آللاهئن غایب بیلگیسینە باشقالارئنئ اۇرتاق أتمە شیرکینە، اؤرنکلر ورمەدن اؤنجە غایبئن تانئمئنئ یاپماق یریندە اۇلاجاقتئر. “غایب”: “عاقئل وە دویولار یۇلویلا حاققئندا بیلگی أدینیلەمەین وارلئق آلانئ. عارابچادا؛ ‘گیزلی قالماق، گیزلنمک، گؤرۆنمەمک، اوزاقلاشماق،گؤزدن قایبۇلماق’ آنلامئندا ماصدار وە ