بیر اینسانئن قورئانا ایمان أدەبیلمەسی ایچین اؤنجەلیکلە بو قورئانئ گتیرن اینسانئن آللاهئن ألچیسی /رسولۆ اۇلدوغونا اینانماسئ گرکیر. عاکسی حالدە قورئانئن آللاەتان گلن بیر کیتاب اۇلدوغونا اینانماز. اینانمادئغئ بیر کیتابا دا تابیع اۇلماز.
یاهودیلر، حئریستیانلار وە مککە مۆشریکلری آللاهئن بیر پەیغامبر گؤندرەجگینی بیلیۇر وە حاتتا بو پەیغامبری بکلییۇرلاردئ. آما اۇنلار بو پەیغامبرین گلدیگینە (بونون ایچین موحاممد نبینین سچیلدیگینە) اینانمادئلار. دۇلایئسئیلا قورئانئن دا آللاەتان گلن بیر کیتاب اۇلدوغونا اینانمادئلار. یۇقسا اۇنلار آللاهئ اینکار أتمیش دگیللردی. آما اۇنلارئن رسولوللاهئ اینکار أتتیگی ایچین آللاەتان گتیردیگی آیتلری دە اینکار أتتیلر. وە بؤیلەجە کافیر اۇلدولار. اۇنلار؛ “بیز قورئانا (کیتابا) ایناندئق آما موحاممدین سؤزلرینە (حادیثلرینە) اینانمئیۇروز.” دەمەدیلر. “بیز موحاممدین آللاهئن ألچیسی اۇلدوغونا وە بو آیتلرین دە آللاەتان گلدیگینە اینانمئیۇروز.” دەدیلر.
رسول تۆم اینسانلارا واحیە دایالئ حادیثلرینی یاعنی قورئانئ تبلیغ أتتی. اینسانلارئ بو حادیثلرە (قورئانا) داعوت أتتی. آما اۇنون واحیە دایالئ بو حادیثلریمە ایناندئنئز، آما بنیم قورئان دئشئ سؤزلریمە (کلاسیک حادیثلرە) دە اینانمالئسئنئز” دەمەدی. عاکسینە 23 یئللئق ریسالت حایاتئ بۇیونجا هر گۆن، هر هافتا، هر آی ینی گلن آیتلری (واحیە دایالئ حادیثلرینی) تبلیغ أتتی. تۆم مۆجادلەسینی بونلار (قورئان آیتلری) ایچین وردی. اینانمایانلار دا ذاتن؛ “بیز سنین واحیە دایالئ اۇلان حادیثلرینە (قورئان آیتلرینە) ایناندئق آما سنین قورئان دئشئنداکی سؤزلرینە (کلاسیک حادیثلرە) اینانمئیۇروز.” دەمەدیلر. “بیز سنین گتیردیگین هیچبیر سؤزە اینانمئیۇروز” دەدیلر. یاعنی اۇنون سؤزلرینی آیئرمادئلار. دۇلایئسئیلا قورئانا اینانمایان اۇنا اینانمامئش وە قورئانا اینانان اۇنا اینانمئش اۇلدو.
