سۇنرا، عالی’دن ایکینجی جۆملەیی یازماسئنئ ایستەدی؛ “بو، آللاهئن رسولۆ موحاممد ایلە سۆهەیل بین عامر’ئن اۆزەریندە آنلاشئپ قابول أتتیگی…” سۆهەیل یینە مۆداحالە أتتی؛ “اۇلماز! ‘آللاهئن رسولۆ’ اۇلماز. بیز سنی آللاهئن رسولۆ قابول أتمەدیگیمیز ایچین بۆتۆن بونلار اۇلویۇر! أگر آللاهئن رسولۆ اۇلدوغونو قابول أتسک، سنینلە ساواشمازدئق. آللاهئن رسولۆ اۇلاراق دگیل ‘عابدوللاهئن اۇغلو’ اۇلاراق یازئلسئن” دەدی. نبی بونو دا قابول أتتی؛ “اینانماسانئز دا بن آللاهئن رسولۆیۆم. عابدوللاە اۇغلو موحاممد یازماق بنیم رسوللۆگۆمۆ دگیشتیرمز” دەییپ، عالی’یە؛ “اؤیلە یاز” دەدی. چەورەدەکی مۆسلۆمانلارئن اؤفکە وە حۇشنودسوزلوق بلیرتیسی داحا دا بلیرگین حالە گلدی. اۇ آنا قادار سؤیلننلر قارشئسئندا سسینی هیچ چئقارمایان عالی دە سسینی یۆکسلتتی. یمین أدەرک (‘واللاهی بونو یاپامایاجاغئم’ دیەرک) کندیسیندن ایستنن بو دگیشیکلیگی یاپمایاجاغئنئ سؤیلەدی (3-نجۆ ایعتیراض)
اوسەید بین حوضایر، عالی’نین ألینی توتوپ؛ “حایئر عالی! ساقئن دگیشتیرمە! ‘آللاهئن رسولۆ موحاممددن باشقاسئنئ قابول أتمییۇروز” دەدی. باعضئلارئ؛ “بیز بو قادار آشاغئلایان داورانئشلارئ قابول أتمییۇروز. بونو آنجاق قئلئچ چؤزر” دەرکن، دیگر باعضئلارئ ایسە؛ “دینیمیز ایچین بو آشاغئلامایئ قابول أتمییۇروز” دیەرک تپکیلرینی آچئغا ووروپ، سرت ایفادەلرلە آنلاشمایا طارافتار اۇلمادئغئنئ گؤسترمەیە باشلادئلار.
بونون اۆزەرینە نبی آنلاشمایئ ألینە آلدئ وە؛ “آللاهئن رسولۆ موحاممد” ایفادەسینی سیلەرک “بو عابدوللاە اۇغلو موحاممدین آنلاشتئغئ حۆکۆملردیر” ایفادەسینی یازدئ.
گیریش جۆملەسی بو شکیلدە تاماملاندئقتان سۇنرا، آنلاشمانئن ماددەلرینین یازئمئنا گچیلدی. مۆسلۆمانلارئن تپکیلری، حۇشنودسوزلئقلارئنئ ایفادە أدن گؤرۆنتۆلری آراسئندا یازئم ایشلمی تاماملاندئ. آرتئق سئرا متنی ایمضالامایا گلمیشتی. هیچ بکلنمەدیک بیر شەی گرچکلشتی. اۇ سئرادا یاشانان بیر اۇلای مۆسلۆمانلارئن صابرئنئ تاشئران سۇن داملا اۇلدو. نبی آنلاشما متنینی ایمضالاماق اۆزەرەیکن بیر گۆرۆلتۆ، باغئرتئ دویولدو. هرکس دؤنۆپ باقتئ. اۇنلارئن قارشئسئندا آیاقلارئنداکی زینجیرلری سۆرۆکلەیەرک حودەیبیەیە قادار گلمیش سۆهەیل’ین اۇغلو أبو جندل واردئ. سۆهەیل، اۇغلونو مۆسلۆمان اۇلدوغو ایچین قاچماماسئ ایچین حاپسەتمیشتی. همن قالقئپ اۇغلونون زینجیریندن توتتو. دیگر اۇغلو عابدوللاە، مۆسلۆمانلارئن آراسئندایدئ وە أبو جندلی دە ألیندن قاچئرماق ایستەمییۇردو. سۆهەیل آنلاشمانئن ایلگیلی ماددەسینی حاطئرلاتاراق اۇغلونون کندیسینە ایعادەسینی ایستەدی. نبی آنلاشمانئن هنۆز ایمضالانمادئغئنئ، بو نەدنلە أبو جندلین ایستیثنا اۇلماسئنئ ایستەدی. سۆهەیل قابول أتمەدی. اۇغلونون ایعادە أدیلمەمەسی دوروموندا آنلاشمایئ ایمضالامایاجاغئنئ سؤیلەدی. نبی، أبو جندلی ایعادەیە راضئ اۇلدو.
