- قورئانا عیلاوە یاپئلامایاجاغئ حوصوصو
آللاهئن کیتابئنا قۇیمادئغئ هرحانگی بیر بیلگییی /آحکامئ هیچ کیمسە اۇنا عیلاوە أدەمز. بونا نبی-رسول دە داحیلدیر. حاتتا بو دوروم اؤزللیکلە رسولوللاە ایچین بیلدیریلمیشتیر.
أگر (رسول) بیزە قارشئ باعضئ سؤزلر قاتمئش (ایسناد أتمیش) اۇلسایدئ، بیز اۇنون بۇینونو یاقالار وە سۇنرا دا شاە دامارئنئ قۇپارئردئق. هیچبیرینیز دە اۇنو قۇرویامازدئ! (حاققا سورەسی؛ 47-44)
بو آیت موحاممدین (ع) نبی وەیا رسول واصفئ ایلە هرحانگی بیر حۆکۆم ایحداث أدەمەیەجگینی، بیر باشقا ایفادە ایلە سؤیلەرسک، آللاهئن سؤیلەمەدیگی بیر شەیی اۇنون دا آصلا (آللاە آدئنا) سؤیلەیەمەیەجگینی بیلدیرمکتەدیر. أگر اۇ بؤیلە بیر شەی یاپمایا قالقسا ایدی، آللاە تعالا اۇنون شاە دامارئنئ قۇپارئر وە جانئنئ همن تسلیم آلئردئ.
بو آیتی “رسولوللاە ألبتتە کی قورئانئن لافظئنا عیلاوە یاپامازدئ، آما قورئاندا بولونمایان باعضئ حۆکۆملری قورئانئن لافظئنا عیلاوە یاپمادان ایحداث أدەبیلیردی” شکلیندە یۇروملاماق، کسینلیکلە مۆمکۆن دگیلدیر. چۆنکی آصئل اۇلان حۆکۆمدۆر. لافظئن ایلاهی قۇروما آلتئنا آلئنماسئ قورئان حۆکۆملرینین قۇرونماسئ ایچیندیر. دۇلایئسئیلا قورئانئن لافظئنا دا حۆکمۆنە دە عیلاوە یاپئلاماز. نیتەکیم أبو حانیفەنین بو قۇنوداکی یاقلاشئمئ دا بؤیلەدیر. آما ماعالأسف اۇنون بو یاقلاشئمئ گؤرمزدن گلینمیشتیر. أبو حانیفە، کندیسینە ریوایت أدیلن بیر حادیثی رددەدرکن (قورئانا آیقئرئ بولدوغو بو ریوایتین نبی-رسول طارافئندان سؤیلنمیش اۇلامایاجاغئنئ ایضاح أدرکن)، “حاققا؛ 47-44” وە “نیسا؛ 80” آیتلرینی دلیل گؤسترمیش وە (اؤزتلە) شؤیلە دەمیشتیر: “آللاە نە بویوردو ایسە رسول دە اۇنو بویورموشتور. اۇ، آللاهئن بیلدیردیگی بیر شەیی آصلا دگیشتیرمەمیش وە آللاهئن سؤیلەمەدیگی /بیلدیرمەدیگی بیر شەیی دە بیلدیرمەمیشتیر. اۇ، بؤیلە بیر شەی یاپسا ایدی، آللاە اۇنون شاە دامارئنئ قۇپارئردئ، آللاە نە بیلدیردی ایسە اۇ دا بونو بیلدیرمیشتیر.”
أبو حانیفە بو یاقلاشئمئ ایلە “رسولوللاە قورئانئن لافظئنا دا حۆکمۆنە دە، آصلا عیلاوە یاپمادئ” دەمیش اۇلویۇر. چۆنکی کندیسینە سۇرولان سۇرو “قورئاندا بؤیلە بیر آیت وار مئیدئ؟” شکلیندە دگیل، “نبینین بو سؤزۆ حاققئندا نە دەرسین؟” شکلیندە ایدی. یاعنی نبی-رسول قورئانا بیر عیلاوە یاپمامئشتئ آما اۇنا ایسناد أدیلن بیر سؤز (حادیث) واردئ وە أبو حانیفە دە بو حادیثی قورئانا موحالیف بولاراق رددەتتی. اۇ حالدە رسولوللاهئن حۆکۆم قۇیابیلەجگینی (تشریع یتکییە صاحیب اۇلدوغونو) سؤیلەمک؛ “رسول، قورئانئن لافظئنا دگیل آما (چاقتئرمادان) حۆکمۆنە عیلاوە أدەبیلیر” دەمک اۇلور کی، بؤیلە بیر یاقلاشئمئن قابول أدیلەبیلمەسی مۆمکۆن دگیلدیر.
