واحیە قارشئ ایعتیراضئن تمل گرکچەسی:
أجداد /آتالار
تاریح بۇیونجا واحیە قارشئ یاپئلان ایعتیراضلارئن تمل گرکچەسی دائیما “آتالار دینی” اۇلموشتور. آللاهئن مساژلارئنئ ایلتن ألچیلرە قارشئ یاپئلان ایعتیراضلارئن گرکچەسی دائیما آتالارئن یاپتئقلارئ اۇلموشتور. ألچیلرە قارشئ گلنلر بو ایعتیراضلارئندا هیچبیر زامان، “بیز ذاتن آللاها اینانمئیۇروز کی، سن نەدن بیزی آللاها داعوت أدییۇرسون” دەمەمیشلردیر. آما “آللاە بؤیلە بیر شەی أمرەتمیش اۇلسایدئ بونو آتالارئمئزدان دویاردئق، بیز آتالارئمئزدان بؤیلە بیر شەی دویمادئق” دەمیشلردیر.
واحیە ایعتیراض، دائیما بو گرکچەیە دایاندئرئلمئشتئر. بو دوروم تاریح بۇیونجا بؤیلە اۇلدوغو گیبی گۆنۆمۆزدە دە بؤیلەدیر. دگیشن هیچبیر شەی یۇقتور. شؤیلە کی:
نوح (ع)، قاومینی واحیە چاغئرمئش آما قاومی: “بیز آللاها اینانمئیۇروز” دیەرک دگیل، “آللاە بیزە بؤیلە بیر شەی أمرەتمەدی، بیز آتالارئمئزدان بؤیلە بیر شەی دویمادئق” دیەرک ایعتیراض أتمیشتی:
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿۲۳﴾ فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُرِيدُ أَنْ يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَنْزَلَ مَلَائِكَةً مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ ﴿۲۴﴾ (سورة المؤمنون)
آندۇلسون، نوحو کندی قاومینە گؤندردیک. قاومینە دەدی کی: “أی قاومیم، آللاها قوللوق أدین. اۇنون دئشئندا سیزین باشقا ایلاهئنئز یۇقتور، یینە دە ساقئنمایاجاق مئسئنئز؟” بونون اۆزرینە کندی قاومیندن اینکارجئ ایلری گلنلر شؤیلە دەدیلر: “بو آنجاق سیزین گیبی بیر بشردیر، سیزە اۆستۆنلۆک تاسلاماق ایستییۇر. أگر آللاە دیلەسەیدی، بیر ملک گؤندریردی. بیز اؤنجەکی آتالارئمئزدان بؤیلە بیر شەی دویمادئق.” (مۆمینون سورەسی؛ 24-23)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە واحیە ایعتیراضئن گرکچەسی آللاها اینانماماق دگیل، “آتالارئن اویغولاماسئدئر”. چۆنکۆ ایعتیراضئ یاپانلارا گؤرە آللاهئن نە بویوردوغونو گؤسترن أن ساغلام دلیل (کندیلری گیبی بشر اۇلان بیر ألچینین گتیردیگی مساژلار دگیل) آتالارئن اویغولاماسئدئر. بو دوروم داحا سۇنراکی ألچیلرین قاویملری ایچین دە دگیشمەمیشتیر.
