- حایئر! کؤتۆلۆک یاپان وە گۆناها اییجە باتانلار[119] اۇ آتشین آهالیسیدیرلر، اۇنلار اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇاراق قالئرلار.
- آللاها اینانئپ گۆونن وە ایی ایشلر یاپانلار دا جننت آهالیسیدیر. اۇنلار دا اۇرادا اؤلۆمسۆز اۇلاراق قالئرلار.
- بیر گۆن ایسرائیل اۇغوللارئندان شؤیلە سؤز آلمئشتئق: “آللاەتان باشقاسئنا قول أتمەیەجکسینیز؛ آنا وە بابانئزا، یاقئنلارئنئزا، یتیملرە وە میسکینلرە /چارەسیزلرە[120] ایی داوراناجاقسئنئز. اینسانلارلا گۆزل قۇنوشاجاق، نامازئ دۆزگۆن وە سۆرکلی قئلاجاق، زکاتئ دا ورەجکسینیز.” (أی ایسرائیل اۇغوللارئ!) پک آزئنئز حاریج یۆز چەویریپ سؤزۆنۆزدن دؤنمۆشتۆنۆز.
- “بیربیرینیزین قانئنئ دؤکمەیەجکسینیز، سیزدن اۇلانلارئ یوردونوزدان چئقارمایاجاقسئنئز!” دییە بیر سؤز داحا آلمئشتئق. بونو دا قابول أتمیشتینیز. سیز بونو (تەوراتتا)[121] گؤرۆیۇرسونوز.
- آرتئق سیز اؤیلە بیر حالدەسینیز کی بیربیرینیزی اؤلدۆرۆیۇر، ایچینیزدن بیرتاقئم اینسانلارئ یورتلارئندان چئقارئیۇر، اۇ اینسانلارا قارشئ گۆناە ایشلەمە[122] وە دۆشمانلئق قۇنوسوندا بیربیرینیزە دستک ورییۇرسونوز. أسیر اۇلاراق گلدیکلریندە دە فیدیە وریپ قورتارئیۇرسونوز. اۇیسا اۇنلارئ چئقارمانئز سیزە ذاتن یاساقتئر. شیمدی سیز، اۇ کیتابئن (تەوراتئن) بیر بؤلۆمۆنە اینانئیۇر، بیر بؤلۆمۆنۆ گؤرمزلیکتە دیرنییۇر موسونوز؟ ایچینیزدن بونو یاپانئن حاق أتتیگی، شو حایاتتا اۇلماقتان باشقا نەدیر؟ بؤیلەلرینە قئیامت (مزاردان قالقئش) گۆنۆندە، عاذابئن أن چتینینە[123] چارپتئرئلئرلار. آللاە، یاپتئغئنئز هیچبیر شەیە، ایلگیسیز قالماز.
- ایشتە بونلار، دۆنیا حایاتئنا قارشئلئق آحیرتینی ساتمئش کیمسەلردیر. اۇنلارئن عاذابئ حافیفلتیلمز، یاردئم دا گؤرمزلر.
- موسایا کیتابئ ورمیش، آرقاسئندان ألچیلریمیزی آرد آردا گؤندرمیشتیک. مریم اۇغلو عیسایا دا آچئق بلگەلر (موعجیزەلر) ورمیش، اۇنو قوتسال روح (جبرائیل) ایلە دستکلەمیشتیک. حۇشونوزا گیتمەین بیر شەیلە گلن هر رسولە قارشئ بۆیۆکلنملی مییدینیز؟ کیمینی یالانلایئپ، کیمینی دە اؤلدۆرملی (ایعتیبارسئزلاشتئرمالئ) مییدینیز؟[124]
- (اۇنلار:)”بو سؤزلرە قارنئمئز تۇق![125]” دەدیلر. حایئر، آیتلری گؤرمزلیکتە دیرنمەلری سببییلە آللاە اۇنلارئ دئشلادئ.[126] آرتئق پک آزئ اینانئر.
