دەمک کی رسولوللاە، ایلگیلی قورئان آیتلری نازیل اۇلمادان اؤنجە ایسماعیل (ع) وە عیسایا (ع) واحیەدیلنلری کندیسینە دە واحیەدیلمیش قابول أدەرک زکاتئ أمرەتمیشتیر. بؤیلەجە کندیسینە “اؤنجەکی رسوللرین یۇلونا تابیع اۇل!” بویروغونا اویاراق اؤنجەکی شریعاتا تابیع اۇلموشتور.
7- نجی اؤرنک: قوربان
کذا قوربان دا حض. آدمدن بری وار اۇلان بیر عیبادتتیر. بو نیدنلە رسولوللاە، قوربان ایلە ایلگیلی آیتلر نازیل اۇلمادان (حاتتا ریسالتتن اؤنجە) قوربان کسمیشتیر. زیرا قوربان عیبادتی مککەدە ذاتن یایغئن اۇلاراق بیلینن وە یاپئلان بیر عیبادتتی. حاتتا مککە مۆشریکلری داحی قوربان کسردی. بو نیدنلەدیر کی، قوربان ایلە ایلگیلی ایلک نازیل اۇلان قورئان آیتی؛ “قوربان کسین!” شکلیندە دگیل، “کستیگینیز قوربانئ آللاە ایچین کسین!” شکلیندەدیر.
8- نجی اؤرنک: ناماز رۆکۆنلری
رسولوللاە طئبقئ اؤنجەکی اؤرنکلردە اۇلدوغو گیبی ایلک نامازلارئنئ دا هنۆز ناماز ایلە ایلگیلی آیتلر نازیل اۇلمادان اؤنجە قئلمایا باشلامئشتئر. پکی نەیە دایاناراق ناماز قئلمایا باشلامئش وە نامازئن رۆکۆنلرینی (قئلئنما بیچیمینی) ناسئل اؤگرنمیشتیر؟
رسولوللاە دیگر عیبادتلردە اۇلدوغو گیبی نامازلارئن قئلئنما بیچیمینی دە واحیین وە شریعاتئن دواملئلئغئ سایەسیندە مۆتواتیر تاطبیقاتتان (اؤنجەکی رسوللرین سۆننتیندن) اؤگرنمیش اۇلمالئدئر. چۆنکی کندیسینە “اؤنجەکی رسوللرین یۇلونا تابیع اۇل!” أمری وریلدیگی گیبی، “رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أت!” أمری دە وریلمیشتیر. دەمک کی رسولوللاە “رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أدەرک” نامازلارئ قئلمایا باشلامئش اۇلمالئدئر. اۇنون نامازلا ایلگیلی ایلک بیلگی قایناغئ بو مۆتواتیر سۆننتتیر (رۆکوع أدنلرین تاطبیقاتئ). زیرا کندیسینە وریلن بو أمرین عاینئسئ حض. مریەمە دە وریلمیشتیر:
يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ ﴿۴۳﴾ (سورة آل عمران)
“أی مریەم! ڕاببینە قونوت یاپ وە سجدەیە قاپان وە رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أت!” (دەمیشتی). (آلی عیمران سورەسی؛ 43)
قورئان، مککە وە چەورەسیندە حض. ایبراهیم زامانئندان بری ناماز قئلان بیر تۇپلولوغون دائیما وار اۇلدوغونو بیلدیرمکتەدیر. زیرا بو دوروم (مککە وە چەورەسیندە ناماز قئلانلارئن وارلئغئ) ایبراهیمین (ع) قابول أدیلمیش اۇلان بیر دوعاسئدئر.
رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ﴿۳۷﴾ (سورة إبراهیم)
(ایبراهیم:) “أی راببیمیز! بن چۇجوقلارئمدان بیر قئسمئنئ زیراعات ألوریشسیز بو وادییە یرلشتیردیم کی، نامازئ قئلسئنلار…” (ایبراهیم سورەسی؛ 37)
رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ ﴿۴۰﴾ (سورة إبراهیم)
“راببیم! بنی وە ذۆررییتیمدن اۇلانلارئ نامازئ ایقامە أدنلردن أیلە. راببیمیز! دوعامئ قابول أت!” (ایبراهیم سورەسی؛ 40)
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ ﴿۱۲۵﴾ (سورة البقرة)
حانی أوی (کاعبەیی) اینسانلار ایچین بیر تۇپلاما وە گۆونلیک یری قئلمئشتئق؛ “ایبراهیمین ماقامئنئ ناماز یری أدینین!” ایبراهیم وە ایسماعیلە دە؛ “أویمی طاواف أدنلر، ایعتیکاف أدنلر وە رۆکوع وە سجدە أدنلر ایچین تمیزلەیین!” دییە عاهید ورمیشتیک. (باقارا سورەسی؛ 125)
وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ ﴿۲۶﴾ (سورة الحج)
بیر زامانلار ایبراهیم ایچین، اۇ أوین یرینی، شؤیلە دیەرک حاضئرلامئشتئق؛ “بانا هیچبیر شەیی اۇرتاق قۇشما. طاواف أدنلر وە قئیامدا دورانلار وە رۆکوع-سجدە أدنلر ایچین أویمی تمیز توت. (حاج سورەسی؛ 26)
وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا ﴿۵۴﴾ وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا ﴿۵۵﴾ (سورة مریم)
کیتابتا ایسماعیلی دە آن! چۆنکی اۇ، واعادیندە صادئقتئ، نبی رسول ایدی. حالقئنا دا نمازئ وە زکاتئ أمرەدردی، راببی نزدیندە دە حۇشنودلوق قازانمئش بیر کیمسە ایدی. (مریەم سورەسی؛ 54-55)
بو آیتلر، مککە وە چەورەسیندە حض. ایبراهیمدن بری ناماز قئلانلارئن دائیما وار اۇلدوغونو گؤسترمکتەدیر. دەمک کی رسولوللاە، أسکیدن بری ناماز قئلان حانیف مۆسلۆمانلارلا بیرلیکتە یاعنی “رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أدەرک” ناماز قئلمایا باشلامئشتئر. اۇنون هنۆز ناماز رۆکۆنلری ایلە ایلگیلی قورئان آیتلری نازیل اۇلمادان، ناماز قئلمایا باشلاماسئنئن نیدنی بودور. بو دورومدا رسولوللاهئن ریسالتتن اؤنجە دە ناماز قئلدئغئ راحاتلئقلا سؤیلنەبیلیر. ذاتن قورئان رسولوللاهئن ریسالت اؤنجەسی دؤنمدە دە ناماز قئلدئغئنا دائیر بیلگییی بیزە ورمکتەدیر.
