قورئاندان باقئنجا موحاممد (ع)
آللاهئن ألچیسی موحاممدین (ع) کیملیگینی بیزە أن ساغلئقلئ ورن قایناق قورئاندئر. اؤیلەیسە “سیەر” قورئان مرکزلی اۇقونمالئدئر. آللاە اۇنون حاققئندا شؤیلە بویورماقتادئر:
دە کی: “بن، سادەجە سیزین گیبی بیر بشریم…” (فوصصیلت سورەسی؛ 6) وە (کهف سورەسی؛ 110)
قورئان اۇنون قول وە ألچی اۇلدوغو گرچگی اۆزریندە دورور وە ألبتتە بو چۇق شرفلی وە دگرلی بیر ماقامدئر. اۇ بیزیم نبیمیز وە أن سەودیگیمیز اینساندئر. آنجاق اۇنو اینساناۆستۆ گؤرەمەییز. اۇلاغاناۆستۆ اؤزللیکلرە صاحیب قابول أدرسک؛ اؤنجە اۇنو آللاهئن یانئنا قۇیارئز، سۇنرا دا آللاهئن یرینە.
حض. موحاممدی (ع) ایلاە ظاننەدن تۆم ساپقئنلار ایلک اۇلاراق اۇنو اۇلاغاناۆستۆ قابول أتتیلر. ذاتن بیر کیشییی اینساناۆستۆ قابول أدییۇرسانئز تانرئلاشتئرما سۆرجی باشلامئش دەمکتیر.
قورئانئن آنلاتتئغئ حض. موحاممدی آنلاماق قۇلایدئر. چۆنکۆ قورئاندا حض. موحاممد یالئن وە نت بیر شکیلدە آنلاتئلماقتادئر. دوحا وە اینشیراح سورەلریندە بلیرتیلدیگی گیبی، یتیم ایکن بارئندئرئلان، گرک ثروت، گرکسە واحیین وردیگی بیلگی باقئمئندان فاقیر ایکن زنگینلشتیریلن، بیلمەدیگی هیدایت یۇلونا ایلتیلن، ایچی ایسلاما ائسئندئرئلان وە بلینی بۆکن جاهیلیە حایاتئ سئقئنتئسئندان قورتارئلان، آللاەتان واحی آلان، اۇنو اینسانلارا تبلیغ أتمەسی أمرەدیلن وە تبلیغ أدن، اۇنونلا اویاران وە دۆشمانلئق یاپانلارا قارشئ اۇنونلا مۆجادلە أدن، بو یۇلدا تۆرلۆ تپکیلرلە، دۆشمانلئقلارلا وە زۇرلوقلارلا قارشئلاشان وە حپسینە قارشئ صابرەتمەسی أمرەدیلن، بونون قارشئلئغئندا اۆجرتینی یالنئز آللاەتان بکلەین، کندیسینە اینانمئش کیشیلرلە برابر آچلئق، تهدید وە بۇیکۇتلارا ماعروض قالان، موحالیفلرینین اینانماقتا دیرنمەسی قارشئسئندا زامان زامان ایچی دارالان وە جانئ سئقئلان، آما سۇنوجون باشلادئغئ دورومدان داحا ایی اۇلاجاغئ مۆژدەلنن، یاشادئغئ تۇپلومدان اۆمیدلری آزالئنجا باشقا یرلردە موحاطابلار آرایان، ألی بۇش دؤنۆنجە دە دۆنیاسئ دارالان، اینانمالارئنئ اوماراق مۆشریکلرین اوزلاشما تکلیفلرینە بیر بشر اۇلاراق آرادا بیر قاپئ آرالایئنجا یۆجە آللاەتان سرت اویارئلار آلان، واحیی یامولتماسئ وەیا کندیندن اۇنا بیر شەی قاتئلماسئ حالیندە أن آغئر جزالارلا تهدید أدیلن، ألچیلیک گؤرەوینی یرینە گتیرەبیلمەسی ایچین یرینی یوردونو، آقرابا وە یاقئنلارئنئ بئراقماق زۇروندا قالاراق دگیشیک دین وە اینانچ منسوبلارئنئن آرەناسئ اۇلان بیر مملکتە وە تۇپلوما گؤچ أدن، گلمەسییلە حسابلارئ بۇزولان وە بکلنتیلری سویا دۆشن کیشیلر وە کسیملر طارافئندان سۆرکلی موحالفت، کۇمپلۇ وە دۆشمانلئق گؤرن قالبلرینی بیرلشتیردیگی مۆمینلر طارافئندان هرکستن وە هر شەیدن چۇق سەویلن وە نە پاهاسئنا اۇلورسا اۇلسون ساوونولان، آللاهئن ألچیسی اۇلاراق کندیسینە ایطاعات أدیلن، کیمی زاماندا ایعتیراضلارلا قارشئلاشان، ایعتیراض أدنلری وەیا قارارلارئنئ دگیشتیرن، أشلری وە چۇجوقلارئ اۇلان، ساواشان، یارالانان، دۆشمانئ ینن، ظافرلر قازانان وە صئفئردان باشلایاراق تک باشئنا باشلادئغئ مۆجادلەنین سۇنوندا تبلیغ أتتیگی دینی دەولت وە ایقتیدار یاپان، شانئ دیللرە دستان اۇلان، آما عاینئ زاماندا زۇر آنلار یاشایان، راببینە چۇقچا ایستیغفار أدن، سەودیکلرینین قایبئنا اۆزۆلن، بابا، عائیلە رئیسی، اؤگرتمن، آرقاداش، ایمام، مۆفتۆ، یارغئچ، قۇموتان، دەولت باشقانئ اۇلان وە گؤرەوینی باشارئیلا یرینە گتیرەرک، نیهایت حاستالانئپ اؤلن بیزیم گیبی بیر اینسان!