- نیهایت آللاە قاتئندان، یانلارئندا اۇلانئ تاصدیق أدن بیر کیتاب گلدی. اؤنجەلری کافیرلرە قارشئ اؤنلرینین بو کیتابلا آچئلماسئنئ بکلییۇرلاردئ. آما تانئدئقلارئ[127] کیتاب گلینجە اۇنو گؤرمزلیکتە دیرنیپ کافیر اۇلدولار. آللاهئن لاعنتی (دئشلاماسئ) کافیرلرەدیر.[128]
- آللاهئن ترجیح أتتیگی[129] بیر قولونا اییلیک أدیپ کیتاب ایندیرمەسینی قئسقاناراق آللاهئن ایندیردیگینی گؤرمزلیکتە دیرنمکلە، کندیلرینی نە کؤتۆ ساتتئلار! باشلارئنا غاضاب اۆستۆنە غاضاب گلدی. (بو کیتابئ) گؤرمزلیکتە دیرننلرین حاق أتتیکلری، آلچالتئجئ بیر عاذابتئر.[130]
- اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینە اینانئپ گۆونین!” دەنینجە: “بیز، بیزە ایندیریلنە گۆونیریز!” دەر، آردئندان گلنی (قورئانئ) گؤرمزلیکتە دیرنیرلر. حالبوکی بو (کیتاب)، تۆمۆیلە گرچکتیر وە یانلارئنداکینی تاصدیق أدیجی اؤزللیکتەدیر. دە کی: “کیتابئنئزا اینانئیۇرسانئز، نەدن آللاهئن بوندان اؤنجەکی نبیلرینی (اۇنلارئن نبیلیکلرینی) اؤلدۆرۆیۇرسونوز؟[131]
- موسا سیزە، آپآچئق بلگەلرلە (موعجیزەلرلە) گلمیشتی. یانئنئزدان آیرئلماسئنئن آردئندان بۇغایئ[132] ایلاە أدینمیشتینیز، یانلئشلار ایچیندەیدینیز.
- بیر گۆن طورو تپەنیزە قالدئراراق[133] سیزدن کسین سؤز آلمئش: “سیزە وردیگیمیزە سئقئ سارئلئن وە دینلەیین!” دەمیشتیک. سیز دە: “دینلەدیک وە سئقئ سارئلدئق![134]” دەمیشتینیز. اۇیسا کیتابئ گؤرمزلیکتە دیرنمەنیز یۆزۆندن بۇغا توتقوسو ایچینیزە ایشلەمیشتی.[135] دە کی: “أگر اینانئپ گۆونن کیشیلرسنیز، اینانجئنئز سیزدن نە کؤتۆ شەی ایستییۇر![136]”
- دە کی: “آحیرت یوردو، آللاە قاتئندا باشقا اینسانلارا دگیل دە سادەجە سیزە عائیدسە، أگر اؤزۆ سؤزۆ دۇغرو کیشیلرسنیز، اؤلۆمۆ دیلەیین باقالئم!”
- أللرییلە یاپتئقلارئ یؤزۆندن اؤلۆمۆ آصلا دیلەیەمزلر. آللاە یانلئش یاپانلارئ بیلیر.
- شونو کسین اۇلاراق گؤرەجکسین؛ اینسانلارئن یاشامایا أن دۆشکۆن اۇلانئ اۇنلاردئر، مۆشریکلردن[137] بیلە دۆشکۆندۆرلر! اۇنلاردان هر بیری چۇق ایستەر کی؛ “کشکە عؤمرۆم بین سنەیە چئقارئلسا!” اۇ قادار عؤمۆر وریلسە بیلە بو، اۇنلارئ عاذابتان اوزاقلاشتئراجاق دگیلدیر. آللاە یاپتئقلارئ شەیی دائیما گؤرمکتەدیر.