“حاققا؛ ” آیتلری (موحتملن) مۆشریکلرین شو طالبلرینە قارشئ (بگنمەدیگی آیتلری رسولوللاهئن دگیشتیرمەسینی ایستەمەسی) نازیل اۇلموشتور. (اللە أعلم)
اۇنلارا آیتلریمیزی آچئق آچئق اۇقوندوغو زامان بیزە قاووشمایئ بکلەمەینلر؛ “یا بوندان باشقا بیر قورئان گتیر وەیا بونو دگیشتیر!” دەدیلر. دە کی: “اۇنو کندیلیگیمدن دگیشتیرمەم بنیم ایچین اۇلاجاق شەی دگیلدیر. بن، بانا واحیۇلوناندان باشقاسئنا اویمام. چۆنکی راببیمە عیصیان أدرسم، ألبتتە بۆیۆک گۆنۆن عاذابئندان قۇرقارئم. (یونوس سورەسی؛ 15)
دەمک کی مۆشریکلر، رسولوللاهئن کندیسینە اۇقودوغو آیتلری غایت ایی آنلئیۇر آما ایشینە گلمەدیگی ایچین بونلارئ دگیشتیرمەسینی طالب أدیۇرلاردئ. اۇیسا رسولۆن بؤیلە بیر شەی یاپماسئ آصلا مۆمکۆن دگیلدی. چۆنکی آللاهئن کلامئنئ (لافظن وەیا حۆکمن) کیمسە دگیشتیرەمزدی.
آللاهئن کلیمەلرینی (قانونلارئنئ) دگیشتیرەبیلەجک هیچ کیمسە یۇقتور. (أنعام سورەسی؛ 34)
راببینین سؤزۆ، دۇغرولوق وە عادالت باقئمئندان تاماملانمئشتئر. اۇنون سؤزلرینی دگیشتیرەجک کیمسە یۇقتور. اۇ ایشیتندیر، بیلندیر. (أنعام سورەسی؛ 115)
بوگۆن سیزین ایچین دینینیزی ایکمال أتتیم وە (بؤیلەجە) اۆزەرینیزدەکی نیعمتیمی تاماملادئم. وە سیزین ایچین دین اۇلاراق ایسلامئ بگندیم /سچتیم. (مائیدە سورەسی؛ 3)
قورئانئن تاماملانماسئ ایلە دین (ایسلام) دە تاماملانمئش وە کمالە أرمیشتیر. آللاە تعالا دین ایلە ایلگیلی هر شەیی قورئان ایلە بیزە بیلدیرمیشتیر. آللاهئن بیزە ایلتمک ایستەدیگی آما کیتابئنا قۇیمادئغئ بیر سؤزۆ ألبتتە کی نبی-رسول دە قۇیموش (وەیا سؤیلەمیش) دگیلدیر. آما سۇنرادان گلنلر (آللاهئن وە رسولۆنۆن سؤیلەمەدیگی) باعضئ سؤزلری نبی-رسولە سؤیلتمیشلردیر. بونو یاپانلار، بؤیلە یاپماقلا ألبتتە کی هم آللاها هم رسولۆنە ایفتیرا أتمیش اۇلدولار. حاتتا آللاهئن باعضئ شەیلری اونوتتوغونو (ضئمنن) ایددیعا أتمیش اۇلدولار. چۆنکی آللاە؛ “بیز بیر شەیی قورئانا قۇیمادئیساق (اونوتتوغوموز ایچین دگیل) اۇ قۇنودا سیزی عاففەتتیگیمیز ایچین قۇیمادئق،” بویوریۇر.
قورئانئن لافظئنا دگیل آما (آللاە وە رسولۆ آدئنا) حۆکۆملرینە عیلاوە یاپانلار بؤیلەجە آللاهئن دینینی /کیتابئنئ أکسیک قابول أدەرک تاماملاما جۆرئەتینە یلتنمیش اۇلدولار. رسولۆن مۆستاقیل حۆکۆم قۇیما یتکیسی وار ایددیعاسئ ایلە قورئاندا بولونمایان سؤزلری رسولە سؤیلتنلر وەیا قورئاندا بولونمایان آحکامئ رسولدن (اۇنا آتئلان ایفتیرالاردان) ایستینباط أدنلر بونو یاپمادئلارسا نە یاپمئش اۇلدولار؟
رسولوللاهئن قورئانا عیلاوە وەیا أکسیلتمە یاپمادئغئ کسیندیر. آما رسولۆن آدئ قوللانئلاراق قورئانا (لافظئنا دگیل آما حۆکمۆنە) عیلاوە وە أکسیلتمەلر یاپئلدئغئ دا کسیندیر (بونا دائیر باعضئ اؤرنکلر سۇنراکی بؤلۆملردە وریلەجکتیر).