سۇنوچ
اینسان ایچیندەکی تاپئنما وە قوتساما دویغوسو کندیسینە ایلاە ایجاد أدەبیلەجک قادار گۆچلۆدۆر. بو دویغوسونو آللاها یؤنلندیرمەین کیشیلر، اؤنمسەدیکلری وە کندیلریندن اۆستۆن قابول أتتیکلری کیشی یا دا قوروملارئن قوللارئ اۇلورلار. أسکی-ینی تۆم تۇپلوملاردا لیدر قوتساما عادتی سۇن درەجە یایغئندئر، نسیللر وە چاغلار دگیشمیش آما بو سۇرون هیچ یۇق اۇلمامئشتئر. أهلی کیتابئن یاقالاندئغئ بو حاستالئق، قورئاندا قۇنو أدینیلمیش وە گچمیشین تاقلیدی اۇلاراق نبیلری وە صالیحلری ایلاهلاشتئرمالارئ قئنانمئشتئر.
مۆسلۆمانلارئ زامانلا أهلی کیتابا اؤزنەرک اۇنلارئن عیسا مسیحی (ع) تانرئلاشتئردئقلارئ گیبی موحاممدی (ع) تانرئلاشتئرما یۇلونا گیتمیشلردیر. اؤزللیکلە تاصاووفی چەورەلردە بو ساپما چۇق یایغئندئر. موحاممدین (ع) ائصرارلئ اویارئلارئنا راغمن أندیشە أتتیگی پوتلاشتئرما گرچکلشمیش وە کندیسی، یۇق أتمەیە چالئشتئغئ شیرک سوچونون ماعالأسف نسنەسی اۇلموشتور. عیسایا بنزەر وە اۇنونلا یارئشتئرئلان “اینساناۆستۆ موحاممد” اۆرتیلمیشتیر. موعجیزە وە اۇلاغاناۆستۆلۆک حیکایەلری ایلە اۇرتایا چئقارئلان “أفسانوی موحاممدین”، آللاهئن قولو وە ألچیسی موحاممد (ع) ایلە بیر ایلگیسی یۇقتور.
نبیلری وە صالیحلری ایلاهلاشتئران بو کیمسەلرین آصئل آماچلارئ، أطرافلارئنا تۇپلادئقلارئ اینسانلارئ کندیلرینە قول-کؤلە أدینمکتیر. آللاە، ألچیلرینین بیزلر گیبی قول وە بشر اۇلدوغونو کیتابئندا ایفادە أتمیشتیر (فوصصیلت سورەسی؛ 6) وە (آلی عیمران سورەسی؛ 79).
نبیلری ایلاهلاشتئرانلارئن سؤزلرینی تەویل أتمەمیش، تکفیر أدیپ جهننملیک اۇلدوقلارئنئ آچئقچا سؤیلەمیشتیر (مائیدە سورەسی؛ 73-72).
یینە دین آداملارئنئ کندیلرینە راب أدیننلری قئنامئش وە شیرک ایشلەدیکلرینی ایفادە أتمیشتیر (تەوبە سورەسی؛ 30).
گؤکلردە وە یردە ایسیملری أن یۆجە اۇلان ذات سادەجە آللاەتئر، هر شەیین یؤنتیمی اۇنون ألیندەدیر وە اۇنا دنک /أشیت بیری یا دا اۇرتاغئ یۇقتور (فورقان سورەسی؛ 3-1).