هودون قاومی (عاد) وە صالیحین قاومی (ثمود) دە واحیە قارشئ عاینئ گرکچەلرلە، آتالارئن یاپتئقلارئ (گلەنک) ایلە ایعتیراض أتمیشلردی:
قَالُوا أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللَّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ ﴿۷۰﴾ (سورة الأعراف)
(هودا) دەدیلر کی: “سن بیزە، تک آللاها قوللوق أتمەمیز وە آتالارئمئزئن تاپماقتا اۇلدوقلارئنئ بئراقمامئز ایچین می گلدین؟ أگر دۇغرو سؤزلۆ بیرییسن، بیزی تهدید أتتیگین عاذابئ گتیر باقالئم.” (آعراف سورەسی؛ 70)
قَالُوا سَوَاءٌ عَلَيْنَا أَوَعَظْتَ أَمْ لَمْ تَكُنْ مِنَ الْوَاعِظِينَ ﴿۱۳۶﴾ إِنْ هَذَا إِلَّا خُلُقُ الْأَوَّلِينَ ﴿۱۳۷﴾ وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ ﴿۱۳۸﴾ (سورة الشعراء)
(اۇنلار) شؤیلە دەدیلر: “سن اؤگۆت ورسن دە ورمەسن دە بیزجە بیردیر. بو (یاپتئقلارئمئز) اؤنجەکیلرین (آتالارئمئزئن) گلەنگیندن باشقا بیر شەی دگیلدیر. بیز، بوندان دۇلایئ دا جزالاندئرئلاجاق دگیلیز.” (شوعارا سورەسی؛ 138-136)
قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى قَالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا تُرِيدُونَ أَنْ تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ ﴿۱۰﴾ (سورة إبراهیم)
(نوح، عاد وە ثمود قاویملری رسوللرینە) دەدیلر کی: “سیز، بنزەریمیز اۇلان بیرر بشردن باشقاسئ دگیلسینیز. سیز بیزی، بابالارئمئزئن تاپتئقلارئندان چەویریپ أنگللەمک ایستییۇرسونوز. اؤیلەیسە بیزە آپآچئق بیر دلیل گتیرین.” (ایبراهیم سورەسی؛ 10)
ایبراهیم نبییە یاپئلان ایعتیراضئن گرکچەسی دە ألبتتە کی عاینئ (آتالارئن یاپتئقلارئ) اۇلموشتو:
قَالَ هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ ﴿۷۲﴾ (سورة الشعراء)
ایبراهیم: “پکی!” دەدی، “یالواردئغئنئزدا اۇنلار سیزی ایشیتییۇرلار مئ؟” (شوعارا سورەسی؛ 72)
قَالُوا بَلْ وَجَدْنَا آبَاءَنَا كَذَلِكَ يَفْعَلُونَ ﴿۷۴﴾ (سورة الشعراء)
شؤیلە جواب وردیلر: “حایئر، آما بیز آتالارئمئزئ بؤیلە یاپارکن بولدوق.” (شوعارا سورەسی؛ 74)
موسایا (ع) یاپئلان ایعتیراضئن گرکچەسی دە ألبتتە کی عاینئ اۇلموشتو (آتالارئن یاپتئقلارئ):
فَلَمَّا جَاءَهُمْ مُوسَى بِآيَاتِنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُفْتَرًى وَمَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ ﴿۳۶﴾ (سورة القصص)
موسا اۇنلارا آپآچئق آیتلریمیزی گتیرینجە دەدیلر کی: “بو، اۇلسا اۇلسا اویدورولموش بیر سیحیردیر. بیز اؤنجەکی آتالارئمئزدان بؤیلەسینی ایشیتمەمیشتیک.” (قاصاص سورەسی؛ 36)
وە نیهایت سۇن نبی موحاممدە (ع) یاپئلان ایعتیراضئن گرکچەسی دە ألبتتە کی عاینئسئ اۇلموشتو؛ یاعنی آتالارئن یاپتئقلارئ وە گلەنک:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿۱۷۰﴾ (سورة البقرة)
اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینە (قورئانا) اویون!” دەنیلدیگی زامان، “حایئر! بیز آتالارئمئزئ اۆزریندە بولدوغوموز یۇلا اویارئز” دەدیلر. یا آتالارئ بیر شەی آنلامامئش، دۇغرویو دا بولامامئش ایدییسەلر دە می (اؤیلە یاپاجاقلار)؟ (باقارا سورەسی؛ 170)
