ألبتتە گلەجکتیر. اۇ ایشیتیر وە بیلیر.
جیهاد أدن جیهادئ کندی ایچین یاپار. آللاهئن کیمسەیە ایحتیاجئ اۇلماز.
اینانمئش وە ایی ایشلر یاپمئش اۇلانلارئن کؤتۆلۆکلرینی ألبتتە اؤرتریز. ألبتتە اۇنلارئ یاپتئقلارئنئن أن گۆزلی ایلە اؤدۆللندیریریز. »
(عنکبوت سورەسی؛ 7-1)
5– آللاهئن گۆجۆ ایلە آلدانما
باعضئ کیمسەلر آللاە ایلە ایلگیلی اۇلور اۇلماز شەیلر سؤیلەر، دلیل اۇلاراق دا: “آللاهئن بونا گۆجۆ یتمز می؟” دەرلر.
بو قۇنودا بیر شەیح ایلە آرامئزدا گچن قۇنوشما شؤیلەدیر:
بایئندئر: مدینەدە حاجئلارلا صۇحبت أدرکن غایبئ آللاەتان باشقاسئنئن بیلەمەدیگیندن باحثەتتیم. مۆریدلرینیزدن بیر حانئم دەدی کی: “اؤیلە دییۇرسونوز آما بیلییۇروم کی بنیم شەیحیم، گجە یاتاقتا قاچ کرە ساغا سۇلا دؤندۆگۆمۆ بیلە بیلیر.” دەدی.
شەیح أفندی: آللاە بیلدیریرسە بیلەمز می؟ آللاهئن بونا گۆجۆ یتمز می؟
بایئندئر: آللاهئن گۆجۆنۆن یتمەدیگی نە وار کی؟ آما اۇنون گۆجۆیلە دلیل گتیریلمز. آللاە دیلەرسە ألچیسی موحاممدی جهننمە، فیرعاوونو دا جننتە قۇیاماز مئ؟ اۇنون بونا گۆجۆ یتمز می؟
شەیح أفندی: ألبتتە یتر.
بایئندئر: آما اۇ؛ فیرعاوونو جهننمە، موحاممدی (ص) دە جننتتە قۇیاجاقتئر. آرتئق آللاهئن گۆجۆ دلیل گتیریلەرک بونا آیقئرئ بیر ایددیعا یاپئلاماز.
… وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ … ﴿۱۷۹﴾ (سورة آل عمران)
… آللاە غایبئنئ سیزە آچاجاق دا دگیلدیر… (آلی عیمران سورەسی؛ 179)
… آیتیندن سۇنرا دا کیمسە، آللاهئن گۆجۆنۆ دلیل گتیریپ، بونون عاکسینی ایددیعا أدەمز.
ب- ایمان
ایمان، “أمن” کؤکۆندندیر. “أمن” قۇرقویو آتئپ راحاتلاما وە گۆون دویما آنلامئنا گلیر. ایمان، أمن ایچینە گیرمک، یاعنی بیر قۇنو ایلە ایلگیلی قۇرقولارئ آتئپ اۇنا گۆونمک وە اینانماق دەمکتیر. بو سببلە ایمان، کسین بیلگییە دایانمالئدئر. یوقارئدا بلیرتیلدیگی گیبی آللاە قۇنوسوندا هر اینسان، یاقئن وە اوزاق چەورەسیندە یاپتئغئ گؤزلملرلە کسین بیلگییە اولاشئر.
قورئاندا، آللاهئن وارلئغئنئ ایثباتلا ایلگیلی آیت اۇلماماسئ وە نبیلرین بو قۇنو ایلە اوغراشمامالارئ بونداندئر.
آللاە، أمیرلرینی ألچیلری آراجئلئغئیلا گؤندریر. هر ألچییە، تاقلید أدیلمەسی ایمکانسئز بلگەلر وریر. بو سببلە اۇ بلگەیە موعجیزە دەنیر. موعجیزەیی گؤرنلر، اۇ شاحصئن آللاهئن ألچیسی اۇلدوغوندان شۆبهە أتمزلر. سۇن ألچینین موعجیزەسی قورئاندئر.
قورئان اۆزریندە دۆشۆنن هرکس، اۇنون آنجاق آللاهئن کیتابئ اۇلابیلەجگینی آنلار. اۇنو گتیرن دە، زۇرونلو اۇلاراق آللاهئن پەیغامبری اۇلاجاقتئر. اۇ زامان آللاها اینانان وە گۆونن هر اینسانئن، اۇ کیتابا اینانماسئ وە گۆونمەسی قاچئنئلماز اۇلور.
