بو آیتلرە گؤرە، ناماز بللی واقیتلردە (صاباح، اؤگلە، ایکیندی، آقشام وە یاتسئ) قئلماق، ناماز اؤنجەسیندە آبدست آلماق (سو یۇقسا تیەممۆم یاپماق)، گرکیۇرسا بۇی آبدستی آلماق (غوسۆل)، نامازا نییتلە قئبلەیە (مسجیدی حاراما دۇغرو) یؤنلمک، تکبیر گتیرمک، قئیامدا دورماق، قورئاندان قئرائات یاپماق، رۆکوع أتمک، سجدەیە قاپانماق، قاعدەیی آحیرە یاپماق گرکیۇر. گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە اؤرنک سچتیگیمیز بو آیتلردە داحی ناماز رۆکۆنلرینین تامامئنئ قورئاندا بولابیلیۇروز.
نامازئن رۆکۆنلرینی أمرەدن قورئان، بو رۆکۆنلرین ایچینین ناسئل دۇلدوراجاغئنئ دا بیلدیریۇر. مثەلا نامازدا قئرائاتی أمرەدن باعضئ آیتلر، نە تۆر آیتلرین قئرائات أدیلمەسی گرکتیگینی وە حاتتا بو قئرائاتین ناسئل بیر سس تۇنویلا یاپئلماسئ گرکتیگینی داحی بیلدیریۇر. یوقارئدا وریلن “ایسرا؛ 111” آیتی بونا اؤرنک گؤستریلەبیلیر:
… وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا ﴿۱۱۰﴾ وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا ﴿۱۱۱﴾ (سورة الإسراء)
… ناماز قئلارکن سسینی پک یۆکسک وەیا پک قئسئق توتما، بو ایکیسینین آراسئندا بیر سسلە اۇقو! وە شؤیلە دە: “حامد اۇ آللاها عائیدتیر کی، هیچبیر چۇجوق أدینمەدی وە مۆلکتە اۇرتاغئ یۇقتور، عاجیز اۇلمایئپ بیر یاردئمجئیا دا ایحتیاجئ یۇقتور. وە اۇنو تکبیر أدەبیلدیکچە تکبیر أت! (ایسرا سورەسی؛ 110-111)
دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۱۰﴾ (سورة یونس)
اۇنلارئن (مۆمینلرین) اۇراداکی دوعاسئ (سسلنیشی) شؤیلە اۇلور: “بیز سانا ایچتن بۇیون أگریز، آللاهئم!” وە اۇنلارئن اۇرادا (بیربیرلرینە) اییلیک دیلگی دە؛ “سلام!” سؤزۆ ایلەدیر. اۇنلارئن سسلنیشی شؤیلە بیتر: “هر شەیی مۆکممل یاپماق آللاها اؤزگۆدۆر. اۇ بۆتۆن وارلئقلارئ صاحیبیدیر.” (یونوس سورەسی؛ 10)
آیت؛ “قورئاندان قۇلایئنئزا گلنی قئرائات أدین” بویورماقتادئر. بونا گؤرە ناماز ایچیندە اۇقوناجاق قئسا بیر آیت داحی قورئانئن بو أمرینی قارشئلار. آنجاق “ایسرا؛ 111-110” وە “یونوس؛ 10” آیتلری ناماز ایچیندە اۇقوناجاق أن اویغون آیتلری (وەیا آیتلر گۆروهونو) اؤزل اۇلاراق تاعریف أدیۇر. حاتتا سس تۇنونو بیلە.
نامازلارئمئزدا اۇقودوغوموز “سوبحانەکە” دوعاسئ وە “فاتیحا” سورەسی، ألبتتە کی بو آیتلردە ایشارت أدیلن دوعا وە سورەدیر. آنجاق “ایسرا؛ 111” آیتیندە اۇقونماسئ ایستنن شو دوعا لافظئنئن دا مۆستاقیل اۇلاراق هر نامازدا اۇقونماسئ گرکیر. بو قورئانئن أمریدیر.
وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا ﴿۱۱۱﴾ (سورة الإسراء)
حامد اۇ آللاها عائیدتیر کی، هیچبیر چۇجوق أدینمەدی وە مۆلکتە اۇرتاغئ یۇقتور، عاجیز اۇلمایئپ بیر یاردئمجئیا دا ایحتیاجئ یۇقتور. (ایسرا سورەسی؛ 111)
رۆکۆن گچیشلریندە اۇقودوغوموز “آللاهو أکبر” ایفادەسی، “ایسرا؛ 111” آیتی ایلە أمرەدیلن؛ “اۇنو تکبیر أدەبیلدیکچە تکبیر أت!” أمرینی قارشئلار. بو سایەدە، جماعاتلە قئلئنان نامازلاردا جماعاتین ایمامئ تاعقیب أتمەسی دە قۇلایلاشئر.
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە قئلدئغئمئز نامازلاردا یاپتئغئمئز تۆم اویغولامالار قورئاندا بولونماقتادئر. قورئان، یاپتئغئمئز تۆم ناماز رۆکۆنلرینی وە بو رۆکۆنلرین ایچریگینی بیلدیرمیشتیر. حاتتا ناماز قئلارکن سایغئ ایلە آیاقتا دورماق وە قونوت یاپماق، نامازئ حوشوع ایچیندە قئلماق وە نامازدا ایکن نە دەدیگینی بیلمک گیبی بیزیم پک دیققات أتمەدیگیمیز بیلگیلری دە. آیرئجا قورئان، سفر وە قۇرقو حالیندە ایکن نامازئن بینک اۆزەریندە قئلئنابیلەجگینی، ساواش حالیندە ایسە نامازئن قئسالتئلاراق أدا أدیلەبیلەجگینی (بیلە) بیلدیرمیشتیر. یاعنی ناماز ایلە ایلگیلی هیچبیر آیرئنتئ قورئاندا آتلانمئش دگیلدیر.
اۇ حالدە بیز مۆمینلر، ناماز قئلارکن یاپتئغئمئز تۆم بو اویغولامالارئ قورئان اؤیلە أمرەتتیگی ایچین یاپارئز. باشقا بیر بیلگی قایناغئ نیدنییلە دگیل. باعضئ اۇقویوجولارئمئزئن؛ “ایی دە، بو آیتلردە نامازئن رکعاتلارئ ایلە ایلگیلی بیر بیلگی گؤرەمەدیک. أوت، نامازئن تۆم رۆکۆنلری قورئاندا وارمئس، بونو گؤردۆک آما رکعات سایئلارئندان باحثەدن بیر آیت گؤرەمەدیک. دەمک کی قورئاندا رکعات سایئلارئ یۇقموش” دەدیگینی دویار گیبیییز، بو شکیلدە دۆشۆنن اۇقویوجولارئمئزا جوابئمئز شودور: ” حایئر! رکعات سایئلارئ ایلە ایلگیلی بیلگی دە قورئاندا وار. حاتتا سیز ایلگیلی آیتی یوقارئدا اۇقودونوز. آما آیت اۆزەریندە دۆشۆنمەدیگینیز ایچین اۇقودوغونو بو آیتین ایچیندەکی حیکمتی (آیتین حۆکمۆنۆ، نە آنلام ایفادە أتتیگینی) فارق أدەمەدینیز. داحا اؤنجە بیزیم دە فارق أدەمەدیگیمیز گیبی؛ “اۇ حالدە تکرار اۇ آیتە باقالئم وە اۆزەریندە بیرآز دۆشۆنەلیم:
قورئان، نامازلارئن رکعات سایئلارئنئ شو آیت (فۇرمۆل) ایلە دۆزنلەمیشتیر:
وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ ﴿۴۳﴾ (سورة البقرة)
نامازئ ایقامە أدین (دۇسدۇغرو قئلئن)! وە زکاتئ ورین وە رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە سیز دە رۆکوع أدین! (باقارا سورەسی؛ 43)
“رکعات”، “رۆکوع” دەمکتیر. آللاە تعالا، نامازلارئن قاچ رکعات قئلئناجاغئنئ، جماعاتە اویاراق اؤگرنمەمیزی موراد أتمیشتیر. قایناق گؤستریلن یر؛ بیر متین دگیل، اۆممتین مۆتواتیر تاطبیقاتئدئر. رسول دە قورئانئن بو أمرینە اویاراق (یاعنی اؤنجەدن بری گلن مۆتواتیر تاطبیقاتا تابیع اۇلاراق) ناماز قئلمئشتئر. بیزلر دە اؤیلە قئلارئز. یۇقسا رکعات سایئلارئنئ رسولوللاە دۆزنلەمیش دگیلدیر (بو قۇنو “شریعاتتا دواملئلئق” باشلئغئ آلتئندا بیرآزدان دتایلئ بیچیمدە ایضاح أدیلەجکتیر).
