هر جومعا یریۆزۆنۆن آنجاق بو حوصوصلارا دیققات أدیلەرک ایعمار أدیلەجگی حاطئرلاتئلماقتادئر. بو سورەنین دوامئنداکی آیتتە عالملرین راببی شو شکیلدە اینانان اینسانئ اویارماقتادئر:
“آندلاشما یاپتئغئنئز زامان، آللاهئن عاهدینی یرینە گتیرین وە آللاهئ اۆزەرینیزە شاهید توتاراق، یمینلری پکیشتیردیکتن سۇنرا بۇزمایئن! شۆبهەسیز آللاە، یاپاجاغئنئز شەیلری چۇق ایی بیلیر.” (ناحل سورەسی؛ 91)
بیر تۇپلومدا یاشاماق، اۇ تۇپلومداکی دۆزنی ساغلایان قانونلارا اویمایئ گرکلی قئلار. بؤیلە داورانماق اۇ تۇپلوما وریلمیش بیر سؤزدۆر. تۇپلومون دۆزنینی ساغلایان قانونلار، اۇ تۇپلومدا یاشایان هر بیرەی ایچین عاینئ اۇلمالئدئر. قوراللارئن کیشیدن کیشییە دگیشمەسی، اۇ تۇپلومو عادالتسیزلیگە ایتر. بوندان دۇلایئ آنارشی اۇلوشور. حاقسئزلئغا اوغرادئغئنئ دۆشۆنن اینسان عیصیان أدر.
یاشادئغئمئز تۇپلوم آنلاشما یاپتئغئمئز تۇپلومدور. بو تۇپلومدا اینانان اینسان دینینی راحاتچا یاشایابیلییۇر، یاشادئقلارئ یرلردن چئقارتئلمئیۇرسا اییلیک یاپمالئ وە عادیل اۇلمالئدئر. جنابئ حاق شؤیلە بویورور:
“آللاە سیزینلە دین اوغروندا ساواشمایان وە سیزی یورتلارئنئزدان چئقارمایانلارا اییلیک یاپمانئزئ وە عادیل داورانمانئزئ یاساقلاماز. چۆنکی آللاە عادالتلی اۇلانلارئ سەور.
آللاە یالنئز سیزینلە دین اوغروندا ساواشانلارئ، سیزی یورتلارئنئزدان چئقارانلارئ وە چئقارئلمانئز ایچین یاردئم أدنلری دۇست أدینمەنیزی یاساقلار. کیم اۇنلارلا دۇست اۇلورسا ایشتە ظالیملر اۇنلاردئر.” (مۆمتحینە سورەسی؛ 9-8)
هر اینانان اینسان آللاە طارافئندان سەویلمەیی ایستەر. سەویلمک ایچین شارط: اییلیک یاپماق وە هر زامان عادیل اۇلماقتئر. أگر یاشادئغئمئز تۇپلومداکی فردلر دین حوصوصوندا بیزلرلە ساواشمئیۇرلارسا، بیزی یاشادئغئمئز اۇرتامدان چئقارئجئ حارەکتلر یاپمئیۇر وە بو شکیلدە اۇلانلارا یاردئم أتمییۇرلارسا اۇنلارئ دۇست أدینمەمیز گرکیر. دۇست اۇلماق دائیما ایحساندا بولونمایئ وە عادالتی آیاقتا توتمایئ گرکلی قئلار.
حاق تعالا شؤیلە بویورور:
“أی ایمان أدنلر! آللاە ایچین حاققئ آیاقتا توتون، عادالتلە شاهیدلیک أدن کیمسەلر اۇلون. بیر تۇپلولوغا دویدوغونوز کین، سیزی عادیل داورانمامایا ایتمەسین. عادالتلی اۇلون! بو آللاە قۇرقوسونا داحا یاقئشان بیر داورانئشتئر. آللاها عیصیاندان ساقئنئن! آللاە یاپتئقلارئنئزئ حاققئیلا بیلمکتەدیر.” (مائیدە سورەسی؛ 8)
آللاهئن عاذابئندان وە غاضابئندان هم بو دۆنیادا هم دە آحیرتتە قاچماق ایستەینلر بو چاغرئیا قولاق ورمک زۇروندادئرلار. هر یاپتئغئمئزئن قایئد آلتئنا آلئندئغئ، یاپتئقلارئمئزا أللریمیزین، آیاقلارئمئزئن شاهید اۇلوپ قۇنوشتورولدوغو اۇ گۆندە ماحجوب اۇلماماق گرکیر. آللاها یاقئن اۇلماق ایچین یاپئلان هر عامل، آنجاق آللاهئن دەدیگی گیبی اۇلمالئدئر.
