آللاە، کیتابلارئنئ وە پەیغامبرلرینی آیرئ آیرئ گؤندرمەمیشتیر. آللاە کیتابلارئنئ اینسانلار آراسئندان سچتیگی ألچیلری واسئطاسئیلا (اۇنلارلا بیرلیکتە) گؤندرمیشتیر. یاعنی ألچیلرینی کیتابلارئنئ گؤندرمک ایچین سچمیشتیر. ألچیلرین یوموشو کیتابئ ایلتمکتیر. آللاە اؤنجە ألچیسینی سچر وە سۇنرا دا اۇنونلا بیرلیکتە اینسانلارا کیتابئنئ گؤندریر.
اینسانلار تک بیر اۆممت ایدی. آللاە مۆژدەجی وە اویارئجئ نبیلری وە اۇنلارلا بیرلیکتە حاق کیتابلارئ گؤندردی. (باقارا سورەسی؛ 213)
بیز آچئق دلیللرلە رسوللریمیزی وە عادالتی ساغلاسئنلار دییە اۇنلارلا بیرلیکتە کیتابئ وە میزانئ گؤندردیک. (حادید سورەسی؛ 25)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە آللاە، نبی-رسوللرینی وە اۇنلارلا بیرلیکتە کیتابلارئنئ گؤندردی. بو دوروم ألبتتە کی رسولوللاە وە قورئان ایچین دە گچرلیدیر. تۆم قورئان آیتلری، اؤنجە رسولوللاهئن قالبینە ایلقا أدیلمیشتیر. اینسانلئق عالمی بو آیتلری اۇنون آغزئندان چئقان سؤزلر اۇلاراق دویموشتور. قورئان بو سؤزلر ایچین، یاعنی رسولوللاها واحیەدیلن وە اۇنون دا اینسانلارا تبلیغ أتتیگی بو آیتلر ایچین “سؤزلرین أن گۆزلی (أحسن الحدیث)” ایفادەسینی قوللانئر. دەمک کی، “حادیثلرین أن گۆزلی” قورئان آیتلریدیر. مۆمینلر تۆم سؤزلری (حادیثلری) دینلەرکن آما سۇنوندا سؤزلرین أن گۆزلی اۇلان قورئان آیتلرینە تابیع اۇلورلار.
(حاص) قوللارئمئ مۆژدەلە. اۇنلار کی (تۆم) سؤزلری دینلەرلر وە سۇنرا دا أن گۆزلینە اویارلار. ایشتە اۇنلار، آللاهئن دۇغرو یۇلا ایلتتیگی کیمسەلردیر وە گرچک عاقئل صاحیبلری دە اۇنلاردئر. (زۆمر سورەسی؛ 17-18)
آللاە سؤزۆن أن گۆزلینی (أن گۆزل حادیثی) بیربیرییلە اویوملو /آهنکلی بیر کیتاب اۇلاراق ایندیردی. راببینە حاشیەت دویانلار، اۇنو (اۇقورکن) دریلری اۆرپریر. سۇنرا قالبلری وە بدنلری (یینە) آللاهئ آناراق (اۇنونلا) یاتئشئر. دیلەین کیمسەیی آللاە ایشتە بو کیتابلا هیدایت أدر. آللاە کیمین ساپئتماسئنا ایذین وریرسە، آرتئق اۇنا هیدایت أدن اۇلماز. (زۆمر سورەسی؛ 23)
فارقئندا اۇلماقسئزئن وە آنسئزئن عاذاب باشئنئزا گلمەدن اؤنجە راببینیزدن سیزە ایندیریلنین أن گۆزلینە (قورئانا) تابیع اۇلون. (زۆمر سورەسی؛ 55)
دەمک کی “أن گۆزل حادیث (أحسن الحدیث)” قورئان آیتلریدیر وە بو آیتلری بیزە رسول موحاممد گتیرمیشتیر (اۇقوموشتور). رسولوللاهئن مۆبارک آغزئندان صودور أدن بو أن گۆزل حادیثلر، قورئان آیتلرینین تا کندیسیدیر. آرتئق بو آیتلردن (بو أن گۆزل حادیثلردن) سۇنرا بیزیم باشقا بیر حادیثە (قورئانا آیقئرئ بیر سؤزە) اینانمامئز وە اۇ حادیثە تابیع اۇلمامئز مۆمکۆن دگیلدیر:
