شیرک اۇلان بیر دیگر أیلم ایسە “حولول اینانجئنئ وە پانتئیزمی” بنیمسەمکتیر. حولول؛ آللاهئن اینسان یا دا بیر باشقا وارلئغئن بدنیندە اۇرتایا چئقماسئدئر. بو اینانجا گؤرە آللاە اینسان بدنینی بیر ألبیسە گیبی اۆزەرینە گییمیشتیر. اؤرنگین حئریستیانلارا گؤرە آللاە، حض. عیسانئن شاحصئندا اۇرتایا چئقمئش وە بدن آلاراق یر یۆزۆنە اینمیشتیر. بو یۆزدن حئریستیانلار؛ “عیسا أشیتتیر آللاە” دەرلر. طئبقئ ایچیمیزدە باعضئلارئنئن؛ “موحاممد أشیتتیر آللاە” دەدیگی گیبی…
قورئان بو ایددیعایئ کۆفۆر سایار:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَنْ يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۷﴾ (سورة المائدة)
موحاققاق کی؛ “آللاە، آنجاق مریەم اۇغلو عیسا مسیحتیر” دیەنلر کافیر اۇلموشلاردئر. (اۇنلارا) دە کی: “آللاە، مریەم اۇغلو عیسا مسیحی، آناسئنئ وە بۆتۆن یر یۆزۆندەکیلری هلاک أتمک ایستەسە، اۇنا کیم أنگل اۇلابیلیر؟” گؤکلرین، یرین وە ایکیسی آراسئنداکیلرین مۆلکییتی سادەجە آللاها عائیدتیر. اۇ، دیلەدیگینی یاراتئر. آللاە هر شەیە قادیردیر. (مائیدە سورەسی؛ 17)
اوزاق دۇغو دینلریندە دە، تانرئنئن بدن آلماسئ چۇق یایغئن بیر اینانئشتئر. آشئرئ شیعیلر آللاهئن حض. عالییە حولول أتتیگینی ایددیعا أتمیشلردیر. یینە گۆنۆمۆزدە باعضئلارئ، آللاهئن أتە کمیگە بۆرۆنۆپ شەیحینین قئلئغئنا گیردیگینە اینانئرلار. بۆتۆن بونلار آپآچئق شیرک وە کۆفۆر ایددیعالاردئر.
تاصاووف گلەنگیمیز ایچیندە دە، بو اینانئش بیر حایلی یایغئندئر. بایزید بسطامی کندیسینی “یۆجە اۇلان راببین کندیسی” اۇلاراق تانئتئر. بایزید؛ “کندی سانجاغئنئن موحاممدین سانجاغئندان داحا بۆیۆک اۇلدوغونو” وە “گؤکتە وە یردە أشی بنزەرینین اۇلمادئغئنئ” ایددیعا أدر.
آللاە باشقاسئنا عیبادت أدر می؟
صوفیلرین ایچیندە؛ آللاهئن ناماز قئلدئغئنئ وە عیبادت أتتیگینی، هم قول هم دە قوللوق أدیلن اۇلدوغونو ایددیعا أدنلر داحی مەوجودتور. بونلاردان بیر تانەسی دە ناقشیبندی طاریقاتئنا باغلئ ایسماعیل آغا جماعاتئنئن لیدری ماحمود اوستاعۇثمانلئاۇغلودور. آللاهئن ناسئل ناماز قئلدئغئنئ (؟) شؤیلە ایضاح أدر:
“ناماز قئلدئق، دییۇروز؛ آما آصئل نامازئن حاقیقاتئنئ مەولا تعالا قئلیۇر. دۆنیادا أن ایی ناماز قئلان اینسانئن نامازئ، مەولا تعالانئن قئلدئغئ نامازئن صورتی اۇلیۇر. مەولا تعالا گیبی کیم قئلابیلیر؟ آصئل کندیسینە لایئق اۇلان نامازئ کندیسی قئلیۇر. مەولا تعالا حاققئیلا قئلیۇر. یا بیز؟ چۇق دیققات أدەرک ناماز قئلساق مەولا تعالانئن قئلدئغئ نامازئن صورتینی قئلمئش اۇلوروز. دەمک کی ذاتئ پاکی سۆبحانیە، هم عابید هم دە ماعبود، هم ذاکیر هم دە مذکور. یاعنی هم عیبادت أدیۇر هم عیبادت اۇلونیۇر، هم ذیکرەدیۇر هم ذیکرۇلونیۇر.”
آللاە اینانجئ بۇزوق اۇلان یاهودی وە حئریستیانلاردا بیلە، بؤیلەسینە ساپقئن بیر اینانئش یۇقتور. عاقلئ مانطئغئ اۇلان، تەوحید اینانجئنئ ذررە قادار بیلن بیریسی، بؤیلە بیر شەی سؤیلەمز. دۆشۆنۆن لۆطفن، هیچ آللاە آبدست آلئپ ناماز قئلار مئ؟ بیر باشقاسئنئن اؤنۆندە أگیلیر می؟ اۇندان باشقا ایلاە مئ وار؟ داحا بۆیۆک بیریسی می وار؟ آللاە نیدن کندی یاراتتئغئنا عیبادت أتسین؟ بو اینانجا گؤرە آللاە، باشقاسئنا عیبادت أدەرک کندیسینە اۇرتاق قۇشموش اۇلمویۇر مو؟ نەرەدن باقارسانئز باقئن، اینسان عاقلئ وە ویجدانئ -مۆسلۆمان- اۇلماسا بیلە؛ بؤیلە ساچما ایفتیرالارئ قابول أتمز.