مۆسلۆمانلار اینانامادئغئ بیر دوروما شاهید اۇلویۇرلاردئ. نبییە نەلر اۇلدوغونو آنلایامئیۇرلاردئ. آنلامایا چالئشئیۇرلاردئ آما نافیلە. بو سفر أبو جندلین یالواران سسی یۆکسلدی: “أی مۆسلۆمانلار! بنی ایعادە أدەجک میسینیز؟ دینیمدن دۇلایئ ایشکنجە یاپانلارا بنی تکرار تسلیم أدەجک میسینیز؟” بۆتۆن گؤزلر نبینین اۆزەریندەیدی. نبی اۆزۆنتۆلۆیدۆ. أبە جندلە یاقلاشتئ وە؛ “أی أبو جندل! بو تۇپلولوقلا آنلاشمایئ ینی یاپتئق. سنی ایعادە أتمەمیز گرکییۇر. سن بیرآز صابرەت. آللاەتان بو صابرئنئن قارشئلئغئنئ ایستە! هیچ شۆبهە یۇق کی، آللاە سانا بیر چئقئش یۇلو گؤسترەجکتیر. سانا وە دیگر مۆسلۆمانلارا بیر قۇلایلئق ورەجکتیر. آنلاشمایا وفاسئزلئق یاپامام. وردیگیمیز سؤزدە دورماماق بیزە یاقئشماز.” دەدی.
مۆسلۆمانلار بیر کز داحا شاشئردئلار. اۇرتام سۇن درەجە گرگیندی. گؤزلرینین اؤنۆندەکی صاحنە یۆرک پارچالایئجئ ایدی. أبو جندل گیتمەمک ایچین دیرنییۇردو وە یالوارئیۇر وە باباسئ گؤتۆرمک ایچین چابالئیۇردو. مۆسلۆمانلارئ صابرئ بیتمک اۆزەرەیدی. نبی، قورەیش هەیئەتیندە یر آلان نیقراض وە هووەیتیبلە گؤرۆشتۆ. اۇنلاردان أبو جندلە کؤتۆ داورانئلماماسئ، ایشکنجە یاپئلماماسئ ایچین یاردئمجئ اۇلماسئنئ ایستەدی. قابول أتتیلر وە یاردئمجئ اۇلاجاغئ قۇنوسوندا سؤز وردیلر. آنلاشمایئ ایکی تاراف دا ایمضالادئ.