“سادەجە قورئانا تابیع اۇلوروم!” دیەنلر، نە دەمیش اۇلور؟
قورئان هیچ شۆبهەسیز کی، عالملرین راببی اۇلان آللاە طارافئندان ایندیریلن (آللاهئن کلامئ اۇلان) بیر کیتابتئر. آما اینسانلئق عالمی بو کیتابئن هر آیتینی رسول موحاممدین آغزئندان (رسولۆن بەیانئ اۇلاراق) ایشیتمیشتیر. یاعنی قورئان تۆمۆیلە رسولۆن واحیە دایالئ حادیثلریدیر:
موحاققاق کی، اۇ (قورئان) گۆونیلیر /شرفلی بیر ألچینین سؤزۆدۆر. (حاققا سورەسی؛ 40)
بو آیتلردە گچن “رسولۆن سؤزۆ” ایفادەسیندەکی “رسول” رسولوللاەتان داحا چۇق جبرائیلی (ع) قاصدەدیۇر اۇلمالئدئر. آما بورادا اؤنملی اۇلان قورئانئن آللاەتان باشقاسئنا یاعنی رسولە ایضافە أدیلمیش اۇلماسئدئر. حالبوکی قورئان آللاە کلامئدئر. بونا هیچ شۆبهە یۇق. آما بونا راغمن قورئان ایچین بو آیتلردە “رسولۆن سؤزۆ” نیتەلەمەسی یاپئلمئشتئر. دەمک کی قورئان ایچین “رسول موحاممدین گتیردیگی سؤزلر” ماعناسئندا “رسول موحاممدین سؤزلری /حادیثلری” دەمک جائیزدیر، حاتتا شارطتئر. نیتەکیم قورئان کندیسینی “أن گۆزل حادیث” اۇلاراق تانئملئیۇر:
آللاە سؤزۆن أن گۆزلینی (أن گۆزل حادیثی) بیربیرییلە اویوملو /آهنکلی بیر کیتاب اۇلاراق ایندیردی. (زۆمر سورەسی؛ 23)
آللاە تعالا تۆم آیتلری رسول موحاممدین قالبینە واحیەتمیش (ایلقا أتمیش)، رسول موحاممد دە آللاە کلامئ اۇلان بو آیتلری (أن گۆزل حادیثلری) اینسانلارا بەیان أتمیشتیر (ایلتمیشتیر). یاعنی آللاهئن کلامئ وە رسولۆن بەیانئ اۇلان قورئان؛ آللاهئن ایفادەسی ایلە أن گۆزل وە أن صاحیح حادیثلردیر. وە قورئان؛ “أی مۆمینلر! آللاهئن ایندیردیگی سؤزلرین (حادیثلرین) أن گۆزلی اۇلان قورئانا تابیع اۇلون. سیزین تک رهبرینیز قورئان اۇلسون، سادەجە قورئانا تابیع اۇلون، اۇندان باشقا رهبرلرە تابیع اۇلمایئن…” بویوریۇر.
اۇ حالدە؛ “بن سادەجە قورئانا تابیع اۇلوروم، بنیم قورئاندان باشقا بیر رهبریم یۇقتور” دیەن بیر مۆمین؛ “بن سادەجە رسول موحاممدە تابیع اۇلوروم، بنیم اۇندان باشقا بیر رهبریم یۇقتور” دەمیش اۇلور. دۇلایئسئیلا بؤیلە داورانان بیر مۆمینین یاپتئغئ رسولۆن یوموشونو اؤنمسیزلشتیرمک دگیلدیر. تام عاکسینە “بنیم ایچین تک رهبر رسولۆن آغزئندان چئقان سؤزلردیر، بن أن گۆزل حادیث اۇلان بو سؤزلردن باشقا هیچبیر سؤزە ایعتیبار أتمم.” دەمیش وە بؤیلەجە رسولۆن اۇتۇریتەسینی یۆجلتمیش اۇلور. بؤیلە بیر داورانئش (باعضئلارئنئن ایددیعا أتتیگی گیبی) رسولە سایغئسئزلئق دگیل، عاکسینە رسولوللاها گؤستریلن أن یۆجە سایغئدئر. چۆنکی بو یاقلاشئم هم دین قۇنوسوندا رسولوللاەتان باشقا هیچبیر بشرە اۇتۇریتە تانئمامئش هم دە اۇنا عائید اۇلان بو یتکییی باشقا بیر بشرە دەورەتمەمیش اۇلور. بؤیلەجە دین، “زۆمر؛ 3” آیتیندە دە بویرولدوغو اۆزەرە یالنئزجا آللاها حاص قئلئنمئش اۇلور.
قورئانئ، غایرت أدن هرکس آنلار
قورئانئن نازیل اۇلدوغو دؤنمدە کافیرلر دە داحیل؛ “بیز بو قورئانئ آنلامئیۇروز” دیەن هیچ کیمسە چئقمادئ. یاعنی أبوبکیر دە أبوجهیل دە قورئانئ آنلادئ. آما أبوبکیر آنلادئ وە ایناندئ، أبوجهیل ایسە آنلادئ وە اینانمادئ. آراداکی فارق بودور. اینانان وەیا اینانمایانلارئن حپسی (مۆسلۆمان، یاهودی، حئریستیان، کافیر وە مۆشریکلرین تۆمۆ) قورئانئ آنلادئلار. حاتتا اۇ قادار نت آنلادئلار کی اینانمایانلار، رسولوللاها وە قورئانا قارشئ هر شەیی باهانە أتتیگی حالدە؛ “بیز بو قورئانئ آنلامئیۇروز” باهانەسینی ایلری سۆرەمەدیلر. رسولوللاها قارشئ موحتلیف ایفتیرالارا /یالانلارا سئغئندئغئ حالدە بؤیلە بیر یالانا سئغئنمادئلار.
