وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ ﴿۱۰۳﴾ (سورة النحل)
قورئانئ سانا بیر بشرین اؤگرتتیگینی سؤیلۆیۇرلار، بیلییۇروز. سؤزۆنۆ أتتیکلری کیشینین دیلی آعجمی. بو قورئان ایسە آچئق عارابچا. (ناحل سورەسی؛ 103)
یوقارئدا سؤزۆ أدیلن کیشینین هیچ عارابچا قۇنوشمادئغئ دۆشۆنۆلەمز. آصلئ اۇلمایان بیر دەدیقۇدویا مالزمە أدیلدیگینە گؤرە بو کیشی أن آزئندان موحاممد (ص) ایلە قۇنوشوپ آنلاشاجاق قادار عارابچا بیلییۇر اۇلمالئدئر. آدامئن دیلینین آعجمی اۇلدوغو سؤیلندیکتن سۇنرا قورئانئن آچئق عارابچا اۇلدوغونون بلیرتیلمەسی، سؤزۆ أدیلن کیشینین فاصیح قۇنوشمادئغئنئ، اۇیسا قورئانئن فاصیح عارابچا اۇلدوغونو بلیرتمیش اۇلماقتادئر. ذاتن آنلاشئلدئغئنا گؤرە موحاممد (ص) دە فاصیح بیر عارابچا قۇنوشماقتایدئ.
شو آیت بونا ایشارت أدییۇر اۇلابیلیر:
وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ ﴿۱۹۸﴾ فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ مَا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۹۹﴾ (سورة الشعراء)
قورئانئ آعجمیلردن بیرینە ایندیرسەیدیک دە اۇ اۇنلارا اۇقوسایدئ، یینە اۇنا اینانمایاجاقلاردئ. (شوعارا سورەسی؛ 199-198)
بو آیتلر مککەلیلرین کندی ایچلریندن باعضئلارئنئن نبی اۇلمایا داحا لایئق اۇلدوقلارئنئ سؤیلەمەلرییلە عالاقالئ اۇلابیلیر. نیتەکیم شؤیلە دە دییۇرلار:
وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ ﴿۳۱﴾ (سورة الزخرف)
“بو قورئان ایکی شهرین ایلری گلنلریندن بیرینە ایندیریلسەیدی یا!” دەدیلر. (زوحروف سورەسی؛ 31)
شوعارا سورەسینین 199-نجو آیتیندە بو کیشیلرین یینە دە اینانمایاجاقلارئ سؤیلنییۇر. دەمک کی قورئان بونلارئن ایستەدیکلری بیرینە ایندیریلسەیدی اینانمالارئ گرکەجکتی. یاعنی کیتاب یینە عارابچا اۇلاجاق آما فاصیح دگیل قورالسئز بیر عارابچا ایلە ایندیریلەجکتی. یوقارئدا گچن شوعارا سورەسینین ایلگیلی آیتلرینین همن اؤنجەسیندە قورئانئن آچئق عارابچا دیلییلە ایندیریلدیگیندن “بِلِسَانٍ عَربی مبین” شکلیندە سؤز أدیلمکتەدیر.
شوعارا سورەسینین 198-نجی آیتتە گچن “الأعجَمِین” ایفادەسینین نە آنلاما گلدیگی تارتئشئلمئشتئر. تفسیرلرین باعضئسئ بو ایفادە ایلە حایوانلارئن قاصدەدیلدیگی گؤرۆشۆندەدیر. بؤیلە دۆشۆننلرە گؤرە، اینسانلار گیبی قۇنوشامایان بیر حایوان بیلە قورئانئ اینسانلارا اۇقوسا اینسانلار بو موعجیزەیە راغمن یینە اینانامایاجاقلاردئر. اؤتە یاندان سؤز قۇنوسو ایفادەیلە عاراب اۇلمایان، دۇلایئسئیلا عارابچایئ بیلمەینلرین قاصدەدیلدیگی دە سؤیلنیر.
طابری آیتتە “الأعجَمِیین” دگیل دە، “الأعجَمِین” ایفادەسینی قوللانئلماسئ باغلامئندا شو بیلگیلری ناقلەدر:
بیر کیشینین عارابچایئ فاصیح قۇنوشامادئغئنئ ایفادە أتمک ایچین “هَذَا رَجُلٌ أعجَم” دەنیر. بو قادئن ایچین “هَذِەِ إمرَأةٍ عَجمَاء”، چۇغول قوللانئمدا ایسە “هَؤُلَاء قَوم عُجم وَ أعجَمُون” اۇلور. بو دورومدا فاصیح قۇنوشان ایچین “العَرَبی”، فاصیح قۇنوشامایان ایچین “الأعجَمِی” دەنیر. بو، آنا دیلی عاراب اۇلان کیشی ایچین دە قوللانئلئر. کیشینین فاصیح قۇنوشوپ قۇنوشمادئغئ دگیل دە عاراب آصئللئ اۇلمادئغئ ایفادە أدیلەجکسە “هَذَا رَجُل عَجَمِی” دەنیر. بونون تثنیەسی “وَهَذَان رَجُلان عَجمیان”، چۇغولو “وَهَؤلَاء قَوم عَجَم” شکلیندە قوللانئلئر. بو یؤنۆیلە کیشینین عاراب آصئللئ اۇلدوغو ایسە “عَرَبِی، وعَرَبِیَان، وَقَوم عَرَب” شکلیندە ایفادە أدیلیر. شوعارا سورەسی؛ 198-نجی آیتتە گچن “الأعجمین” ایفادەسی عاراب آصئللئ اۇلمایان “عجمی”کلیمەسینین چۇغولو دگیل، فاصیح قۇنوشمایان کیشی آنلامئنداکی “أعجَم” کلیمەسینین چۇغولودور.