آنلاشما ایمضالاندئ وە أبو جندل باباسئ طارافئندان گؤتۆرۆلدۆ. فاقاط اؤلۆنجەیە قادار ساواشماق اۆزەرە نبییە بیعات أتمیش اۇلان مۆسلۆمانلار دایانئلماز بیر ائضدئراب ایچریسیندەیدیلر. آنلاشما شارطلارئنئ بیر تۆرلۆ ایچینە سیندیرەمییۇرلاردئ. کندیسی اؤلمەیە بیلە راضئیکن، بۆتۆن شارطلارئ کندیسی ایچین قابول أدیلەمز نیتەلیکتە بیر آنلاشمانئن نبی طارافئندان قابولۆنۆ بیر تۆرلۆ آنلایامئیۇرلاردئ. نبییە ایعتیراض أتمە قۇنوسوندا کندیسیندە جسارت بولانلاردان بیریسی حض. عؤمر اۇلدو: “سن آللاهئن حاق نبیسی دگیل میسین؟ دۆشمانلارئمئز باطئل اۆزەریندە، بیز ایسە حاق اۆزەریندە دگیل میییز؟ بیزیم اؤلۆلریمیز جننتتە، اۇنلارئن اؤلۆلری جهننمدە دگیل می؟..” دییە سۇرولارئنئ پش پشە سئرالایئپ حپسینە دە اۇلوملو جواب آلئنجا؛ “اۇ حالدە آللاە آرامئزدا حۆکۆم ورمەدن ساواشماقتان دؤندۆک، نەدن؟” دییە ایعتیراض وە سیتم دۇلو سۇروسونو یؤنلتتی (4-نجۆ ایعتیراض).
نبی، مۆسلۆمانلارئن ایچیندە بولوندوغو سئقئنتئیئ چۇق ایی بیلمکتە وە آنلاماقتایدئ. ساکین بیر سسلە؛ “أی حاططابئن اۇغلو! بن آللاهئن رسولۆیۆم وە بن اۇنون أمرینە آیقئرئ حارەکت أتمم” دەدی. عؤمر بو سؤزۆن ایما أتتیگی شەیلری آنلایاجاق دورومدا دگیلدی؛ “بیزی کۆچۆک دۆشۆرن بو آنلاشمایئ نیچین قابول أتتین؟” دییە سۇردو. نبی یینە ساکین بیر شکیلدە؛ “بن آللاهئم رسولۆیۆم وە بو آنلاشمایئ قابول أتمکلە آللاها عیصیان أتمیش دگیلیم. بنیم یاردئمجئم اۇدور. اۇ بنی هیچبیر زامان ضارارا اوغراتماز.” دەدی. عؤمر تکرار سسینی یۆکسلتتی؛ “سن بیزە مککەیە گیرەجگیمیزی سؤیلەمیشتین.” نبی عاینئ ساکینلیکتە؛ “أوت، مککەیە گیرەجگینیزی سؤیلەدیم، آما بو سنە گیرەجکسینیز، دەمەدیم.” دەدی. عؤمر دۆشۆندۆ وە؛ “أوت، دۇغرو. بو سنە دەمەدین.” دەدی.
عؤمر، نبی ایلە گؤرۆشمەسیندە تاطمین اۇلمامئشتئ. نبینین یاقئن دۇستو أبوبکیرین یانئنا قۇشتو. نبییە یؤنلتتیگی سۇرولارئ اۇنا دا یؤنلتتی. بونو یاپارکن بیر آنلامدا نبیدن یاقئنئیۇر وە اۇنو أبوبکیرە شیکایت أدییۇردو. عؤمرین دویغوسال تپکیسی قارشئسئندا سۇغوققانلئلئغئنئ باشئندان بری قۇرومایئ باسارمئش اۇلان أبوبکیر؛ “أی عؤمر! اۇ، آللاهئن رسولۆدۆر. بو آنلاشمایئ یاپماقلا آللاها عاصی اۇلموش وەیا قارشئ گلمیش دگیلدیر. آللاە اۇنون یاردئمجئسئدئر. اؤلۆنجەیە قادار اۇنون أمرینە سارئل!” دەدی.
