قورئانداکی ناماز آیتلری /دتایلارئ
قورئانئن “مۆمینلر ایچین گرکلی اۇلان تۆم بیلگیلری ایحتیوا أتمەدیگی” ایددیعاسئ سئقلئقلا ناماز اؤرنگی اۆزەریندن دیلە گتیریلیر. ناماز ایلە ایلگیلی بیرچۇق آیتین وار اۇلدوغو آما واقیت، رکعات وس. گیبی تافصیلاتئن قورئاندا بولونمادئغئ، بونلارئن رسولوللاە طارافئندان تانظیم أدیلدیگی ایددیعا أدیلیر. گنللیکلە دە بو ایددیعانئن دۇغرو اۇلدوغو ظاننەدیلیر. حاتتا سادەجە أگیتیمسیز مۆسلۆمانلاردا دگیل، عیلیم آداملارئندا بیلە بو قاناعات یایغئندئر. مثەلا (قورئان أکسنلی آلترناتیف بیر حادیث متۇدۇلۇژیسی اؤنرن) حایری قئرباش اۇغلو بیلە بو قۇنودا شونلارئ سؤیلەمکتەدیر:
“بو تاقدیردە بیلە قورئانئن دینی قۇنولاردا هر تۆرلۆ بیلگییی ایچرمەدیگی گؤرۆلەجکتیر، زیرا ناماز، اۇروچ، زکات، حاج، آلئش وریش، جزالار وب. چشیتلی قۇنولارداکی بیر تاقئم تافصیلات وە تفرروعات ایلە ایلگیلی آچئقلامالارئ قورئاندا بولماق مۆمکۆن دگیلدیر.
“هرکسچە بیلینن بیر گرچکتیر کی ناماز، زکات، حاج، اۇروچ وب. عیبادتلردن توتون، جزا، میراث، أولنمە وب. حوقوقی قۇنولارا قادار پک چۇق قۇنودا قورئان تمل ایلکەلری ورمکلە بیرلیکتە گنلدە تافصیلاتا گیرمەمیشتیر.
ایعتیراف أدەلیم کی، بونا بنزەر ایفادەلری یاقئن زامانا قادار بیز دە قوللانیۇر وە بو قۇنوداکی یایغئن (آما یانلئش) قاناعاتی بیز دە پایلاشیۇردوق. لاکین بو یاقلاشئمئن بیر تاقئم اؤن قابوللرە دایاندئغئ آچئقتئ. چۆنکی بو ایددیعالار قورئان اۆزەریندە یاپئلان چالئشمالاردان سۇنرا ألدە أدیلمیش دگیلدی. عاکسینە قورئان اۆزەریندە هرحانگی بیر اینجەلەمە یاپئلمادان اؤنە سۆرۆلن ایددیعالاردئ. دۇغرو اۇلوپ اۇلمادئغئ دا اینجەلنمەمیشتی. بیز دە بو گۆنە قادار بؤیلە بیر اینجەلەمە یاپمامئشتئق. نە زامان کی قورئانئ بو آماچلا وە ناماز قۇنوسو اؤزلیندە اینجەلەدیک، بونون هیچ دە بؤیلە اۇلمادئغئنئ گؤردۆک. (اینشاللاە) بو بؤلۆمۆ سۇنونا قادار اۇقویان هر اۇقویوجو دا بو دورومو نت بیچیمدە گؤرەجکتیر.
قئلدئغئمئز نامازلارئن تۆم رۆکۆنلری /دتایلارئ قورئاندا مەوجودتور. نامازئن هیچبیر رۆکنۆ رسولوللاە طارافئندان تانظیم أدیلمیش دگیلدیر. بونلارئن تۆمۆ آللاە طارافئندان أمرەدیلمیشتیر. شیمدی بو قۇنونون دتایلارئنا گیرەلیم:
بیلیندیگی اۆزەرە اۇنلارجا آیت ایلە نامازئن شارطلارئ وە رۆکۆنلری بلیرلنمیشتیر. ذاتن قورئان ایلە أمرەدیلدیگی ایچین بونلارا نامازئن (ایچیندن وە دئشئندان) فارضلارئ دەنیلمیشتیر. نامازئن فارضلارئ دییە بیلینن وە هر بیری قورئان آیتینە دایانان نامازئن شارط وە رۆکۆنلری شونلاردئر:
دئشئندان فارضلار:
1) حادثتن طاهارت، 2) نجاستتن طاهارت، 3) ستری عاورت، 4) قئبلە، 5) واقیت وە 6) نییت.