- دە کی: “جبرائیلە کیم دۆشمان اۇلورسا بیلسین کی اؤنۆندە بولدوغو (ایلاهی کیتابلارئ) تاصدیق أدن، بیر رهبر اۇلان وە اینانئپ گۆوننلرە مۆژدە ورن بو کیتابئ اۇ، سنین قالبینە آللاهئن اۇنایئ ایلە ایندیرمیشتیر.”
- کیم آللاها، ملکلرینە، ألچیلرینە، جبرائیلە وە میکائیلە[138] دۆشمان اۇلورسا،[139] آللاە دا اۇ کافیرلرە (آیتلری گؤرمزلیکتە دیرننلرە) دۆشمان اۇلور.
- سانا آچئق آیتلر[140] ایندیردیک. یۇلدان چئقمئشلار دئشئندا هیچ کیمسە اۇنلارئ گؤرمزلیکتە دیرنمز.
- بونلار نە زامان (آللاها) بیر سؤز ورسەلر، ایچیندن بیرتاقئمئ اۇنو قالدئرئپ آتمادئ مئ؟[141] آصلئندا بونلارئن چۇغو اینانئپ گۆونمزلر.
———————————————————————
[119] گۆناها باتانلار ایکی تۆرلۆدۆر:
بیری؛ شیرک گۆناهئنا باتانلاردئر. هر کافیر، عاینئ زاماندا مۆشریک اۇلدوغو ایچین (آلی عیمران؛ 151) بونلار اؤلمەدن اؤنجە تؤوبە أتمەمیشلرسە جهننمدن چئقاماز، سۆرکلی اۇرادا قالئرلار. (نیسا؛ 48 وە 116)
دیگری ایسە؛ شیرکتن اوزاق قالان وە بۆیۆک گۆناەلاردان قاچئنان (نیسا؛ 31) وە (نجم؛ 32-31) وەیا گۆناە ایشلەدیکتن سۇنرا تؤوبە أدیپ کندیلرینی دۆزلتنلر (فورقان؛ 71-68) ایلە ثوابلارئ گۆناەلارئندان فاضلا اۇلانلار دۇغرودان جننتە گیدر، جهننمین حئشئرتئسئنئ بیلە دویمازلار. (أنبیا؛ 101-102) گۆناەلارئ ثوابلارئندان فاضلا اۇلانلار دا جهننمە گیدرلر. (آعراف؛ 9)، (مریەم؛ 72-71 وە 86-87)، (مۆمینون؛ 104-103) وە (قاریعا؛ 11-8) بونلار، جزالارئنئ چکتیکتن سۇنرا جننتتەکی یاقئنلارئنئن یانئنا یرلشتیریرلر. (طور؛ 21)
[120] “میسکین”؛ گلیری آچلئق سئنئرئ آلتئندا، چارەسیز دورومدا قالمئش وە ایحتیاجلئ اۇلدوغو هر حالیندن بللی اۇلان کیشیدیر. اۇروچ توتابیلنلرین راماضان بایرامئندا ورمەسی گرکن فیطرەنین /فیدیەنین أن دۆشۆک اؤلچۆسۆ میسکین ییەجگی (باقارا؛ 184) اۇلدوغوندان، میسکینلرین ایحتیاج صاحیبلری ایچیندە أن دۆشۆک سەویەدەکی کسیم اۇلدوغو آنلاشئلماقتادئر. بونلار تمل ایحتیاجلارئنئ قارشئلایامادئقلارئ ایچین دۇیورولماسئ گرکن، (قالم؛ 24) بیر حاطانئن کففارتی اۇلاراق “یەدیریلمەسی وەیا گییدیریلمەسی” أمرەدیلن، (مائیدە؛ 95-89) وە (مۆجادلە؛ 4) مۆسلۆمانلارئن ماللارئندا حاققئ اۇلان، (ایسرا؛ 26) وە (روم؛ 38) میراثتان یارارلاندئرئلان، (نیسا؛ 8) کندیلرینە ایحساندا بولونولماسئ ایستنن (نیسا؛ 36) دۇلایئسئیلا گؤنۆللۆ وەیا زۇرونلو حارجاما قالملرینین حپسیندە یر آلان کیشیلردیر. (باقارا؛ 177 وە 215)، (تەوبە؛ 60) وە (اینسان؛ 8) [121] تەوراتئن ایفادەلری شؤیلەدیر:“راب دییۇر کی: ‘ایسرائیللی قاردشلرینیزە سالدئرمایئن، اۇنلارلا ساواشمایئن!’ (12:24)