بو اؤرنکلری چۇغالتماق مۆمکۆندۆر. آما بو قادارئ هرحالدە یترلی اۇلمالئدئر. تۆم بو اؤرنکلر بیزە آچئقچا شونو گؤسترمکتەدیر؛ رسولوللاە ناماز، اۇروچ، حاج گیبی تمل عیبادتلری، هنۆز بو عیبادتلرلە ایلگیلی قورئان آیتلری نازیل اۇلمادان اؤنجەکی شریعاتا تابیع اۇلاراق أدا أتمیشتیر. آللاە تعالا، رسولوللاها اؤنجەکی رسوللرە واحیەدیلنلرین عاینئسئنئ واحیەتتیگینی (واحیەدیلەجگینی) بیلدیرمیشتیر. بو دوروم “هنۆز آیت گلمەین قۇنولاردا اویغولاما ایچین بکلەمەنیزە گرک یۇق، اؤنجەکی رسوللرین تاطبیقاتلارئنا تابیع اۇلون!” سارغئدئدئر. زیرا “أنعام؛ 90” آیتییلە بو حوصوص (اؤنجەکی رسوللرین یۇلونا تابیع اۇلماق) کندیسینە آچئقچا أمرەدیلمیشتیر.
ناماز نە زامان فارض قئلئندئ؟
نامازئن، میعراج حادیثەسی أثناسئندا فارض قئلئندئغئ، مۆسلۆمانلار آراسئندا یایغئن اۇلان بیر گؤرۆشتۆر. نە وار کی بو گؤرۆش دۇغرو دگیلدیر. چۆنکی ناماز ایلک اۆممتتن ایعتیبارن فارض اۇلان بیر عیبادتتیر.
يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ﴿۱۷﴾ (سورة لقمان)
(لۇقمان:) “یاوروجوغوم! نامازئ قئل، اییلیگی أمرەت، کؤتۆلۆگۆ نهیەت، باشئنا گلنلرە صابرەت. دۇغروسو بونلار، عازمەدیلمەیە دگر ایشلردیر” (دەدی). (لۇقمان سورەسی؛ 17)
قَالُوا يَا شُعَيْبُ أَصَلَاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّكَ لَأَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ ﴿۸۷﴾ (سورة هود)
دەدیلر کی: “أی شوعایب! سانا آتالارئمئزئن تاپتئقلارئنئ ترک أتمەمیزی وەیا ماللارئمئزدا دیلەدیگیمیز گیبی داورانماقتان وازگچمەمیزی أمرەدن سنین نامازئن مئدئر؟ آصلئندا سن، یومشاق حویلو وە اۇلغون بیر اینسانسئن.” (هود سورەسی؛ 87)
وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۸۷﴾ (سورة یونس)
بیز دە موسا وە قاردشینە: “قاومینیز ایچین مئصئردا أولر حاضئرلایئن وە أولرینیزی قئبلەگاە أدینین. نامازلارئنئزئ قئلئن وە مۆمینلری مۆژدەلەیین دییە واحیەتتیک. (یونوس سورەسی؛ 87)
وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا ﴿۳۱﴾ (سورة مریم)
(عیسا دەدی کی:) “آللاە بنی ، بولوندوغوم هر یردە قوتسال وە برەکتلی قئلدئ وە یاشادئغئم سۆرەجە بانا نامازئ وە زکاتئ أمرەتتی.” (مریەم سورەسی؛ 31)
وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ ﴿۴﴾ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ﴿۵﴾ (سورة بینة)
کیتاب وریلنلر ، کندیلرینە آپآچئق دلیل گلدیکتن سۇنرا آیرئلئغا دۆشتۆلر. اۇیسا اۇنلارئن، دینی آللاها حالیص قئلاراق، اۇنو بیرلەیەرک، یالنئزجا آللاها قوللوق أتمەسی، نامازئ قئلماسئ وە زکات ورمەسی أمرەدیلمیشتی. ایشتە دۇغرو دین بودور. (بەیینە سورەسی؛ 4-5)