رسول حایاتتا ایکن قورئانئن نۆزولۆ دوام أتتیگیندن گۆندمدە اۇلان سادەجە وە سادەجە واحیە دایالئ حادیثلری (قورئان) ایدی. مۆمینلرین گۆندمینە باشقا بیر سؤز گلمییۇردو. مراق أدیلن دائیما ینی گلن واحی (آیتلر) اۇلیۇردو. عاجابا ینی گلن بیر آیت وار مئیدئ؟ وارسا نەدن باحثەدیۇردو؟ رسولوللاە بو هافتاکی حوطبەسیندە ینی بیر آیت اۇقویاجاق مئیدئ؟ مۆمینلرین ایلگیسی حپ بو دۇغرولتودا ایدی. حاتتا مۆشریکلرین بیلە. شؤیلە کی:
اۇنلار بیر آیت گتیرمەدیگین زامان: “درلەییپ تۇپلاسایدئن یا!” دەرلر. دە کی: “بن سادەجە راببیمدن بانا واحیۇلونانا تابیع اۇلوروم. ایشتە بو قورئان، راببینیزدن گلن باصیرتلر (قالب گؤزۆنۆ آچاجاق بەیانلار) وە ایمان أدن بیر قاویم ایچین هیدایت وە راحمتتیر. (آعراف سورەسی؛ 203)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە آیتلری گتیرەبیلەجک اۇلانئن موحاممد رسول اۇلدوغونو بیلیۇرلار. آما ایستەدیگی طارزدا بیر آیت گلمەیینجە وەیا ایستەدیگی زاماندا گلمەیینجە؛ بو دوروم سانکی رسولوللاهئن ایستەدیگینە /هواسئنا باغلئ ایمیش گیبی؛ “درلەییپ تۇپلاسایدئن یا!” دییۇرلار. ایلگینچ اۇلان حوصوص شو کی رسولوللاها؛ “آیت اویدور!” دەمییۇرلار. چۆنکی بونو یاپامایاجاغئنئ بیلیۇرلار. “درلەییپ تۇپلا!” یاعنی؛ “داحا اؤنجە گلن آیتلرە دایاناراق (بو قۇنودا) بیزە بیر شەیلر سؤیلە!” دییۇرلار. آما رسولوللاە دا؛ “بن سادەجە راببیمدن بانا واحیەدیلنە تابیع اۇلوروم، بؤیلە بیر شەی آصلا یاپامام” دییۇر. بو آیتلر آللاە (دین) آدئنا قۇنوشان هرکسین تۆم سؤزلرینی موطلاقا آیتلرە دایاندئرماسئ گرکتیگینی حپیمیزە اؤگرتمیش اۇلمالئدئر.
رسولوللاە مدینە دؤنمیندە هر هافتا حوطبە ایراد أتتیگینە گؤرە تۇپلامدا بش یۆزدن فاضلا حوطبە ایراد أتتی دەمکتیر. آما ماعلومدور کی رسولوللاهئن بو حوطبەلری یازئلمئش (درلنمیش) دگیلدیر. نەدن عاجابا؟ چۆنکی بو حوطبەلردە آیتلردن باشقا بیر شەی اۇقومادئ دا اۇندان. عاکسی حالدە یۆزلرجە آصحاب طارافئندان دینلنن بو حوطبەلرین (کلاسیک) حادیث شکلیندە ریوایت أدیلمەسی گرکمز مییدی؟
اؤزتلە گۆندمدە اۇلان تک سؤز آللاهئن کلامئ ایدی. چۆنکی هر قۇنو اۇنونلا آچئقلانیۇردو. حاتتا قورئان: “قورئانئن دگینمەدیگی قۇنولارئ قورجالامایئن، یۇقسا حاققئندا آیت اینر وە اۆزۆلۆرسۆنۆز” دییۇردو.
أی ایمان أدنلر! آچئقلاندئغئ زامان حۇشونوزا گیتمەیەجک (اۆزۆلەجگینیز) شەیلری سۇرمایئن. أگر قورئان ایندیریلیرکن سۇرارسانئز اۇنلارسیزە آچئقلانئر (وە اۆزۆلۆرسۆنۆز). (قورئاندا) آچئقلانمادئغئنا گؤرە، آللاە اۇنلارئ عاففەتمیشتیر (قورئاندا آچئقلانمایان بو شەیلردن سۇروملو دگیلسینیز). آللاە چۇق باغئشلایئجئ وە چۇق یومشاق داوراناندئر. (مائیدە سورەسی؛ 101)
رسولوللاە کندیسینە سۇرولان تۆم سۇرولارئ قۇنو حاققئنداکی آیتلرلە جوابلئیۇردو. حاققئندا آیت اینمەین بیر قۇنودا سۇرو سۇرولدوغوندا ایسە یۇروم یاپمئیۇر وە بکلییۇردو. نیتەکیم ظئهار یاپان قۇجاسئنئ شیکایت أدن وە سۇرو سۇران بیر قادئنا جواب ورمەمیش (هنۆز آیت اینمەدیگی ایچین جواب ورەمەمیش) وە سوسموشتور. بونون اۆزەرینە قادئن کندیسی ایلە تارتئشمئش وە بنیم سۇرونومو چؤز دیەرک مۆجادلە أتمیشتیر.