ایشتە سانا اۇقودوغوموز بونلار، آللاهئن گرچک آیتلریدیر. آرتئق اۇنلار، آللاەتان وە اۇنون بو آیتلریندن سۇنرا حانگی حادیثە /سۆزە ایناناجاقلار؟ تۆم ایفتیراجئ گۆناهکارلارئن وای حالینە! (جاثیە سورەسی؛ 6-7)
آرتئق بوندان (قورئاندان) سۇنرا حانگی حادیثە /سؤزە ایناناجاقلار؟ (مۆرسلات سورەسی؛ 50)
آللاە تعالا، رسول موحاممدە آیتلرینی واحیەتمیش (قالبینە ایلقا أتمیش)، اینسانلئق عالمی دە بو آیتلری رسول موحاممدین آغزئندان ایشیتمیشتیر. بو دورومدا تۆم آیتلر ایچین “گرچک صاحیح حادیثلر” ایفادەسینی قوللانابیلیریز. نیتەکیم کندیسی ایچین “أن گۆزل حادیث (أحسن الحدیث)” ایفادەسینی قوللانان قورئان، کندیسی ایچین بو تانئملامایئ بیذذات کندیسی یاپمئش اۇلیۇر. آیرئجا قورئان کندیسینین “اویدورولموش بیر ‘حادیث’ اۇلمادئغئنئ آما دین ایلە ایلگیلی هر شەیی تافصیل أتتیگینی، مۆمینلر ایچین راحمت وە هیدایت اۇلدوغو دا” بیلدیریۇر. دەمک کی لافظئندا “حادیث” ایفادەسی گچن تۆم بو آیتلر (قورئان)، بیزە شو سارغئدئ ورمیش اۇلیۇر.
سۇنوچ اۇلاراق بیزە اؤنجە بیر کیتاب، اۇندان عاصئرلار سۇنرا دا بیر رسول گؤندریلمیش دگیلدیر. اؤرنگین سنە اؤنجە بیر کیتاب (قورئان) وە شیمدی دە بیر رسول گؤندریلمیش دگیلدیر. قورئان وە رسول یئل اؤنجە بیرلیکتە گلمیشتیر. قورئانئ بیزە آللاهئن رسولۆ /ألچیسی گتیرمیشتیر.
اۇ حالدە “رسول-قورئان” ایلیشکیسی شؤیلە شماتیزە أدیلەمز:
آللاە تعالا بیزلرە شؤیلە بویورمامئشتئر: “أی اینسانلار! بن سیزە داحا اؤنجە کیتابئمئ گؤندرمیشتیم، سیز بو کیتابئما اویویۇردونوز، شیمدی سیزە بیر دە پەیغامبر گؤندرییۇروم، آرتئق سادەجە کیتابا اویمانئز یتمز، هم کیتابا هم پەیغامبرە اویمانئز گرکیر…”
بیلعاکیس، آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
“أی اینسانلار! بن آرانئزدان سچتیگیم بیر بشر رسول واسئطاسئیلا سیزە بیر کیتاب گؤندردیم. اۇ کیتاب قئیامتە قادار بنیم قۇرومام آلتئندا اۇلاجاقتئر. هیچ کیمسە اۇنا ضارار ورەمەیەجکتیر. ایچیندە هیچبیر شۆبهە وە چلیشکی یۇقتور. سادەجە اۇ کیتابا تابیع اۇلون، ساقئن اۇ کیتاب دئشئندا باشقا بیر شەیە تابیع اۇلمایئن. سیزی آحیرتتە بو کیتابتان حسابا چکەجگیم، باشقا بیر کیتابتان دگیل. قورئاندان باشقا سۇروملو اۇلدوغونوز بیر کیتاب /سؤز یۇقتور، آما قورئاندان سۇروملوسونوز…”
بیر اینسانئن قورئانا ایمان أدەبیلمەسی ایچین اؤنجەلیکلە بو قورئانئ گتیرن اینسانئن آللاهئن ألچیسی /رسولۆ اۇلدوغونا اینانماسئ گرکیر. عاکسی حالدە قورئانئن آللاەتان گلن بیر کیتاب اۇلدوغونا اینانماز. اینانمادئغئ بیر کیتابا دا تابیع اۇلماز.