آللاهئ بیلمک ایلە آللاها اینانماق فارقلئ شەیلردیر. تانئدئغئنئز وە بیلدیگینیز بیری ایچین: “بن اۇنا اینانمام” دەرسینیز. بو، اۇنا گۆونمەدیگینیزی گؤستریر. آللاها اینانماق ایچین اۇنا گۆونمک گرکیر. اۇنا گۆونمک، اۇنون بۆتۆن بویروق وە یاساقلارئنا گۆونمکلە اۇلور. هرحانگی بیر قۇنودا گؤستریلن گۆونسیزلیک سایئلئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا ﴿۱۳۶﴾ (سورة النساء)
أی اینانانلار! آللاها، ألچیسینە؛ اۇ ألچییە ایندیردیگی کیتابا وە داحا اؤنجە ایندیردیگی کیتابلارا اینانئپ گۆونین. کیم آللاهئ، ملکلرینی، کیتابلارئنئ، ألچیلرینی وە آحیرت گۆنۆنۆ گؤرمزلیکتن گلیپ کافیر اۇلورسا اییجە ساپئتمئش اۇلور. (نیسا سورەسی؛ 136)
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ انْتَهُوا خَيْرًا لَكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا ﴿۱۷۱﴾ (سورة النساء)
أی أهلی کیتاب! دینینیزدە آشئرئلئق، آللاە حاققئندا سادەجە گرچگی سؤیلەیین. مریم اۇغلو عیسا مسیح، باشقا دگیل، یالنئزجا آللاهئن ألچیسیدیر؛ مریمە اولاشتئردئغئ “اۇل!” سؤزۆ وە کندیندن بیر روحتور. اؤیلەیسە آللاها وە ألچیلرینە اینانئن. “تانرئ اۆچتۆر” دەمەیین؛ بوندان وازگچین! حایرئنئزا اۇلور. آللاە تک تانرئدئر. اۇندان باشقاسئ دا یۇقتور. اۇنون چۇجوغا ایحتیاجئ اۇلماز. گؤکلردە وە یردەکی هر شەی اۇنوندور. قۇرویوجو اۇلاراق آللاە یتر. (نیسا سورەسی؛ 171)
ج- شیرک وە کۆفۆر
شیرک، آللاها عائید باعضئ اؤزللیکلری باشقا وارلئقلاردا دا گؤرەرک اۇنلارا تانرئسال نیتەلیک ورمکتیر. بو قۇنو یوقارئدا گچمیشتی. آشاغئدا داحا گنیش آچئقلامالار گلەجکتیر.
کۆفۆر، کافیرلیک دەمکتیر. کلیمەنین کؤکۆ “کُفر” وە “کَفُور”دور؛ اؤرتمە وە گؤرمزلیکتن گلمە آنلامئنا گلیر. یاپئلان اییلیکلری گؤرمزلیکتن گلن کیشییە عارابچادا کافیر، تۆرکچەدە نانکؤر دەنیر.
آللاهئن وارلئغئ آچئق بیر گرچک ایکن بیرچۇق کیمسە، اۇنو حسابا قاتمادان حایاتئنئ سۆردۆرۆر. آللاهئ حسابا قاتانلارئن بیرچۇغو، ایلیشکیلرینی آراجئلارلا یۆرۆتتۆگۆنە ایناندئغئ ایچین اۇنو، بو چرچوەنین ألوردیگی قادار حسابا قاتار.
کافیر وە مۆشریک کلیمەلری، عاینئ شەیین ایکی فارقلئ یۆزۆنۆ گؤستریر. یاعنی هر کافیر مۆشریک وە هر مۆشرۆک کافیردیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ ﴿۱﴾ رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً ﴿۲﴾ فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ ﴿۳﴾ (سورة البینة)
أهلی کیتابتان، کندینی دۇغرولارا قاپاتانلارلا مۆشریکلر، کندیلرینە گرچکلر گلینجەیە قادار چؤزۆلەجک دگیللردیر. اۇنو گتیرن آللاهئن ترتمیز صایفالارئنئ اۇقویان ألچیسیدیر. اۇ صایفالاردا کسین وە دۇغرو حۆکۆملر اۇلور. (بەیینە سورەسی؛ 3-1)
أهلی کیتابتان کافیر اۇلمایانلار واردئر آما مۆشریکلرین حپسی کافیردیر.
ایلگیلی آیتلردن بیر قئسمئ شؤیلەدیر:
لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ ﴿۱۱۳﴾ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۱۱۴﴾ وَمَا يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ ﴿۱۱۵﴾ (سورة آل عمران)
اۇنلارئن حپسی بیر دگیلدیر؛ کیتاب أهلی آراسئندا دیک دوران بیر تۇپلولوق دا واردئر، گجەنین بللی واقیتلریندە آللاهئن آیتلرینی اۇقور، اۇنا بۇیون أگرلر. بونلار، آللاها وە آحیرت گۆنۆنە اینانان، ماعروفا اویغون اۇلانئ ایستەین، کؤتۆلۆکلرە قارشئ دوران وە حایئرلئ ایشلردە یارئشان کیمسەلردیر. ایشتە ایی اۇلانلار اۇنلاردئر. اۇنلارئن یاپاجاغئ هیچبیر اییلیک گؤز آردئ أدیلمز. آللاە، چکیننلرین کیملر اۇلدوغونو بیلیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 115-113)
أهلی کیتابئن کافیر اۇلانلارئنئن دا مۆشریک اۇلدوقلارئنئ گؤسترن آیتلر واردئر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۳۱﴾ (سورة التوبة)
بیلگینلرینی، دین آداملارئنئ وە مریم اۇغلو مسیحی آللاەتان اؤنجە بیرر راب سایاراق اۇنلارا سارئلدئلار. اۇیسا اۇنلارا وریلن أمیر، سادەجە تک بیر تانرئیا قول اۇلمالارئدئر. اۇندان باشقا تانرئ یۇقتور. آللاە، اۇنلارئن شیرکیندن اوزاقتئر. (تەوبە سورەسی؛ 31)