آللاە، قۇجاسئ حاققئندا سنینلە تارتئشان وە آللاها شیکایتتە بولونان قادئنئن سؤزۆنۆ ایشیتتی. آللاە، ایکینیزین قۇنوشماسئنئ ایشیتمکتەدیر. چۆنکی آللاە هر شەیی ایشیتندیر، هر شەیی گؤرندیر. (مۆجادلە سورەسی؛ 1)
نیتەکیم موحاممدە (ع) سۇرولان سۇرولارئن واحیە قۇنو أدیلدیگی وە بونلارئن (کلاسیک) حادیثلرلە دگیل، قورئان ایلە یاعنی رسولۆن حادیثلری ایلە جوابلاندئردئغئنئ گؤریۇروز:
سانا نەیی اینفاق أدەجگینی سۇریۇرلار. دە کی… (باقارا سورەسی؛ 215)
سانا حارام آیلاردا ساواشمایئ سۇریۇرلار. دە کی… (باقارا سورەسی؛ 217)
سانا یتیملر حاققئندا سۇریۇرلار. دە کی… (باقارا سورەسی؛ 220)
سانا حایئضدان سۇریۇرلار. دە کی… (باقارا سورەسی؛ 222)
سانا نەلرین حلال قئلئندئغئنئ سۇریۇرلار. دە کی… (مائیدە سورەسی؛ 4)
سانا ساواش غانیمتلرینی سۇریۇرلار. دە کی… (أنفال سورەسی؛ 1)
سانا قئیامتین زامانئنئ سۇریۇرلار. دە کی… (آعراف سورەسی؛ 187)
دەمک کی موحاممد (ع) کندیسینە سۇرولان سۇرولارئ کندی گؤرۆشلری (نبینین حادیثلری) ایلە دگیل، کندیسینە گلن واحی ایلە یاعنی رسول اۇلاراق (آیتلرلە) جوابلئیۇردو. چۆنکی اۇنون یگانە بیلگی (درس) قایناغئ قورئاندئ.
ایشتە بیز، آیتلریمیزی بؤیلە اینجەدن اینجەیە (صارارف گیبی) آچئقلئیۇروز کی سانا؛ “سن گرچکتن درس آلمئشسئن” دەسینلر وە بیز دە بیلن بیر تۇپلولوغا اۇنو بەیان أتمیش اۇلالئم. (أنعام سورەسی؛ 105)
رسولوللاە کندیسینە سۇرولان سۇرولارئ، آللاهئن یاپتئغئ وە قورئاندا بولونان ایشتە بو آچئقلامالارئ اۇقویاراق جوابلئیۇردو. بو جوابلارئ آلانلار دا “سن گرچکتن درس آلمئشسئن” دییۇرلاردئ. دەمک کی اینسانلار بو جوابلارئ غایت آچئقلایئجئ وە تاطمین أدیجی بولیۇردو. چۆنکی آللاە، مۆمینلرە لازئم اۇلان هر بیلگییی قورئانا قۇیموش وە آیتلرینی تافصیلاتلئ بیچیمدە آچئقلامئشتئر. رسولە دۆشن ایسە بیذذات آللاە طارافئندان آچئقلانمئش اۇلان بو آیتلری اینسانلارا ایلتمکتن عیبارتتیر.
