آللاە اۇغلان یا دا قادئن قئلئغئنا گیرر می؟
تاصاووف کۆلتۆرۆمۆز ایچریسیندە اؤیلە آنلاتئملار وار کی، حایرتلر ایچریسیندە قالیۇروز. تاصاووفچولارئن اؤرنک آلدئغئ ایسیملرین آللاە آنلایئشئ، قورئان ایلە باغداشماسئ ایمکانسئزدئر. هیچبیر بنزەرینین اۇلمادئغئ آللاهئن؛ گنچ دلیقانلئلار قئلئغئندا گؤرۆندۆگۆنۆ ایددیعا أدرلر.
“یینە ناقلەدیلمیشتیر کی، بیر گۆن شمسددین سەیاحاتی أثناسئندا بیر شەیحە راستلادئ. بو شەیح ماحبوبپرستلیک (گنچ أرککلری سەیرەتمە) عیللتینە توتولموشتو. نەرەدە گنچ بیر چۇجوق گؤرسە اۇنون یۆزۆنۆ تماشا أتمکتن کندینی آلامازدئ. شمس اۇنا؛ “هەی، بو نە حالدیر؟” دییە چئقئشتئ. شەیح؛ “گۆزللرین یۆزۆ آینا گیبیدیر. بن تانرئیئ اۇ آینادا مۆشاهدە أدیۇروم” دەدی.
بنزەری اینانئشلار جلالددین رومی وە حۇجاسئ شمسی تبریزی’دە دە گؤرۆلمکتەدیر:
“یینە سولطان ولددن ناقلەدیلمیشتیر کی: بیر گۆن ایلری گلن صوفیلر بابام حوداوندیگارا: “أبو یزید؛ ‘بن تانرئمئ داحا ساقالئ بیتمەمیش بیر گنچ بیچیمیندە گؤردۆم،’ بویوریۇر. بو ناسئل اۇلور؟” دییە سۇردولار. بابام (مەولانا): “بوندا ایکی حۆکۆم واردئر: بایزید (بسطامی) تانرئیئ ساقالئ بیتمەمیش گنچ شکلیندە گؤرمۆش، یا دا بایزیدین ایستگی یۆزۆندن تانرئ اۇنون گؤزۆنە بیر گنچ چۇجوق بیچیمیندە گؤرۆنمۆشتۆر” دەدی بابام.
آللاهئن، کندی بدنینە گیردیگینە وە ایچیندە اۇلدوغونا اینانان مەولانا، آللاهئن اۇغلان بدنیندە شکیل آلدئغئنئ سؤیلەر. شیرک، کۆفۆر، حورافە نە آرارسانئز وار اۇلان بو ذیهنییت، باقئن باشقا نەلرە اینانیۇر:
“شمسی تبریزینین کیمیا آدئندا بیر قارئسئ واردئ. مەولانا بیر گۆن شمس حاضرتلرینە قئزئپ مرام باغلارئ طارافئنا گیتتی. مەولانا حاضرتلری مدرسەنین قادئنلارئنا ایشارتلە: “هایدئ گیدین کیمیا حاتونو بورایا گتیرین؛ شمسددینین گؤنلۆ اۇنا چۇق باغلئدئر” بویوردو. بونون اۆزەرینە قادئنلاردان بیر گۆروە اۇنو آرامایا حاضئرلاندئغئ سئرادا مەولانا، شمسین یانئنا گیردی. شمس شاهانە بیر چادئردا اۇتورموش، کیمیا حاتونلا قۇنوشوپ اۇیناشیۇر وە کیمیا حاتون دا گییدیگی ألبیسەلرلە اۇرادا اۇتوریۇردو. مەولانا بونو گؤرۆنجە حایرتتە قالدئ. اۇنو آرامایا حاضئرلانان دۇستلارئن قارئلارئ دا هنۆز گیتمەمیشلردی. مەولانا دئشارئ چئقتئ. بو قارئ قۇجانئن اۇیناشماسئنا مانیع اۇلماماق ایچین مدرسەدە آشاغئ یوقارئ دۇلاشتئ. سۇنرا شمس؛ “ایچری گل” دییە باغئردئ. مەولانا ایچری گیردیگی واقیت، شمستن باشقاسئنئ گؤرمەدی. بونون سئررئنئ سۇردو وە: “کیمیا نەرەیە گیتتی؟” دەدی مەولانا. شمس: “یۆجە تانرئ بنی اۇ قادار سەور کی ایستەدیگیم شکیلدە یانئما گلیر. شو آندا دا کیمیا شکلیندە گلدی” بویوردو. ایشتە بایزیدین حالی دە بؤیلە ایدی. تانرئ اۇنا داحا ساقالئ بیتمەمیش بیر گنچ شکلیندە گؤرۆندۆ.
آللاهئن بیر قادئن شکلینە گیریپ کندیسینە گؤرۆندۆگۆنۆ سؤیلەین بو کیشیلرین سادەجە ایسلامدا دگیل، هیچبیر دیندە یری یۇقتور. شەیطان بیلە، بؤیلە بیر کۆفۆر ایشلەمەمیشتیر.
