فاتیحا
وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ ﴿۸۷﴾ (سورة الحجر)
سانا اۇ مثانیدن یدی (آیتی)، اۇ یۆجە قورئانئ وردیک. (حیجر سورەسی؛ 87)
“الحمدللە ربالعالمین، بانا وریلمیش یدی مثانی، یۆجە قورئاندئر.” (نسائی)
دگرلی گنچلر،
بوگۆن، سیزلرە بلکی اوزون یئللار اؤنجە أزبرلەدیگینیز بیر سورەدن باحثەدەجگیز: قورئانئن “آچئلئش سورەسی” اۇلان “فاتیحا سورەسی“.
“فاتیحا” کلیمەسی، عارابچا “ف-ت-ح” یاعنی “آچتئ“؛ “آچماق” کؤکۆندن گلیر. قورئانئ کریمین هم آچئلئش سورەسیدیر، هم دە آنلام قاپئلارئنئ بیزلرە آچان سورەدیر.
قۇنوشمامئزئن باشئنداکی آیتتە گچن “سَبعَ المَثَانِی“دن قاصئد فاتیحا سورەسینین یدی آیتیدیر. “مَثَانِی“، عارابچا “ایکیشرلی” آنلامئنا گلیر. قورئاندا هر آیت، کندیسییلە ایلگیلی دتای ایچرن أن آز ایکینجی بیر آیتلە باغلانتئلئدئر. بو شکیلدەکی “ایکیشرلی آیت کۆمەلری“، تۆم قورئان آیتلرینین آچئقلامالارئنئ قورئانئن ایچیندە بولمامئزئ ساغلار.
قورئانئن گیریشی فاتیحانئن بو اؤزللیکتە اۇلماسئ، فاتیحانئن بۆتۆن قورئانئن اؤزتی اۇلدوغونو گؤستریر.
قورئانئن تامامئ فاتیحانئن بیر چشیت آچئقلاماسئدئر.
شیمدی هر گۆن دفعالارجا اۇقودوغوموز بو آیتلرین آنلاملارئ اۆزریندە بیرآز دۆشۆنەلیم.
اؤنجەلیکلە 1-نجی آیت اۇلان “بسملە” ایلە باشلایالئم:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴿۱﴾
بسملەیە تۆرکچەدە: “اییلیگی سۇنسوز، ایکرامئ بۇل آللاهئن آدئیلا” آنلامئ وریلەبیلیر. بونون نەدنی شودور:
“راحمان وە راحیم” کلیمەلری “راحمت = رَحمَة” کؤکۆندندیر.
“راحمت“؛ “اییلیک وە ایکرامئ گرکتیرن اینجەلیک” آنلامئندادئر وە آللاهئن اؤزللیگی اۇلاراق قوللانئلئنجا، سادەجە “اییلیک وە ایکرام” آنلاشئلئر.
“راحمان”، “راحمتی هر شەیی قوشاتان” دەمکتیر. بو اؤزللیک آللاەتان باشقاسئندا اۇلمایاجاغئ ایچین “اییلیگی سۇنسوز” دییە چەوریلەبیلیر.
“راحیم”، “چۇق مرحامتلی” دەمکتیر. بو اؤزللیک آللاهئن دئشئنداکی وارلئقلاردا دا اۇلابیلیر. بو اؤزللیک آللاهئن دئشئنداکی وارلئقلاردا دا اۇلابیلیر. راحیم؛ اینسانلارلا ایلگیلی ایسە “چۇق مرحامتلی”، آللاە ایلە ایلگیلی ایسە “ایکرامئ بۇل” دییە چەوریلەبیلیر.
بسملەدە آچئقچا یازئلمایان فاقاط هر بسملە اۇقویانئن باشلایاجاغئ ایشە گؤرە نیەت أتتیگی “… اۇقویۇروم، باشلئیۇروم، یاپئیۇروم، ییۇروم” گیبی بیر یۆکلم واردئر. “آللاهئن آدئیلا یەمک، اۇقوماق” ایفادەسینی تۆرکچەیە “آللاهئن آدئنئ آناراق، آللاەتان یاردئم دیلەیەرک” شکیللریندە چەویرمک دە اویغون اۇلور.
2-نجی آیتە گچەلیم:
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۲﴾
“هر شەیی گۆزل یاپان یالنئز آللاەتئر. اۇ، بۆتۆن وارلئقلارئن راببیدیر (صاحیبیدیر).”
عارابچادا اۆچ تیپ اؤوگۆ واردئر. بیر کیشییی گۆزل یاپتئغئ بیر شەی ایچین اؤومەیە “حامد” دەنیر. گۆزل یەمک یاپار، آرقاداشلئغئ اییدیر گیبی سؤزلر بونا گیرر. “أل” تاقئسئیلا بیرلیکتە “أل-حامد” ایسە هر شەیی گۆزل یاپمایا ایشارت أدر.
بو یۆزدن “اَلحَمدُ للە” تۆرکچەیە “هر شەیی گۆزل یاپان یالنئز آللاەتئر.” دییە چەوریلەبیلیر. “رَبِّ العَالَمِینَ” ایسە “راب” سؤزجۆگۆنۆن “صاحیب” آنلامئ أساس آلئناراق “آللاە، بۆتۆن وارلئقلارئن صاحیبیدیر.” دییە چەوریلەبیلیر.
دگرلی گنچلر،
الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴿۳﴾ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ﴿۴﴾
3-نجۆ آیتی ذاتن بسملەیی آنلاتئرکن قئساجا آچئقلادئق. 4-نجۆ آیت ایسە شو آنلامدادئر: “حساب ورمە (دین) گۆنۆندە یتکی اۇنوندور.”