قورئان، بو أمری ایلە بیزلرە عادتا شونو سؤیلەر؛ “أی مۆمینلر! نامازلارئن رکعات سایئلارئنئ مئ اؤگرنمک ایستییۇرسونوز؟ رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە سیز دە رۆکوع أدین (جامیعلردەکی جماعاتە اویون) وە بؤیلەجە اۇتۇماتیک اۇلاراق رکعات سایئلارئنئ اؤگرنین…” جامیعلردە جماعاتلە قئلئنان فارض نامازلار، هم نامازلارئن رکعات سایئلارئنئ بیلدیرن هم دە نامازلارئن قئلئنما بیچیمینی اؤگرتن مۆتواتیر تاطبیقاتتئر (سۆننت). بیزلر، قورئانئن بو آیتینە دایاناراق یاعنی “رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أدەرک” نامازلارئمئزئ أدا أدریز. بؤیلەجە نامازلارئن رکعات سایئلارئنئ بیذذات تاطبیق أدەرک اؤگرنمیش اۇلوروز. آیرئجا بو أگیتیم فاعالییتی وە تاطبیقات سایەسیندە دە نامازئن قئلئنما بیچیمی نسیلدن نسیلە (مۆتواتیرن) آقتارئلمئش اۇلور. هیچىهیر زامان کسینتییە اوغراماز. چۆنکی بو تاطبیقات ایلاهی قۇروما (تاعاههۆد) آلتئندادئر. آللاە تعالا؛ “رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أدین” بویوردوغونا گؤرە (قئیامتە قادار) رۆکوع أدن بیر تۇپلولوق دائیما وار اۇلاجاق دەمکتیر.
دەمک کی رکعات سایئسئ “بیر فۇرمۆل” اۇلاراق قورئاندا یر آلئر. بو دورومو شو اؤرنکلە ایضاح أتمەیە چالئشالئم؛ هیچبیر ایسلامی بیلگیسی اۇلمایان بیر غایرئ مۆسلیم بوگۆن مۆسلۆمان اۇلسا وە ناسئل ناماز قئلاجاغئنئ سۇرسا اۇنا شؤیلە دەریز: “بیر گۆروە مۆمین 5 واقیت نامازئ دائیما جامیعدە تۇپلوجا قئلارلار، سن دە گیت تۇپلوجا ناماز قئلان بو مۆمینلری تاقلید أدەرک آبدست آل وە اۇنلارلا بیرلیکتە نامازا دور؛ اۇنلار نە یاپیۇرسا سن دە عاینئسئنئ یاپاراق اۇنلارئ تاقلید أت (رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رحکوع أت). بؤیلەجە نامازئ قئلمئش اۇلورسون. جماعاتلە قئلئنان بو نامازلاردا هیچ قئرائات یاپماسان بیلە اۇلور، کذا قئتائاتی تۆم جماعات آدئنا ذاتن ایمام یاپار. زامانلا باعضئ آیتلری سن دە أزبرلر وە اۇندان سۇنرا سن دە تک باشئنا ناماز قئلابیلیرسین.”