بونو بلکی شؤیلە گؤسترەبیلیریز:
چۇغول: عَجَم و أعجَمُون………..أعجَمِیُون…………عَجَم
تکیل: أعجَم………………………أعجَمِی…………….عَجَمِی
آیتتە گچن “الأعجَمِین” ایفادەسینین “عَجَمی” کلیمەسینین چۇغولو اۇلامایاجاغئنئ دۆشۆنۆرسک، آیتین مئالینە سادەجە “عاراب اۇلمایان” بیری آنلامئ وریلەمەیەجگینی سؤیلەیەبیلیریز. بو دورومدا آیت، “عارابچایئ فاصیح قۇنوشامایان، بلکی دە عاراب آصئللئ اۇلمایان وە وە بو سببلە عارابچاسئ فاصیح اۇلمایان بیرینی آللاە نبی اۇلاراق سچسەیدی وە عارابچاسئ فاصیح اۇلمایان بو کیشی فاصیح دیللە ایندیریلمیش آیتلری اینسانلارا تبلیغ أتسەیدی، ‘بو کیشی بو جۆملەلری قوراماز، اۇلسا اۇلسا کندیسینە واحیەدیلییۇر، اۇ حالدە نبی اۇلمالئ’ دەمز، یینە اۇنا اینانمازلاردئ.” آنلامئندا اۇلابیلیر. یاحود قورئانئن موحاممدە (ص) ایندیریلمەسینی قابوللنەمەینلر، فاصیح قۇنوشمایان، فاصیح قۇنوشمایئ اؤنمسەمەین بلکی دە بیر شاعیرە ایندیریلمەسینی طالب أدییۇرلاردئ. بلکی شیعیریمسی، أدبی بیر متین ایستییۇرلاردئ. بؤیلەلیکلە هر جۆملەسینی ایستەدیکلری یرە چکەبیلەجکلردی.
ألە آلدئغئمئز آیتتە گچن “أأعجَمِی وَ عَرَبِی” ایفادەسی ایلە ایلگیلی تفسیرلر گنلدە “کندیسینە کیتاب ایندیریلن عاراب ایکن اۇنا ایندیریلن قورئان یابانجئ دیل می؟ (دەرلر)” آنلامئنئ ورییۇرلار. بو آنلامئ ورنلرە گؤرە “أعجَمِی” کلیمەسی ماحذوف مۆبتدا اۇلان “القُرآن” کلیمەسینین حابریدیر. عاینئ شکیلدە “عَرَبِی” کلیمەسی دە ماحذوف مۆبتدا اۇلان “المُرسَل بِە” کلیمەسینین حابریدیر. باعضئلارئ دا ایفادە ایچین “کیتابئن بیر قئسمئ عارابچا، بیر قئسمئ یابانجئ دیل (اۇلاراق ایندیریلمیش، دۇلایئسئیلا آچئقلانمالئ دەرلر)” آنلامئ ورییۇرلار.
ایکینجی آنلامدا سۇرو همزەسی دۆشۆیۇر. سؤز قۇنوسو ایفادەیە “(مسئلە سادەجە) فاصیح یا دافاصیح اۇلمایان عارابچا مئ؟” آنلامئ وریلەبیلیر. بؤیلەلیکلە، باعضئ کیشیلرین قورئان قارشئسئنداکی عینادلارئ دیلە گتیریلمیش اۇلور. ذاتن آیتین دوامئندا؛ “قُل هُوَ…..مَکَان بَعِید” دەنیلەرک تۆم مسئلەنین آصلئندا قورئانا قارشئ ناسئل طاوئر آلئندئغئیلا ایلگیلی اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر.
تۆم بونلاردان سۇنرا فوصصیلت سورەسینین 44-نجۆ آیتینی دیلیمیزە شؤیلە چەویرەبیلیریز:
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولَئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ ﴿۴۴﴾ (سورة فصلت)
اۇ (کیتاب) آعجمی قورئان شکلیندە اۇلوشتورسایدئق، “آیتلری تافصیل أدیلسەیدی یا!” دیەجکلردی. (مسئلە سادەجە) فاصیح یا دا فاصیح اۇلمایان عارابچا مئ؟ دە کی: “اۇ (کیتاب سادەجە، اۇنون آللاەتان اۇلدوغونا) اینانئپ گۆوننلر ایچین هیدایت وە شیفادئر. اینانئپ گۆونمەینلرین قولاقلارئندا (سانکی) بیر سئقئنتئ وار دا قورئان اۇنلارئن گؤرۆش آلانئ دئشئندادئر. (سانکی) کندیلرینە اوزاق یردن سسلنیلمکتەدیر. (فوصصیلت سورەسی؛ 44)
سۇنوچ اۇلاراق، اینسان تاریحین هر دؤنمیندە کندینی مرکزە قۇیموش، کندیسی سیستم قورمایا چالئشمئش، آللاها عاقئل ورمەیە قادار قالقمئشتئر. ایستیثمارا مۆساعید بیر کیتاب طالبیندە بولونموش، ایستەدیگی اۇلمایئنجا دا کیتابئ دەورە دئشئ بئراقماق آدئنا ألیندن گلن هرشەیی یاپمئشتئر. اینسانئن، آللاهئن کیتابئنا قارشئ بو طاورئ سۇن گۆنە قادار دا بؤیلە دوام أدەجکتیر.
بیتتی