ایچیندن فارضلار:
1) باشلانغئچ تکبیری، 2) قئیام، 3) قئرائات، 4) رۆکوع، 5) سجدە وە 6) قاعدەیی آحیرە.
1. شیمدی ناماز ایلە ایلگیلی آیتلر
ناماز اؤنجەسی حاضئرلئق باقئمئندان گرکلی اۇلان طاهارت، آبدست، غوسۆل وە ایحتیاج حالیندە تیەممۆم ایلە ایلگیلی آیتلر شونلاردئر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۶﴾ (سورة المائدة)
أی ایمان أدنلر! نامازا قالقتئغئنئز زامان یۆزلرینیزی وە دیرسکلرە قادار أللرینیزی یئقایئن وە باشلارئنئزئ وە هر ایکی آیاق تۇپوغونا قادار آیاقلارئنئزئ مسحەدین /یئقایئن! أگر جۆنۆبسنیز غوسۆل أدین، أگر حاستا وەیا یۇلجولوقتا ایسنیز یا دا بیرینیز حلادان گلمیشسە یاحود قادئنلارا دۇقونموشسانئز دا، سو بولامامئشسانئز، بو دورومدا تمیز بیر تۇپراقلا تیەممۆم أدین؛ یۆزلرینیزە وە أللرینیزە اۇندان سۆرۆن. آللاە سیزە گۆچلۆک چئقارماق ایستەمز، آما سیزی تمیزلەمک وە اۆزەرینیزدەکی نیعمتی تاماملاماق ایستەر. اومولور کی شۆکرەدرسینیز. (مائیدە سورەسی؛ 6)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا ﴿۴۳﴾ (سورة النساء)
أی ایمان أدنلر! سارحۇشکن نە سؤیلەدیگینیزی بیلینجەیە قادار، جۆنۆبکن دە یۇلجولوق یاپانلار حاریج غوسلەدینجەیە قادار نامازا یاقلاشمایئنئز. وە أگر حاستا ایسنیز وەیا یۇلجویسانئز یا دا بیرینیز حلادان گلمیشسە وەیا قادئنلارلا بیربیرینیزە دۇقونموشسانئز وە بو دوروملاردا سو بولامامئشسانئز اۇ زامان، تمیز بیر تۇپراقلا تیەممۆم أدینیز؛ أللرینیزی، یۆزلرینیز وە قۇللارئنئزا سۆرۆن. قوشقوسوز آللاە آقلایاندئر، باغئشلایاندئر. (نیسا سورەسی؛ 43)
نامازئن واقیتلرینی بیلدیرن آیتلر شونلاردئر:
أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿۷۸﴾ (سورة الإسراء)
گۆنشین سارقماسئندان گجەنین قارارماسئنا قادار وە بیر دە فجرین یۇغونلاشماسئندا (صاباح) ناماز قئل. چۆنکی فجرین یۇغونلاشماسئ گؤزلە گؤرۆلەبیلیر. (ایسرا سورەسی؛ 78)
وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ﴿۱۱۴﴾ (سورة هود)
گۆندۆزۆن ایکی طارافئندا (اؤگلە وە ایکیندی) وە گجەنین زۆلۆفلریندە (آقشام وە یاتسئ) نامازئ قئل! موحاققاق کی حاسەنات /اییلیکلر کؤتۆلۆکلری سیلیپ سۆپۆرۆر. ایشتە بو، آللاهئ آنانلارا بیر اؤگۆتتۆر. (هود سورەسی؛ 114)
وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ﴿۱۱۴﴾ (سورة البقرة)
نامازلارئ وە اۇرتا نامازئ موحافاظا أدین وە آللاە ایچین حوشوع ایچیندە قئیامدا دورون. (باقارا سورەسی؛ 238)
فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ ﴿۱۷﴾ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة الروم)