أبوبکیر وە أبو عوبەیدە بین جرراح گیبی بیرقاچ مۆسلۆمان حاریج، دیگرلری یاپئلان آنلاشمادان دۇلایئ اؤفکەلی وە نبییە سیتم دۇلویدولار. اۇنلار بو آنلاشمانئن دا حندق ساواشئ سئراسئندا مۆسلۆمانلارا یاردئمجئ اۇلماق ایچین غاطافانلئلارلا آنلاشما یاپما چاباسئندا اۇلدوغو گیبی، نبینین کیشیسل بیر گیریشیمی اۇلدوغونو دۆشۆنمۆیۇر وە بو قارارئن یانلئشلئغئنئ وورگولاماق ایستییۇرلاردئ. ایعتیراضلارئنداکی جسارتین قایناغئ بو ایدی. کندیسی اؤلۆمۆ بیلە گؤزە آلمئشکن، یانلارئندا سادەجە قئلئچلارئ بولونماسئنا راغمن مۆشریکلرلە ساواشماق ایچین أن اوفاق ترددۆد گؤسترمەمیشلرکن، نبینین، مۆشریکلرین بۆتۆن شارطلارئنئ قابول أتمەسینی یانلئش بولویۇرلاردئ. بونون ایچین دە ریسالت سۆرجی ایچریسیندە، واحی اۇلمادئغئ سۆرەجە هر دۆشۆنجەیە ایعتیراض أدەبیلەجگینی اؤگرتن ایلاهی أگیتیمین أتکیسی ایلە نبییە ایعتیراض أدییۇر، سیتملرینی آچئغا وورماقتان چکینمییۇرلاردئ: “أی آللاهئن رسولۆ! سن بیزە کاعبەیە گیدەجگیمیزی مککەیە گیرەجگیمیزی سؤیلەمەدین می؟ حالبوکی مککەیە نە بیز گیرەبیلدیک، نە دە قوربانلئق دوەلریمیز!” دەرکن؛ “دەدیگینی یاپ، بیزە بیر شەی اۇلور دیەرک دەدیگینی یاپماقتان گری دورما” دەمک ایستییۇرلار، مدینەدن چئقئش آماجئنئن گرچکلشمەسی ایچین هیچبیر شەیدن چکینمەیەجگینی ایفادە أدییۇرلاردئ (5-نجی وە تۇپلو ایعتیراض).
8. قوربان کسیمی وە ساچ تئراشئ:
آنلاشمادان سۇنرا نبی، هرکسین قوربانئنئ کسمەسینی وە ساچئنئ قازئتماسئنئ ایستەدی. مۆسلۆمانلار بیر کز داحا شاشئردئلار. قوربانلارئن حارام بؤلگەدە کسیلمەسی وە ساچئن یینە حارام بؤلگەدە قازئنماسئ گرکیرکن، ایبراهیمی گلەنک بونو گرکتیریرکن، نبینین کندیسیندن قوربانلارئنئ حارام بؤلگەنین دئشئندا کسمەسینی وە ساچلارئنئ قازئماسئنئ ایستەمەسینی آنلایامادئلار. ذاتن سیتم دۇلویدولار. نبینین سؤزلری قارشئسئندان هیچبیریندن سس چئقمادئ. هیچبیری نە قوربانئنئ کسمک وە نە دە ساچئنئ قازئتماق ایچین یریندن قئپئردامادئ (6-نجئ ایعتیراض). نبی ایستگینی بیر کز داحا تکرارلادئ. هیچ کیمسەدە بیر حارەکت یۇقتو (7-نجی ایعتیراض). اۆچۆنجۆ کز دە دوروم دگیشمەدی (8-نجی ایعتیراض). نبی اۆزۆلدۆ. چادئرا، أشی اۆممۆ سلەمەنین یانئنا گیتتی؛ “أی اۆممۆ سلەمە! نە اۇلویۇر بو اینسانلارا؟ شاشئلاجاق شەی، اۇنلارا؛ ‘قوربانلارئنئزئ کسین، ساچئنئزئ قازئتئن، ایحرامدان چئقئن!’ دییۇروم آما هیچبیریسی دەدیگیمی یاپمئیۇر. اۇنلار بنی ایشیتییۇرلار، یۆزۆمە باقئیۇرلار، فاقاط دەدیگیمی یاپمئیۇرلار” دیەرک اۆزۆنتۆسۆنۆ دیلە گتیریپ دردلندی. اۇ آنئن گرگینلیگینین دئشئندا قالدئئ ایچین هر ایکی طارافئ دا چۇق ایی آنلایان بیریسی اۇلاراق اۆممۆ سلەمە؛ “أی آللاهئن رسولۆ! سن یاپاجاغئنئ یاپ؛ قوربانئنئ کس، ساچئنئ قازئت وە ایحرامئنئ چئقار! گؤرەجکسین اۇنلار دا عاینئسئنئ یاپاجاقلار” دەدی.