أگەمن راب شؤیلە دییۇر: ‘یتر آرتئق، أی ایسرائیل اؤندرلری! زۇربالئغئ، باسقئیئ بئراقئن. عادیل وە دۇغرو اۇلانئ یاپئن! حالقئمئ کندی تۇپراقلارئندان قۇومایئن!’ (45:9)
[122] “گۆناە” آنلامئ وردیگیمیز “إثم” کلیمەسی؛ “کیشییی صوابتان یاعنی اییلیکلردن اوزاقلاشتئران داورانئش” آنلامئندادئر. (مۆفردات) آللاە، “إثم” اۇلاراق تانئملادئغئ هر داورانئشئ “حارام” سایمئشتئر. [123] “أن چتین” دییە آنلام وردیگیمیز “أشد” کلیمەسی؛ “أن اۆت سەویەدە باغلانتئلئ” آنلامئندادئر. (مۆفردات) آللاە ورەجگی جزایئ، قولونون سوچونا باغلامئشتئر. (أنعام؛ 160) [124] یاهودیلر، تەوراتئ عادتا یۇق سایار. اۇنون یرینە؛ میلاددان اؤنجە 200 وە میلاددان سۇنرا 500’لۆ یئللار آراسئندا، یازئیا گچیریلمیش اۇلان تالمودو قۇیارلار. (باقارا؛ 79) وە (مائیدە؛ 70) عیسایا (ع) ایندیریلن اینجیلە دە حاواریلر دئشئندا اینانان اۇلمامئشتئ. (آلی عیمران؛ 53-52) بونلار بنزەر داورانئشئ، قورئانا دا یاپتئلار. (باقارا؛ 82-91 وە 101 وە 147-146)، (أنعام؛ 21-19 وە 114) چۆنکی دائیما، آللاهئن نورونو یاعنی کیتابئنئ سؤندۆرمەیە چالئشئرلار. (تەوبە؛ 32-30) بۆتۆن بونلار، آللاهئن ألچیلرینی ایعتیبارسئزلاشتئرما چالئشمالارئدئر. [125] یاعنی: “بیز هر شەیی بیلییۇروز، ینی بیر بیلگییە ایحتیاجئمئز یۇق!” دەدیلر. [126] “لاعنت”؛ “قئزئپ قۇوما وە اوزاقلاشتئرما” دەمکتیر. (مۆفردات) بونو أن ایی ایفادە أدن کلیمە؛ “دئشلامادئر”. [127] گلەجگینی بیلدیکلری وە کندی کیتابلارئنداکی بیلگیلردن یۇلا چئقاراق چۇق ایی تانئدئقلارئ کیتاب. (آعراف؛ 157) [128] قورئانا ایناندئقتان سۇنرا، اۇنون بیر آیتینی بیلە گؤرمزلیکتن گلن، عاینئ لاعنتە اوغرار. (باقارا؛ 159-162) [129] “شاء” فیعیلینین کؤکۆ؛ “بیر شەیی یاپما، وار أتمە” آنلامئندا اۇلان “شەیدیر”. (مۆفردات) بورادا آللاهئن یاپتئغئ، بیر قولونو ترجیح أدەرک اۇنا کیتاب ایندیرمەسیدیر. باق. (باقارا؛ 20) دیپنۇتو. [130] بو عاذاب، موحاممدین (ع) ألچیلیگینی اؤلدۆرمە چابالارئنئن جزاسئدئر. [131] باق. (باقارا؛ 