عاللامە ایبنی جریر طابری شؤیلە دەمیشتیر: “شانئ یۆجە اۇلان آللاە بونونلا شونو قاصدەتمیش اۇلابیلیر: ‘أی آللاها وە اۇنون رسولۆ موحاممدە (ص) ایمان أدنلر! ایستەر دۇستلرئنئز اۇلسون ایستەر موحالیفلرینیز، آللاە ایچین عادالتی آیاقتا توتماق؛ سیزین آحلاقئنئز وە صئفاتئنئز اۇلسون. اۇنلارئن سیزە اۇلان دۆشمانلئقلارئندان دۇلایئ حۆکۆملرینیز وە فیعیللرینیزلە اۇنلارا ظولمەدەرک تاعیین أتتیگیم سئنئرلارئ چیگنەمەیین. دۇستلارئنئزلا اۇلان ایلیشکیلرینیزدن دۇلایئ بنیم حۆکۆم وە حادلریمدە آصلا گەوشکلیک گؤسترمەیینیز. بۆتۆن حۆکۆم وە داورانئشلارئنئزدا حادلریمی چیگنەمەیین، هر زامان أمریملە حارەکت أدین. بیر قاومە اۇلان دۆشمانلئغئنئز اۇنلارا قارشئ ظالیمجە داورانئپ حۆکۆملرینیز وە ایلیشکیلرینیزدە اۇنلارا قارشئ عادالتسیز داورانمایا سەوق أتمەسین.” (طابری تفسیری- 95؛10)
حاق تعالا ساواشئن حانگی دورومدا اۇلابیلەجگینی دە باقارا سورەسی 190-نجئ آیتیندە شو شکیلدە آنلاتئر:
“سیزە قارشئ ساواش آچانلارا، آللاە یۇلوندا اۇلاراق ساواشئن. ساقئن آشئرئیا گیتمەیین. چۆنکی آللاە حاددی آشانلارئ سەومز.” (باقارا سورەسی؛ 190)
حاددینی بیلمەمک اینانان اینسانئ عادالتسیزلیگە ایتر. عادالتین اۇلمادئغئ یر، کائۇسون اۇلدوغو یردیر. ایسلام؛ بۆتۆن اینسانلارئن دین، عاقئل، ناموس، جان وە مال گۆونلیگینین تەمیناتئ آلتئنا آلئندئغئ، آللاهئن یریۆزۆنە قۇیدوغو وە تک راضئ اۇلدوغو مۆکممل دیندیر. بو دینە تابیع اۇلماق، عادالتی آیاقتا توتماقلا اۇلور. آللاە بیزلری وردیگیمیز یمینلرلە ایمتیحانا تابیع توتماقتادئر. ایحتیلافا دۆشتۆکلریمیزی دە بیزە قئیامت گۆنۆندە موحاققاق آچئقلایاجاقتئر. (ناحل سورەسی؛ 92) أگر یاپئلان آنلاشمالارا اویولمازسا آللاە بو دۆنیادا دا عاذابئ تاتتئراجاقتئر. (ناحل سورەسی؛ 94)
جنابئ آللاە شؤیلە بویورور: “آند اۇلسون کی، ماللارئنئز وە جانلارئنئز قۇنوسوندا ایمتیحانا چکیلەجکسینیز وە سیزدن اؤنجە کندیلرینە کیتاب وریلنلر وە شیرک قۇشانلاردان بیرچۇق اۆزۆجۆ سؤز ایشیتەجکسینیز. أگر صابرەدر وە تاقوا گؤستریرسنیز، موحاققاق کی بو یاپئلاجاق ایشلرین أن حایئرلئسئدئر.” (آلی عیمران سورەسی؛ 186)
صابئر: عاقلئن وە شریعاتئن گرکتیردیگی حاللردە نفسی حاپسەتمە، کندینە حاکیم اۇلماقتئر. زۇرلوقتا دا قۇلایلئقتا دا آللاە ایلە اۇلان ایرتیباطئ دوام أتتیرمکتیر، کندینی توتماقتئر. اییلیکلە کؤتۆلۆگۆن بیر اۇلمادئغئنئ بیلمک، کؤتۆلۆگۆ أن گۆزل بیر طاوئرلا اؤنلەمکتیر. (فوصصیلت سورەسی؛ 34) ظافر وە غالەبە آنلارئندا قودرت وە صامیمیەت دملریندە کندینە حاکیم اۇلماقتئر. بۇللوق وە برەکت گۆنلریندە شۆکۆر وە تواضوع گؤسترمکتیر. گەوشەمەمکتیر. یۆرۆمک، دورماماق، پس أتمەمکتیر.
جنابئ حاق؛ “ایمان أدیپ دۇغرولارئ یاپانلار ایچین حۇش بیر حایات وە گۆزل بیر ایستیقبال واعاد أدر.” (راعد سورەسی؛ 29) وە “أرکک وە قادئن، کیم مۆمین اۇلاراق ایی عامل ایشلەرسە، اۇنو موطلاقا گۆزل بیر حایات یاشاتئرئز. وە اۇنلارئن مۆکافاتئنئ أن گۆزلی ایلە وریریز.” (ناحل سورەسی؛ 97) بویورور.
گۆزل بیر حایات، دۆنیادا یاشانان حایاتتئر. أولریمیزی حوضور وە سۆکون یری قئلان آللاە (ناحل سورەسی؛ 80) دۇغرو حارەکت أدیلیرسە یریۆزۆ حاکیمیەتینی ورەجگینی دە واعاد أتمیشتیر. اینانان اینسانا دا دۇغرو وە عادالتلی اۇلوپ حاققئ آیاقتا توتماق یاقئشئر کی؛ یریۆزۆ حاکیمیەتی اۇنا وریلسین.