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿۱۰۴﴾ (سورة المائدة)
اۇنلارا: “آللاهئن ایندیردیگینە وە رسولە گلین!” دەنیلدیگی واقیت، “آتالارئمئزئ اۆزریندە بولدوغوموز (یۇل) بیزە یتر.” دەرلر. آتالارئ هیچبیر شەی بیلمییۇر وە دۇغرو یۇل اۆزریندە بولونمویۇر ایسەلر دە می (اؤیلە یاپاجاقلار)؟ (مائیدە سورەسی؛ 104)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە واحیە (آللاهئن ألچیلرینە) قارشئ یاپئلان ایعتیراضئن گرکچەسی هیچبیر زامان “آللاهئن اینکارئ” اۇلمامئش وە آللاها داعوت أدن ألچیلرە هیچبیر زامان “بیز ذاتن آللاها اینانمئیۇروز کی، سن بیزی نەدن آللاها داعوت أدییۇرسون” دەنیلمەمیشتیر. عاکسینە بو ایعتیراضلارئن تمل گرکچەسی دائیما آتالارئن اویغولامالارئ /أثرلری اۇلموشتور:
وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ ﴿۲۳﴾ (سورة الزخرف)
سندن اؤنجە دە حانگی بلدەیە بیر اویارئجئ گؤندرمیشسک، اۇرانئن ایلری گلنلری سادەجە: “بیز بابالارئمئزئ بیر دین اۆزریندە بولدوق، بیز آنجاق اۇنلارئن أثرلرینە /ایزلرینە اویارئز.” دەدیلر. (زوحروف سورەسی؛ 23)
دەمک کی، تاریح بۇیونجا واحیە قارشئ دائیما “آللاهئن بویروقلارئنئن آنجاق آتالاردان اؤگرنیلەبیلەجگی” ایددیعاسئ ایلە ایعتیراض أدیلمیشتیر. بینلرجە یئلدئر هیچ دگیشمەین بو گرکچە ألبتتە کی گۆنۆمۆزدە دە دگیشمەمیشتیر. نوحا (ع) یاپئلان ایعتیراض ایلە موحاممدە (ع) یاپئلان ایعتیراض آراسئندا (بینلرجە یئلا راغمن) هیچبیر فارق اۇلمادئغئ گیبی، موحاممدە (ع) یاپئلان ایعتیراض ایلە گۆنۆمۆزدەکی ایعتیراضلار آراسئندا دا هرحانگی بیر فارق یۇقتور. وە قئیامتە قادار دا بو دوروم بؤیلە دوام أدەجکتیر.
قورئان، اؤنجەکی رسوللرە یاپئلان ایعتیراضلارئ بیزە (ماثال اۇلسون دییە دگیل) بونلاردان عیبرت آلالئم وە عاینئ حاطالارا دۆشمەیەلیم دییە قئصصا أدر (آنلاتئر). آما قورئانئن بو قئصصالارئ ایچین مککە مۆشریکلری گیبی “اؤنجەکیلرین ماثاللارئ” دیەنلر /ظاننەدنلر، ماعالأسف آزئنلئقتا دگیلدیر.
نیتەکیم آللاهئن آیتلرینە قارشئ بینلرجە یئلدئر “آتالار دینی” اۆزریندن یاپئلان ایعتیراضئن گۆنجل دیلی شؤیلەدیر: “بیز آتالارئمئزدان بؤیلە بیر شەی دویمادئق، دەمک کی آللاە بیزە بؤیلە بیر شەی أمرەتمەدی، أمرەتمیش اۇلسایدئ بونو آتالارئمئزدان دویاردئق. 1400 یئلدئر أجدادئمئز، بۆیۆکلریمیز بونلارئ دویمادئ /بیلمەدی دە، شیمدی سیز می دویدونوز /بیلدینیز؟”
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە، أجدادئ /آتالارئ رفەرانس گؤسترەرک ایعتیراضدا بولونانلار، آللاهئ اینکار أتتیکلری (اینانمادئقلارئ) ایچین دگیل، آتالارئن اویغولامالارئنئ آللاهئن أمری ظاننەتتیکلری ایچین بؤیلە داورانئیۇرلار. یۇقسا اۇنلارئن دا آماجئ، آللاهئن أمیرلرینە اویماقتئر. آما بونو “آللاهئن کیتابئنا باقاراق دگیل دە، آتالارا باقاراق” یاپتئقلارئ ایچین حاطایا دۆشۆیۇرلار. لاکین دۆشتۆکلری حاطانئن فارقئندا دگیللر.