61) سۇن دیپنۇتو. [132] بۇغایئ ایلاە أدینمکلە قالمادئلار؛ “بو سیزین ایلاهئنئزدئر. موسانئن دا ایلاهئدئر آما اۇ، اۇنو اونوتتو.” دەدیلر. (طاها؛ 88) اۇنلار بو سؤزلری ایلە موسانئن (ع) نبیلیگینی اؤلدۆرمۆش اۇلدولار. [133] (آعراف؛ 171). [134] گلەنکتە بورایا؛ “دینلەدیک وە عیصیان أتتیک” آنلامئ وریلیر آما اۇنو سؤیلەین، سؤز ورمیش اۇلاماز. “عصی” کلیمەسینین؛ “دگنگە سارئلئر گیبی سارئلما” آنلامئ دا اۇلدوغوندان، (لسان العرب) “عصینا” کلیمەسینە “سئقئ سارئلدئق” آنلامئنئ ورمک گرکیر. باق. (نیسا؛ 46) دیپنۇتو. تەوراتئن ایلگیلی بؤلۆمۆ شؤیلەدیر: “(موسا) آندلاشما کیتابئنئ آلئپ حالقا اۇقودو. حالق: “شامانو وە آسینو = راببین هر سؤیلەدیگینی دینلەییپ یاپاجاغئز” دەدی. (چئقئش؛ 7-3) [135] “ایلتیفات”؛ باق. (باقارا؛ 49) دیپنۇتو. [136] هم ‘ایناندئق وە سئقئ سارئلدئق’ دییۇرسونوز، هم دە بۇغا توتقوسوندان وازگچەمییۇرسونوز. [137] “شیرک”؛ بیزە سینیر اوچلارئمئزدان دا یاقئن اۇلان آللاهئ (قاف؛ 16) آرد سئرایا قۇیماقتئر. (آعراف؛ 30) [138] قورئاندا بو ایکی ملک دئشئندا آدئ گچن ملک یۇقتور. دیگرلرینین سادەجە گؤرەولریندن سؤز أدیلیر. جبرائیل؛ “جیبریل” شکلیندە، میکائیل؛ “میکال” شکلیندە گچر. کیتابئ موقاددستە جبرائیل ایسمی بش دفعا گچر. بونلاردان اۆچۆ أسکی عاهیدتە، ایکیسی ینی عاهیدتەدیر. ایلگیلی بؤلۆملرە باقئلدئغئندا جبرائیلین آللاەتان آلدئغئ حابرلری وە واحیلری اینسانلارا اولاشتئرماقلا گؤرەولی اۇلدوغو آنلاشئلماقتادئر. (دانیەل؛ 9:21-23) اینجیللردە؛ مریەم والیدەمیزە چۇجوق مۆژدەسی گتیرن ملگین جبرائیل اۇلدوغو بیلگیسی یر آلئر. (لوقا؛ 19) میکائیل دە کیتابئ موقاددستە بش دفعا گچر. بونلاردان اۆچۆ أسکی عاهیدتە (دانیەل؛ 10:13,21 وە 12:1) وە ایکیسی دە ینی عاهیدتە یر آلئر. (یاهودا؛ 9) وە (واحی؛ 7) [139] موسایا (ع) ایندیریلن کیتاب دئشئندا هیچبیر کیتاب وە قایناق قابول أتمەین، موسا (ع) دئشئنداکی نبیلرین نبیلیکلرینی اینکار أدن؛ جینلرە، ملکلرە وە روحا اینانمایان بیر یاهودی مذهبی واردئ. بونلار میکائیل وە جبرائیلین اویدورما اۇلدوغونو سؤیلۆیۇرلاردئ. عیسا (ع) دؤنمیندە بونلارا صادوقیلر، قورئانئن ایندیگی دؤنمدە دە “قارای یاهودیلری” دەنییۇردو. [140] قورئان آیتلری بیربیرینی آچئقلار. (آلی عیمران؛ 7) وە (هود؛ 1) [141] (باقارا؛ 40).
