شیعا؛ اؤلۆ اۇلسون دیری اۇلسون، ایماملاردان شفاعات دیلەمەیی، اۇنلارا یالوارمایئ جائیز قابول أدر. ایماملارئن تۆربەلری باشئندا یالوارمایئ “یا حۆسەین، یا عالی” دیەرک اۇنلاردان مدد اوممایئ نۇرمال قارشئلار. اۇیسا بو دوروملار قورئاندا آچئقچا “شیرک” اۇلاراق نیتەلندیریلمیشتیر. (فاتیحا؛ 4-5) اؤلۆلردن مدد اوممایا داعوت أدن شیعی آنلایئش آصلئندا “شیرکە داعوتتن” باشقا بیر شەی دگیلدیر.
قورئاندا نیجە نبیلرین کندیسینی زۇر دورومدان قورتارامادئغئنا دائیر حادیثەلر آنلاتئلئر وە اۇنلارئن دا بیزیم گیبی اینسان اۇلدوغونا وورغو یاپئلئر. کندیسیندن بلایئ، موصیبتی دفع أدەمەین کیمسەلر ناسئل بیزە قورتارئجئ اۇلابیلیرلر؟ ایستەر ولی اۇلسون ایستەر ایمام اۇلسون ایستەرسە نبی؛ بیر باشقا فانییە یالوارماق، اۇندان شفاعات دیلنمک؛ آللاە ایلە آرامئزا آراجئ یاپماق آچئقچا شیرکتیر.
یینە غولاتئ شیعا (آشئرئ شیعا) حض. عالییی آچئقچا ایلاە قابول أدر وە اۇنون حاققئندا عاقلا حایالە گلمەدیک میتۇلۇژیلر ایجاد أدر. آصلئندا ایماملارئ، ولیلری وە نبیلری قوصورسوز، حاطاسئز وە گۆناهسئز قابول أتمەنین گتیرەجگی نۇقطا، ذاتن بوراسئدئر. حئریستیانلار بو ساپلانتئیا دۆشمۆشلر، باشتا عیسا (ع) اۇلماق اۆزەرە، حض. مریەمی، حاواریلری وە عازیزلری قوتسایئپ ایلاهلاشتئرمئشلاردئر. بو یۆزدن قورئان طارافئندان قئنانئپ اویارئلدئغئنئ گؤریۇروز. (مائیدە؛ 72-76) شیعا دا -حپسی اۇلماماقلا بیرلیکتە- بنزەری بیر ساپلانتئ ایچینە گیرمیشتیر.
شیعی دۆنیاسئنئن بو نۇقطاداکی یانلئشلارئنئ سؤیلەمکتن چکینمەدیگیمیز گیبی، سۆننیلر ایچیندەکی شیرک أگیلیملرینی گؤرمکتن دە قۇرقمامالئیئز. اؤزللیکلە دە سۆننی طاریقاتلار ایچریسیندە آللاە ایلە قول آراسئنا آراجئلار سۇقوشتورماق سۇن درەجە یایغئندئر. “دۇغرودان آللاها باغلانان شەیطانا باغلانمئشتئر.” دیەجک قادار گؤزۆ دؤنمۆشلرین سایئسئ آز دگیلدیر. شیعایئ ألشتیریرکن بیر تۆر پسیکۇلۇژیک راحاتلاما یاشایئپ کندیسینی تاطمین أتمەیە چالئشانلار نیدنسە؛ “موحاممد أشیتتیر آللاە!” وە “آللاە أتە کمیگە بۆرۆندۆ، ماحمود دییە گؤرۆندۆ!” دیەنلرە گلینجە تک کلیمە أدەمزلر یا دا اۆستۆ قاپالئ گچیشتیریرلر. “عالی آللاەتئر!” دیەنلر مۆشریک اۇلیۇرلارسا؛ “موحاممد أشیتتیر آللاە!” دیەنلر نە اۇلیۇرلار؟ شیعانئن؛ “یا حۆسەین، یا عالی!” دییە اؤلۆلرە یالوارماسئ شیرک اۇلیۇر دا پکی؛ “یتیش یا عابدولقادیر گەیلانی! یتیش یا رسولوللاە!” دەمک شیرک اۇلمویۇر مو؟
موحاممدە (ع) ایفتیرا اۇلاراق اویدورولان وە حادیث اۇلدوغو ایددیعا أدیلن “ایشلرینیزدە سئقئشتئغئنئزدا، قابیر أهلیندن یاردئم ایستەیین” یالانئنئ ساوونان سۆننی طاریقاتلار شیرکین ایچیندە دگیل می؟
ایماملارئن تۆربەلریندە اۇنلارا یالواران شیعیلر ایلە راماضان آیئندا سانکی کاعبەیی طاواف أدیۇرموش گیبی أطرافئنئ ساردئغئ “اۇروچ بابانئن، ظوهورات بابانئن” تۆربەلریندن مدد اومانلار آراسئندا فارق وار مئ؟ کندی شەیحلرینی آللاە ظاننەدن، اؤلۆنۆن یئقایئجئسئنا تسلیم اۇلدوغو گیبی شەیحینە تسلیم اۇلمایئ گرکلی گؤرن بو کیمسەلرین یاپتئقلارئ “شیرک” دگیلسە، شیرک نەدیر؟ شیعادا اۇلان اؤلۆلری یۆجلتمە وە مدد اومما حاستالئغئ، عاینن سۆننی طاریقاتلاردا دا واردئر.