آللاهئ، قوللارئ ایلە عاینئ سەویەیە دۆشۆرن بو ذیهنییتین ألبتتە ایسلام ایلە عالاقاسئ اۇلاماز. بونو اۇرتایا آتان ماحمود اوستاعۇثماناۇغلو، آللاهئن ناماز قئلارکن کیمە دؤنۆپ سجدە أتتیگینی وە کیمە عیبادت أتتیگینی بیزە دلیللری ایلە بیرلیکتە آچئقلامالئدئر. بو تۆر قایناقسئز /دلیلسیز زئروالارئن تەویلی یۇقتور. آللاهئن ایندیردیگی بۆتۆن کیتابلارا گؤرە کۆفۆردۆر.
یۆجە قورئان بیزی شؤیلە اویارئر:
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أُولَئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الْأَشْهَادُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ ﴿۱۸﴾ (سورة هود)
آللاە حاققئندا یالان اویدوروپ ایفتیرا أدندن داحا ظالیم کیمدیر؟ ایشتە بونلار، راببینە سونولاجاقتئر وە شاهیدلر: “راببینە قارشئ یالان سؤیلەینلر بونلاردئر” دیەجکلر. حابرینیز اۇلسون؛ آللاهئن لاعنتی ظالیملرین اۆزەرینەدیر. (هود سورەسی؛ 18)
یینە حاللاجئ مانصور؛ “أنا الحق (بن حاققئم)” دەمەسی دە حولول اینانجئنئن بیر یانسئماسئدئر. آللاهئن کندیسینە حولول أتتیگینی ایددیعا أدن مانصور، موحتملن “هیند-مجوسی” گلەنگینین تەثیری آلتئندا قالمئش اۇلمالئدئر. اۇیسا فیرعاوون کندیسینین “راب” اۇلدوغونو سؤیلەدیگی ایچین آللاە طارافئندان عیبرت وریجی بیر شکیلدە جزالاندئرئلمئشتئر. (نازیعات؛ 24-25) وە (قاصاص؛ 38-40) فیرعاوون ایلە عاینئ اینانجئ تاشئیانلارئن، اۇنونلا عاینئ سۇنو پایلاشاجاغئنئ دا سؤیلەملیییز.
آللاە اۇغلان یا دا قادئن قئلئغئنا گیرر می؟
تاصاووف کۆلتۆرۆمۆز ایچریسیندە اؤیلە آنلاتئملار وار کی، حایرتلر ایچریسیندە قالیۇروز. تاصاووفچولارئن اؤرنک آلدئغئ ایسیملرین آللاە آنلایئشئ، قورئان ایلە باغداشماسئ ایمکانسئزدئر. هیچبیر بنزەرینین اۇلمادئغئ آللاهئن؛ گنچ دلیقانلئلار قئلئغئندا گؤرۆندۆگۆنۆ ایددیعا أدرلر.
“یینە ناقلەدیلمیشتیر کی، بیر گۆن شمسددین سەیاحاتی أثناسئندا بیر شەیحە راستلادئ. بو شەیح ماحبوبپرستلیک (گنچ أرککلری سەیرەتمە) عیللتینە توتولموشتو. نەرەدە گنچ بیر چۇجوق گؤرسە اۇنون یۆزۆنۆ تماشا أتمکتن کندینی آلامازدئ. شمس اۇنا؛ “هەی، بو نە حالدیر؟” دییە چئقئشتئ. شەیح؛ “گۆزللرین یۆزۆ آینا گیبیدیر. بن تانرئیئ اۇ آینادا مۆشاهدە أدیۇروم” دەدی.
بنزەری اینانئشلار جلالددین رومی وە حۇجاسئ شمسی تبریزی’دە دە گؤرۆلمکتەدیر:
“یینە سولطان ولددن ناقلەدیلمیشتیر کی: بیر گۆن ایلری گلن صوفیلر بابام حوداوندیگارا: “أبو یزید؛ ‘بن تانرئمئ داحا ساقالئ بیتمەمیش بیر گنچ بیچیمیندە گؤردۆم،’ بویوریۇر. بو ناسئل اۇلور؟” دییە سۇردولار. بابام (مەولانا): “بوندا ایکی حۆکۆم واردئر: بایزید (بسطامی) تانرئیئ ساقالئ بیتمەمیش گنچ شکلیندە گؤرمۆش، یا دا بایزیدین ایستگی یۆزۆندن تانرئ اۇنون گؤزۆنە بیر گنچ چۇجوق بیچیمیندە گؤرۆنمۆشتۆر” دەدی بابام.