“دین” سؤزجۆگۆندە “بۇیون أگمە وە قارشئلئق گؤرمە” آنلاملارئ اؤنە چئقار. دیندە بۇیون أگیلن آللاەتئر. “اۇنون” بویروقلارئنا اویولور وە “اۇنون” ورەجگی قارشئلئق بکلنیر. “حساب گۆنۆ” دە بو قۇنوداکی حسابئن گؤرۆلەجگی گۆندۆر. بو یۆزدن “دین گۆنۆنە؛ حساب ورمە گۆنۆ” آنلامئ وریلەبیلیر.
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ﴿۵﴾
5-نجی آیت شؤیلەدیر:
“(آللاهئم!) قوللوغو یالنئز سانا یاپار، یاردئمئ یالنئز سندن ایستەریز.”
بو آیت چۇق اؤنملیدیر. بو آیتی ایی آنلاماق ایچین، قوللوق وە یاردئم ایستەمە قاوراملارئنئن نەلر اۇلدوغونو ایی بیلمک گرکیر. بیر کیشییە قایئدسئز شارطسئز بۇیون أگمک، هر دورومدا اۇنون ایستگینە اویغون داورانماق، اۇنا عادتا قول اۇلماقتئر. ایشتە آللاە تعالا، بیزدن هر دورومدا کندی بویروق وە یاساقلارئنئ اویغون داورانمامئزئ، هرکستن اؤنجە کندی سؤزۆنۆ دینلەمەمیزی ایستەمیشتیر.
“اۇنون” بویروق وە یاساقلارئنئ حایاتئمئزدا “آرد پلانا آتماق”، “اؤنمسیز گؤرمک” یا دا “باشقا شەیلرە اۇنلاردان داحا فاضلا اؤنم ورمک”؛ آللاها تام قوللوق أتمەمک اۇلور.
آللاهئن هرحانگی بیر بویروق وەیا یاساغئنا اویماماق گۆناەتئر؛ آنجاق گۆناها گیرمەیی اومورسامایاراق گۆناە ایشلەمەیی سۆرکلی حالە گتیرمک، کندی ایستکلرینی آللاهئن بویروقلارئنئن اؤنۆنە گچیرمک اۇلور. بوندا ساقئنجا گؤرمەین کیشی، قورئانداکی تاعبیرلە “کندی آرزولارئنئ ایلاە أدینمیش” اۇلور. آللاەتان باشقا ایلاە أدینمک دە، آللاها اۇرتاق قۇشماق یاعنی “شیرکە دۆشمکتیر“. ایشتە بو بۆیۆک حاطادان قاچئنمامئز گرکیر.
بیلدیگینیز گیبی “شیرک”؛ آللاهئن عاففەتمەیەجگی تک وە أن بۆیۆک گۆناەتئر.
“یاردئمئ یالنئز سندن ایستەریز” ایفادەسی اۆزریندە دە بیرآز دورالئم.
اینسانلار گۆنلۆک حایاتلارئندا بیربیرینە یاردئم أدرلر. آنجاق بو یاردئم دا ذاتن آللاهئن ایذنی وە اۇنایئیلادئر. بیز یاردئما ایحتیاجئمئز اۇلان هر قۇنودا صابئر وە نامازلا آللاها دوعا أدەرک یاردئم ایستەرسک، “اۇ” بیزە هیچ تاحمین بیلە أدەمەیەجگیمیز کیشیلر سایەسیندە، دۆشۆنمەدیگیمیز یۇللاردان یاردئم أدەبیلیر. بو نەدنلە، بیز حپ آللاەتان یاردئم ایستەملی، “اۇنون” بیزە گؤندردیگی یاردئملارئ دا شۆکرانلا قارشئلامالئیئز.
اونوتمایالئم، یاردئمئن قایناغئ آللاەتئر.
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ ﴿۶﴾
6-نجئ آیت “بیزی دۇغرو یۇلونا قابول أت!” دوعاسئدئر. بو یۇلا قابول أدیلمک ایچین، بیزیم دە دۇغرو داورانمامئز گرکیر.
صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ ﴿۷﴾
7-نجی آیت ایسە شؤیلەدیر:
“موتلولوق وردیگین کیمسەلرین یۇلونا. غاضابا اوغرامامئش وە ساپئتمامئش اۇلانلارئن یۇلونا.”
بو آیتتە دۇغرو یۇلدا اۇلان کیمسەلرین “موتلولوق وریلن کیمسەلر” اۇلدوغو بلیرتیلمکتەدیر.
نیسا سورەسی؛ 69-نجو آیتتە دە موتلولوق وریلن کیمسەلرین “نبیلر، دۇغرو سؤزلۆ کیشیلر، بیلگینلر وە اییلر” ایلە بیرلیکتە اۇلاجاغئ سؤیلنیر. بونلارئن یۇلونون یاعنی توتوم وە داورانئشلارئنئن، آللاهئن قئزغئنلئغئنئ حاق أتمیش وە یانلئشا ساپمئش کیمسەلرین یۇلوندان فارقلئ اۇلدوغو دا بو آیتتن آنلاشئلئر.
آرتئق فاتیحا سورەسینی نامازلارئنئزدا اۇقورکن، نە آنلاما گلدیگینی دە دۆشۆنەرک اۇقویابیلیرسینیز.
اومولور کی بؤیلەجە قورتولوشا أرنلردن اۇلوروز.