اۇ قادار کی، بؤیلە داورانانلار (قورئانا دگیل، آتالارئنا اویانلار) آللاهئن یاساقلادئغئ بیر فوحشیاتئ بیلە “آللاە بیزە بونو أمرەتتی” ایددیعاسئ ایلە یاپابیلیر:
وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۲۸﴾ (سورة الأعراف)
اۇنلار بیر کؤتۆلۆک (فوحشیات) یاپتئقلارئ زامان، دەرلر کی: “بیز بابالارئمئزئ بؤیلە یاپارکن بولدوق؛ (دەمک کی) آللاە بیزە دە بؤیلە یاپمایئ أمرەتتی.” دە کی: “آللاە آصلا کؤتۆلۆگۆ أمرەتمز. سیز، بیلمەدیگینیز شەیلری آللاها مئ ایسناد أدییۇرسونوز؟” (آعراف سورەسی؛ 28)
دەمک کی آتالارئنئ رفەرانس آلان اینسانلار، آللاهئن یاساقلادئغئ بیر فوحشیاتئ ایشلەرکن بیلە: “بن بونو آللاهئن أمری بؤیلە اۇلدوغو ایچین یاپتئم.” دیەبیلییۇر. یاعنی هم آللاهئن یاساقلادئغئ بیر فوحشیاتئ ایشلییۇر، هم دە “بونو بیزە آللاە أمرەتتی” دیەرک آللاها ایفتیرا آتئیۇر. آللاها دین اؤگرتمەیە قالقئشان اینسان اۇغلونون حاددینی بو قادار آشابیلمەسینە شاشئرمامالئ:
قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۱۶﴾ (سورة الحجرات)
دە کی: “آللاها دینینیزی سیز می اؤگرتەجکسینیز؟” آللاە گؤکلردە وە یردە اۇلانلارئ بیلیر، آللاە هر شەیی بیلندیر. (حوجورات سورەسی؛ 16)
ساورولمانئن وە ساپئتمانئن نەدنی:
“قورئانا شاشئ باقماقتئر”
اینسان اۇغلو، نەدن بو قادار بۆیۆک بیر ساورولما یاشار؟ نەدن بو قادار حاددینی آشار؟ بونلارئن جوابئ تارتئشماسئز بیچیمدە، قورئاندان اوزاقلاشماق وە قورئانا شاشئ باقماقتئر:
وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ ﴿۳۶﴾ وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۷﴾ (سورة الزخرف)
کیم راحمانئن ذیکریندن (قورئاندان) اوزاقلاشئپ، اۇنا شاشئ باقارسا؛ (اۇنا) بیر شەیطانئ موساللاط أدریز وە (اوُ شەیطان) اوُنون یاقئن بیر دۇستو اۇلور. اۇ شەیطانلار، اۇنلارئ دۇغرو یۇلدان آلئقۇیار، اۇنلار ایسە کندیلرینی هیدایت اۆزرە اۇلدوقلارئنئ سانئرلار. (زوحروف سورەسی؛ 37-36)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە ساپئتتئغئ حالدە کندیسینی هیدایتتە ظاننەدن اینسانلار قورئانا اینانمادئقلارئ ایچین دگیل، قورئاندان اوزاقلاشتئقلارئ وە قورئانا شاشئ باقتئقلارئ ایچین بو دوروما دۆشۆیۇرلار. وە نە حازیندیر کی، گۆنۆمۆزدەکی مۆسلۆمانلارئن اؤنملی بیر بؤلۆمۆ؛ یاعنی “بن مۆسلۆمانئم” دیەنلرین چۇغونلوغو، ماعالأسف بو دورومدادئر.