یاهودیلر، حئریستیانلار وە مککە مۆشریکلری آللاهئن بیر پەیغامبر گؤندرەجگینی بیلیۇر وە حاتتا بو پەیغامبری بکلییۇرلاردئ. آما اۇنلار بو پەیغامبرین گلدیگینە (بونون ایچین موحاممد نبینین سچیلدیگینە) اینانمادئلار. دۇلایئسئیلا قورئانئن دا آللاەتان گلن بیر کیتاب اۇلدوغونا اینانمادئلار. یۇقسا اۇنلار آللاهئ اینکار أتمیش دگیللردی. آما اۇنلارئن رسولوللاهئ اینکار أتتیگی ایچین آللاەتان گتیردیگی آیتلری دە اینکار أتتیلر. وە بؤیلەجە کافیر اۇلدولار. اۇنلار؛ “بیز قورئانا (کیتابا) ایناندئق آما موحاممدین سؤزلرینە (حادیثلرینە) اینانمئیۇروز.” دەمەدیلر. “بیز موحاممدین آللاهئن ألچیسی اۇلدوغونا وە بو آیتلرین دە آللاەتان گلدیگینە اینانمئیۇروز.” دەدیلر.
رسول تۆم اینسانلارا واحیە دایالئ حادیثلرینی یاعنی قورئانئ تبلیغ أتتی. اینسانلارئ بو حادیثلرە (قورئانا) داعوت أتتی. آما اۇنون واحیە دایالئ بو حادیثلریمە ایناندئنئز، آما بنیم قورئان دئشئ سؤزلریمە (کلاسیک حادیثلرە) دە اینانمالئسئنئز” دەمەدی. عاکسینە 23 یئللئق ریسالت حایاتئ بۇیونجا هر گۆن، هر هافتا، هر آی ینی گلن آیتلری (واحیە دایالئ حادیثلرینی) تبلیغ أتتی. تۆم مۆجادلەسینی بونلار (قورئان آیتلری) ایچین وردی. اینانمایانلار دا ذاتن؛ “بیز سنین واحیە دایالئ اۇلان حادیثلرینە (قورئان آیتلرینە) ایناندئق آما سنین قورئان دئشئنداکی سؤزلرینە (کلاسیک حادیثلرە) اینانمئیۇروز.” دەمەدیلر. “بیز سنین گتیردیگین هیچبیر سؤزە اینانمئیۇروز” دەدیلر. یاعنی اۇنون سؤزلرینی آیئرمادئلار. دۇلایئسئیلا قورئانا اینانمایان اۇنا اینانمامئش وە قورئانا اینانان اۇنا اینانمئش اۇلدو.
رسول حایاتتا ایکن قورئانئن نۆزولۆ دوام أتتیگیندن گۆندمدە اۇلان سادەجە وە سادەجە واحیە دایالئ حادیثلری (قورئان) ایدی. مۆمینلرین گۆندمینە باشقا بیر سؤز گلمییۇردو. مراق أدیلن دائیما ینی گلن واحی (آیتلر) اۇلیۇردو. عاجابا ینی گلن بیر آیت وار مئیدئ؟ وارسا نەدن باحثەدیۇردو؟ رسولوللاە بو هافتاکی حوطبەسیندە ینی بیر آیت اۇقویاجاق مئیدئ؟ مۆمینلرین ایلگیسی حپ بو دۇغرولتودا ایدی. حاتتا مۆشریکلرین بیلە. شؤیلە کی:
اۇنلار بیر آیت گتیرمەدیگین زامان: “درلەییپ تۇپلاسایدئن یا!” دەرلر. دە کی: “بن سادەجە راببیمدن بانا واحیۇلونانا تابیع اۇلوروم. ایشتە بو قورئان، راببینیزدن گلن باصیرتلر (قالب گؤزۆنۆ آچاجاق بەیانلار) وە ایمان أدن بیر قاویم ایچین هیدایت وە راحمتتیر. (آعراف سورەسی؛ 203)