هایدی سیز آقشاما اولاشتئغئنئزدا، صاباحا قاووشتوغونوزدا، گۆندۆزۆن سۇنوندا وە اؤگلە واقتینە أریشتیگینیزدە آللاهئ تسبیح أدین کی گؤکلردە وە یردە حامد اۇنا ماحصوصتور. (روم سورەسی؛ 17-18)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا ﴿۴۱﴾ وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا ﴿۴۲﴾ (سورة الأحزاب)
أی اینانانلار! آللاهئ چۇقچا ذیکرەدین. وە اۇنو صاباح آقشام تسبیح أدین. (آحزاب سورەسی؛ 41-42)
فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ﴿۳۹﴾ (سورة ق)
سن اۇنلارئن دەدیکلرینە صابرەت! گۆنشین دۇغوشوندان اؤنجە دە، باتئشئندان اؤنجە دە راببینی حامد ایلە تسبیح أت! (قاف سورەسی؛ 39)
قئبلەیە یؤنلمەیی أمرەدن آیتلر شونلاردئر:
قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ … ﴿۱۴۴﴾ (سورة البقرة)
بیز سنین یۆزۆنۆن گؤگە دۇغرو چەوریلمکتە اۇلدوغونو گؤرۆیۇروز. ایشتە شیمدی سنی ممنون اۇلاجاغئن بیر قئبلەیە دؤندۆرۆیۇروز. آرتئق یۆزۆنۆ مسجیدی حارام طارافئنا چەویر. سیز دە نەرەدە اۇلورسانئز اۇلون، (نامازدا) یۆزلرینیزی اۇ طارافا چەویرین… (باقارا سورەسی؛ 144)
وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ … ﴿۱۵۰﴾ (سورة البقرة)
نەرەدن یۇلا چئقارسان چئق (نامازدا) یۆزۆنۆ مسجیدی حارام طارافئنا چەویر!.. (باقارا سورەسی؛ 150)
نامازدا تستتۆرۆ (ستری عاورتی) أمرەدن آیتلر شونلاردئر:
يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ … ﴿۳۱﴾ (سورة الأعراف)
أی آدم اۇغوللار! تۆم سجدە یرلریندە زینتینیزی (دئش گییسیلرینیزی) گیینین!.. (آعراف سورەسی؛ 31)
آیتتە گچن “زینت” کلیمەسی لۆغاتتە “اینسانئ نە دۆنیادا نە دە آحیرتتە آحوالیندن، واضعییتیندن هیچبیریندە لکە سۆرمەین، اۇنو چیرکینلشتیرمەین یا دا رذیل أتمەین شەی” آنلامئنا گلیر. اۇ حالدە “آعراف؛ 31” آیتی ایلە: “أی اینسانلار! ناماز قئلارکن سیزین رذیل اۇلمانئزئ اؤنلەین وە سیزی گۆزل گؤسترن دئش ألبیسەلرینیزی گیینین!” دەنیلمیش اۇلور. چۆنکی آللاە تعالا؛ “عاورت یرلرینی اؤرتەجک (ایچ) وە سۆسلنەرک (دئش) ألبیسە ایندیردیک” بویورور.
يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا … ﴿۲۶﴾ (سورة الأعراف)
أی آدم اۇغوللارئ! سیزە عاورت یرلرینیزی اؤرتەجک (ایچ) گییسی وە سۆسلنەجک (دئش) ألبیسە ایندیردیک. (آعراف سورەسی؛ 26)
دەمک کی، ناماز قئلارکن (سجدە أدرکن) سادەجە ایچ گییسیلر دگیل، (وۆجودو اؤرتەجک) دئش گییسیلر دە گیینیلمیش اۇلمالئدئر. آیرئجا، تستتۆرۆ أمرەدن تۆم آیتلر سادەجە نۇرمال حاللردە دگیل، ألبتتە کی ناماز أثناسئندا دا تستتۆرۆ أمرەتمیش اۇلور.