وە حاتتا غالیبا بو دوروم تاریح بۇیونجا دا حپ بؤیلە اۇلموش؛ وە موحتملن بؤیلە دە اۇلاجاق کی، رسول قئیامتتە: “یا راببی! ایشتە بنیم بو اۆممتیم قورئانئ مهجور (ترک) أتتی.” دیەرک اۆممتینی آللاها شیکایت أدەجکتیر. دەمک کی، بو اۆممتین اؤنملی بیر بؤلۆمۆ قورئانئ ترک أتتی. لاکین بونون فارقئندا دگیل؛ وە حاتتا قورئانئ ترک أدن بو تۇپلولوقلار ایچیندە قورئانئ (سؤزدە) هیچ ألیندن دۆشۆرمەینلر بیلە وار.
اۇ حالدە ناسئل اۇلویۇر بو؟ چۆنکۆ بونلار “زوحروف؛ 36″دا بویرولدوغو گیبی قورئانا شاشئ باقئیۇر وە “هود؛ 3-2″تە بویرولدوغو گیبی آللاهئن آیتلرینی آللاهئن آچئقلامالارئ (آیتلری) ایلە دگیل، کندی یۇروملارئ ایلە آچئقلئیۇرلار. بؤیلە اۇلونجا دا، آللاەتان باشقا ماعبودلار اۇرتایا چئقئیۇر.
اۇ حالدە نە یاپئلمالئدئر؟ مۆمینلر ایچین یۇل آچئق وە نتتیر. بو یۇل دا آتالارا، اۇنا وەیا بونا تابیع اۇلماق دگیل، رسول موحاممدە تابیع اۇلماقتئر. بونون ایچین دە رسول موحاممدین واحیە دایالئ حادیثلری اۇلان قورئانا (آللاهئن کلامئ؛ رسولۆن بەیانئ اۇلان قورئانا) سئمسئقئ سارئلماق گرکیر:
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿۲۳﴾ (سورة الزمر)
آللاە سؤزۆن أن گۆزلینی (أن گۆزل حادیثی) بیربیرییلە اویوملو بیر کیتاب اۇلاراق ایندیردی. راببینە حاشیەت دویانلار اۇنو (اۇقورکن) دریلری اۆرپریر. سۇنرا قالبلری وە بدنلری (یینە) آللاهئ آناراق (اۇنونلا) یاتئشئر. دیلەین کیمسەیی آللاە ایشتە بو کیتابلا هیدایت أدر. آللاە کیمین ساپئتماسئنا ایذین وریرسە، آرتئق اۇنا هیدایت أدن اۇلماز. (زۆمر سورەسی؛ 23)
وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا﴿۲۷﴾ يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا ﴿۲۸﴾ لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا﴿۲۹﴾ (سورة الفرقان)
اۇ گۆن، ظالیم کیمسە (پیشمانلئقتان) أللرینی ائسئرئپ، شؤیلە دەر: “کشکە اۇ رسولۆن یۇلونا تابیع اۇلسایدئم؛ یازئقلار اۇلسون بانا! کشکە اۇ فالانجایئ دۇست أدینمەسەیدیم! چۆنکۆ ذیکیر (قورئان) بانا گلدیگی حالدە (دۇست بیلدیگیم اۇ فالان) بنی (قورئاندان) ساپتئردئ. (فورقان سورەسی؛ 29-27)
اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۳﴾ (سورة الأعراف)
راببینیزدن سیزە ایندیریلن (قورئانا) تابیع اۇلون. وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە (اۇتۇریتەیە) تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتویۇرسونوز. (آعراف سورە؛ 3)