ایبنۆل جەوزی بو گیبیلر حاققئندا شونلارئ سؤیلەر: “… أن پیسلریدیر. بونلار کندیسینی صوفی گیبی گؤستریر. آللاهئن ذاتئنئن اینسانلارا گیردیگینە، اینسانلاردا تجللی أتتیگینە (حولول) اینانئرلار. أبو ناصر عابدوللاە بین عالی سرراج شؤیلە آنلاتتئ: “بانا قادار اینتیقال أتتیگینە گؤرە بیر گۆروە حولولجۆ آللاهئن بیر تاقئم بدنلری سچیپ اۇنلارا رابلیک ماعنالارئیلا گیردیگینی ایددیعا أدیۇرلارمئش. بونلاردان باعضئلارئ اۇنون گۆزللرە گیریپ تجللی أتتیگینی سؤیلەرلر. مذهب عالیملریمیزدن أبو عابدوللاە بین حامید دییۇر کی: “بیر گۆروە صوفی دۆنیادا آللاهئ گؤردۆگۆنۆ، آللاهئن اینسان گؤرۆنۆمۆندە اۇلابیلەجگینی، گۆزل بدنلرە گیرمیش اۇلماسئنئن عاقئلدان اوزاق اۇلمادئغئنئ، سؤیلەرلر.”
یۆجە آللاە شؤیلە بویورماقتادئر:
وَجَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبَادِهِ جُزْءًا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَكَفُورٌ مُبِينٌ ﴿۱۵﴾ (سورة الزخرف)
قوللارئندان بیر قئسمئنئ، اۇنون بیر پارچاسئ سایدئلار. اینسان، گرچکتن آپآچئق بیر نانکؤردۆر. (زوحروف سورەسی؛ 15)
پانتئیزم ایسە تۆم أورنین وە وارلئق عالمینین تانرئ اۇلدوغونو وە اۇنون دئشئندا بیر وارلئق اۇلمادئغئنئ ساوونان آقئمدئر. بو دۆشۆنجە یاپئسئ اوزاق دۇغو دینلریندە دە مەوجودتور، تاصاووفتاکی قارشئلئغئ ایسە واحدتی وۆجودتور.
واحدتی وۆجود (هر شەیین آللاە اۇلدوغو) اینانجئنئ تاصاووف ایچیندە سیستماتیزە أدن موحییددین ایبنی آعرابیدیر. اۇنلارئن ذیهین یاپئسئنا گؤرە هر شەی آللاەتئر. جلالددین رومی، موحییددین آعرابی، یونوس أمرە گیبی موتاصاووفلارئن أثرلریندە وە شیعیرلریندە بو اینانئش چۇق جانلئ بیر شکیلدە ایشلنیر. هر وارلئغئن آللاهئن ذاتئنئن پارچاسئ اۇلدوغونو ساووندوغوندان، اۇنلار ایچین بۆتۆن دینلر بیردیر وە کیم نەیە تاپارسا تاپسئن، آصلئندا آللاها قول اۇلونماقتادئر. پوتا تاپانلار دا حاقلئدئر، موحاممد (ع) دە. حض. موسا نە قادار حاقلئیسا فیرعاوون دا اۇ قادار حاقلئدئر.
فیرعاوونون مۆسلۆمان اۇلاراق اؤلدۆگۆنۆ ساوونان ایبنی آعرابی شؤیلە دەر: “حاق بنی اؤور بن دە اۇنو، حاق تاپار بانا، بن دە اۇنا.”
آللاهئ، یاراتتئقلارئیلا عاینئ وە أشیت قابول أدن تۆم آنلایئشلار، قورئان طارافئندان شیددتلە رددەدیلمیشتیر:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَقَالَ الْمَسِيحُ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ ﴿۷۲﴾ لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۷۳﴾ (سورة المائدة)
آند اۇلسون؛ “آللاە، مریەمین اۇغلو مسیحتیر” دیەنلر ألبتتە کافیر اۇلموشلاردئر. اۇیسا مسیح اۇنلارا: “أی ایسرائیل اۇغوللارئ! هم بنیم هم دە سیزین راببینیز اۇلان آللاها عیبادت أدین. کیم آللاها اۇرتاق قۇشارسا، شۆبهەسیز آللاە اۇنا جننتی حارام قئلمئشتئر وە اۇنون واراجاغئ یر جهننمدیر. ظالیملرین یاردئمجئلارئ دا یۇقتور” دەمیشتی. “آللاە، اۆچۆن اۆچۆنجۆسۆدۆر” دیەنلر ألبتتە کافیر اۇلموشلاردئر. اۇیسا تک ایلاەتان باشقا ایلاە یۇقتور. أگر سؤیلەدیکلریندن وازگچمزلرسە، ألبتتە اۇنلاردان اینکار أدنلرە آجئ بیر عاذاب دۇقوناجاقتئر. (مائیدە سورەسی؛ 72-73)
حض. عیسایا؛ “اۇ، آللاەتئر” دیەن کۆفرە گیریۇرسا پکی، تۆم وارلئغا؛ “آللاهئن کندیسیدیر” دیەنین حۆکمۆ نەدیر؟ أگر هر شەی آللاە ایسە، جننتە وە جهننمە گیرن دە یینە آللاە مئ اۇلیۇر؟ سۇرولارئ چۇغالتماق مۆمکۆندۆر. “اۇ هیچبیر شەیە بنزەمز.” دیەن قورئان ایلە “هر شەی اۇدور” دیەن واحدتی وۆجود آنلایئشئ آصلا باغداشماز. آدئنا ایستەر پانتئیزم دەیین ایستەر واحدتی وۆجود؛ هر ایکی آنلایئش دا “شیرک” اۇلوپ ایسلام ایلە چاتئشئر.
فهمی چچن ایلکای