بیزیم بو اؤنریمیزی تاطبیق أدن بیر اینسانئن نامازئ ایلە نامازلارئمئز آراسئندا رکعات سایئلارئ باقئمئندان هرحانگی بیر فارقلئلئق اۇلابیلیر می؟ مثەلا بو اینسانئن آقشام نامازئنئ 3 رکعات دگیل دە 2 رکعات وەیا 4 رکعات قئلما ایحتیمالی وار مئدئر؟ وەیا اؤگلە نامازئنئ 4 دگیل دە 2 رکعات قئلابیلیر می؟ ألبتتە کی قئلاماز. تابیع اۇلدوغو جماعات قاچ رکعات قئلارسا (نە قادار رۆکوع أدرسە) اۇ اینسان دا اۇ قادار رۆکوع أدەجکتیر. پکی بو اینسان، حانگی بیلگییە دایاناراق رکعات سایئلارئنئ اؤگرنمیش وە نامازلارئنئ داحا ایلک آندان ایعتیبارن عاینئ بیزیم گیبی قئلمئشتئر؟ عیلمیحاللرە باقاراق مئ؟ حادیثلرلە می؟ یۇقسا سادەجە قورئانئن أمری (فۇرمۆلۆ) ایلە می؟
قورئان، رکعات سایئلارئنئ یوقارئداکی آیتلە (فۇرمۆللە) دۆزنلەمیشتیر. آنجاق رکعات سایئلارئ ایلە ایلگیلی قورئانداکی بیلگی سادەجە بو آیتلە سئنئرلئ دگیلدیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورماقتادئر:
وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا ﴿۱۰۱﴾ وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا ﴿۱۰۲﴾ فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا ﴿۱۰۳﴾ (سورة الإسراء)
یر یۆزۆندە سفرە چئقتئغئنئزدا کافیرلرین سیزە بیر کؤتۆلۆک یاپاجاغئندان قۇرقارسانئز نامازئ قئسالتمانئزدا سیزە بیر وبال یۇقتور. قوشقوسوز کافیرلر سیزین آپآچئق دۆشمانئنئزدئر. سن اۇنلارئن آراسئندا بولونوپ دا اۇنلارا ناماز قئلدئردئغئندا ایچلریندن بیر قئسمئ سنینلە برابر نامازا دورسون. سیلاحلارئنئ دا یانلارئنا آلسئنلار. بونلار سجدەیە واردئغئندا دیگر بیر قئسمئ آرقانئزدا بکلەسین. سۇنرا اۇ ناماز قئلمامئش اۇلان دیگر قئسئم گلسین سنینلە برابر (بیر رکعات) قئلسئنلار وە ایحتیاطلئ بولونسونلار، سیلاحلارئنئ یانلارئنا آلسئنلار. کافیرلر آرزو أدرلر کی، سیلاحلارئنئزدان وە أشیانئزدان بیر غافیل اۇلسانئز دا سیزە آنی بیر باسقئن یاپسالار. أگر سیزە یاغمور گیبی بیر أذییت أریشیر وەیا حاستا اۇلورسانئز سیلاحلارئنئزئ بئراقمانئزدا بیر وبال یۇقتور. بونونلا برابر ایحتیاطئ ألدن بئراقمایئن. قوشقوسوز آللاە کافیرلرە آلچالتئجئ بیر عاذاب حاضئرلامئشتئر. اۇ قۇرقولو زاماندا نامازئ قئلدئنئز مئ؛ گرک آیاقتا، گرک اۇتورورکن وە گرک یانلارئنئز اۆزەریندە حپ آللاهئن ذیکرەدین. قۇرقودان قورتولدوغونوزدا نامازئ تام أرکانئ ایلە قئلئن. چۆنکی ناماز مۆمینلر ایچین واقیتلری سئنئرلئ اۇلان بیر فارضدئر. (نیسا سورەسی؛ 101-103)