قورئان ایلە مۆسلۆمان آراسئنداکی فارقلار
مذهبلرین، جماعاتلارئن وە طاریقاتلارئن اۇلوشتوردوغو “دین” آلغئسئ ایلە قورئانئن أمرەتتیگی “دین” آراسئندا اوچوروم وە چاتئشما واردئر. مۆسلۆمان عادتا کندی کیتابئنا یابانجئلاشمئش وە اوزاق بیر یرە ساورولموشتور. بونون نیدنلریندن بیر تانەسی دە مذهبلری وە مذهب ایماملارئنئ قوتساماقتئر. قورئان ایلە مۆسلۆمانلار فارقلئلاشتئغئ باشلئجا قۇنولار شونلاردئر:
مۆسلۆمان: بیزە قورئان اۇقوما! ذاتن آنلامایئز.
قورئان: ایشتە بو (قورئان)، بیزیم ایندیردیگیمیز مۆبارک بیر کیتابتئر. بونا اویون وە آللاەتان قۇرقون کی سیزە مرحامت أدیلسین. (أنعام سورەسی؛ 155)
مۆسلۆمان: نبیلر گۆناە ایشلەمزلر.
قورئان: (أی موحاممد!) “بیل کی، آللاەتان باشقا ایلاە یۇقتور. هم کندی گۆناهئن هم دە مۆمین أرککلرین وە مۆمین قادئنلارئن گۆناەلارئ ایچین باغئشلانما دیلە!” (موحاممد؛ 19)
مۆسلۆمان: هر شەی قادر ایلەدیر. باشتان نە یازئلدئیسا اۇ اۇلور.
قورئان: حاقیقاتن اینسان ایچین کندی چالئشتئغئندان باشقاسئ یۇقتور. (نجم؛ 39)
مۆسلۆمان: دیندن چئقان اؤلدۆرۆلملیدیر…
قورئان: دیندە زۇرلاما یۇقتور. (باقارا سورەسی؛ 256)
مۆسلۆمان: شهیدلر دە ساواشئر، سارئقلئ جۆببەلیلری ساواشئرکن گؤردۆک…
قورئان: أی ایمان أدنلر! آللاهئن سیزە اۇلان نیعمتینی حاطئرلایئن؛ حانئ سیزە اۇردولار سالدئرمئشتئ دا، بیز اۇنلارا قارشئ بیر رۆزگار وە سیزین گؤرمەدیگینیز اۇردولار گؤندرمیشتیک. آللاە نە یاپتئغئنئزئ چۇق ایی گؤرمکتەیدی. (آحزاب؛ 9)
مۆسلۆمان: اؤلۆلریمیزە قورئان اۇقور، اۇنلارا گؤندریریز…
قورئان: اۇنا شیعیر اؤگرتمەدیک! اۇنا یاقئشماز دا! اۇ آنجاق بیر حاطئرلاتما وە آپآچئق بیر قورئاندئر! تا کی دیری اۇلانلارئ اویاراسئن وە حاقیقات بیلگیسینی اینکار أدنلر اۆزەرینە دە اۇ حۆکۆم گرچکلشسین. (یاسین؛ 69-70)
مۆسلۆمان: بیر مذهبە یا دا طاریقاتا باغلانماق شارطتئر…
قورئان: دینینی پارچا پارچا أدنلر وار یا! (رسولۆم!) سنین اۇنلارلا هیچبیر ایشین اۇلماز! اۇنلارئن ایشی آنجاق آللاها قالمئشتئر… سۇنرا اۇنلارا یاپماقتا اۇلدوغونون ایچ یۆزۆنۆ بیلدیرەجکتیر. (أنعام؛ 159)
مۆسلۆمان: بیز أهلی سۆننتیز، بیز ناقشیییز، بیز نورجویوز وس.