نبی(ع) اۆممۆ سلەمە والیدەمیزین بو اؤنریسینە اویدو. چادئردان چئقتئ؛ قوربانئنئ کستی، ساچئنئ قازئتتئ وە ایحرامدان چئقتئ. حاقیقاتن بونو گؤرن آصحاب دا نبییە اویدو.
هم آصحابئن هم دە نبینین بو داورانئشئ (چارەسیزلیک ایچیندە چادئرئنا گیرمەسی وە اۆممۆ سلەمە والیدەمیزین اؤنریسینی دیققاتە آلماسئ) حاقیقاتن عیبرتلیک بیر اۇلایدئر. نبی، اۆچ کز اۆست اۆستە أمرەتتیگینی یاپمایان آصحابئ آزارلامامئش، اۇنلارئ تهدید أتمەمیشتیر. چۆنکی بو أمیر واحی اۆرۆنۆ دگیل، کندی ایجتیهادئ ایدی. یاعنی اۇ أثنادا رسول دگیل، نبی ایدی. آصحاب ایسە واحی ایلە حارەکت أدن رسولە موطلاق ایطاعات گؤستریرکن، واحی ایلە حارەکت أتمەین نبییە گرکیرسە ایعتیراض أدییۇردو.
9. نبی أشلرینین داورانئشلارئ:
نبی أشلرینین داورانئشلارئ: نبی سؤزلرینین موطلاق ایطاعات گرکتیرمەدیگی، نبی أشلرینین نبییە قارشئ تاقئندئغئ توتومدان دا آنلاشئلابیلیر. حاتتا آصحابئن داورانئشلارئ ایچیندە بو قۇنوداکی أن سۇموت اؤرنکلرین نبی أشلریندە گؤرۆلدۆگۆ سؤیلنەبیلیر. چۆنکی نبینین هر دەدیگینە أشلرینین “أوت!” دەمەدیگی ە نبینین أشلری ایلە باعضئ سۇرونلار یاشادئغئ، تاعبیری جائیزسە؛ ‘أشلرینین کاپریسلرینە قاتلانماق زۇروندا قالدئغئ’ قورئان ایلە ثابیتتیر. نیتەکیم تاحریم سورەسینین ایلک آیتلری شؤیلەدیر:
أی نبی! أشلرینین رئضاسئنئ گؤزتەرک آللاهئن سانا حلال قئلدئغئ شەیی نیچین کندینە حارام أدییۇرسون؟ آللاە چۇق باغئشلایان، چۇق أسیرگەیندیر. آللاە یمینلرینیزی بۇزمانئزئ سیزە مشروع قئلمئشتئر. سیزین یاردئمجئنئز آللاەتئر. اۇ بیلندیر، حیکمت صاحیبیدیر. نبی أشلریندن بیرینە گیزلیجە بیر سؤز سؤیلەمیشتی. فاقاط أشی، اۇ سؤزۆ باشقالارئنا حابر وریپ، آللاە دا بونو نبییە آچئقلایئنجا (نبی بونو اؤگرنینجە) بیر قئسمئنئ بیلدیرمیش بیر قئسمئندان دا وازگچمیشتی. نبی بونو، اۇنا حابر ورینجە أشی؛ “بونو سانا کیم بیلدیردی؟” دەدی. نبی؛ “بیلن وە هر شەیدن حابردار اۇلان آللاە بانا حابر وردی” دەدی. (تاحریم سورەسی؛ 1-3)