قورئان: اۇ (آللاە) بوندان داحا اؤنجە دە، بوندا دا (قورئاندا دا) سیزە؛ “مۆسلۆمانلار” ایسمینی وردی. ألچی سیزین اۆزەرینیزە شاهید اۇلسون، سیز دە اینسانلار اۆزەرینە شاهیدلر اۇلاسئنئز دییە. آرتئق دۇسدۇغرو نامازئ قئلئن، زکاتئ ورین وە آللاها سارئلئن. سیزین مەولانئز اۇدور. (حاج؛ 78)
مۆسلۆمان: “بۇش اۇل!” دەرسن، نیکاح دا قالماز عائیلە دە…
قورئان: طالاق سورەسیندن حابرین وار مئ مۆسلۆمان؟!
مۆسلۆمان: کؤلەلیک، جاریەلیک ایسلامئن گرگیدیر…
قورئان: یاقالادئغئنئز أسیرلری سئقئ تدبیرلر آلئپ باغلایاراق ألینیزدە توتون. ساواش بیتینجە دە اۇنلارئ، یا قارشئلئقسئز اۇلاراق یا دا فیدیە قارشئلئغئ سربست بئراقئن! (موحاممد؛ 4)
مۆسلۆمان: بو قادار عالیم ذاتلار گلمیش گچمیش، اۇنلار یالان مئ سؤیلۆیۇر؟
قورئان: اۇنلارا؛ “آللاهئن ایندیردیگینە اویون!” دەنیلدیگیندە، اۇنلار؛ “بیز آتالارئمئزدان نە گؤردۆیسک اۇنا اویارئز،” دەدیلر. پکی، یا اۇنلارئن آتالارئ بیر شەی عاقئل أدەمەمیش وەیا دۇغرو یۇلو بولامامئشلارسا؟ (باقارا؛ 170)
مۆسلۆمان: میدیە، آت أتی وە شونلار یاساقتئر (حارامدئر)…
قورئان: دە کی: “بانا واحیۇلونان قورئاندا بیر کیمسەنین ییەجکلری آراسئندا لش، آقئتئلمئش قان، دۇنوز أتی -کی اۇ شۆبهەسیز نجیستیر- یا دا آللاەتان باشقاسئ آدئنا کسیلمیش بیر (موردار) حایواندان باشقا، حارام قئلئنمئش بیر شەی بولامئیۇروم.” (أنعام؛ 145)
ایسلامدا وار ظاننەتتیگیمیز آما آصلئندا اۇلمایان اینانئش وە ایددیعالاردان دیگر باعضئلارئ شونلاردئر: رجم جزاسئ، حض. عیسانئن گؤکتن اینمەسی، مهدی، دججال وە صوفیان اینانئشلارئ، حض. موحاممدی قورئاندان آیرئ حۆکۆم قایناغئ سانماق، کۆچۆک چۇجوقلارئ أولندیرمک، میراثتان حاققئنا دۆشنلری ورمەمک، تراویح نامازئ، قاضا نامازئ، قابیر نور نامازئ، قاندیل گجەلری وە بو گجەلرە اؤزل نامازلار، قاصدن اۇروچ بۇزمانئن 61 گۆن کفارتی، عادتلی حانئملارا اۇروچ یاساغئ، یاتسئ نامازئنئن صاباحا قادار قئلئنابیلەجگینی ظاننەتمک، رابئطا، توەسسۆل، أل ورمک-آلماق، تۆربەلردن وە اؤلۆلردن مدد اومماق، تؤوبە آلماق، اؤلۆنۆن 7، 40 وە 52-نجی گۆنۆ آیینلری، مەولید اۇقوماق صاواب سانماق، مۆرتدین اؤلدۆرۆلمەسی، غایرئ مۆسلیملرە ظولۆم یاپماق، جاریەلیک وە کؤلەلیک، موتعا نیکاحئ، ساواش أسیری حانئملارئ اۇدالئق قوللانماق، آیتلری کچی یەدی ساچمالئغئ، اؤلۆلرین دویدوغو وە ساواشلارا قاتئلدئغئنئ سانماق؛ آبدستسیز، عادتلی وە جۆنۆب اۇلاراق قورئانا دۇقونما وە اۇنو اۇقوما یاساغئ، نبینین آیئ یاردئغئنئ سانماق، قالبینین کۆچۆککن یارئلدئغئنئ سانماق وس…
بونلارئن تامامئ زامان ایچریسیندە قورئانا راغمن اۇلوشان دین کۆلتۆرۆدۆر، ألشتیریلیپ آیئقلانماسئ گرکیر.
فهمی چچن ایلکای
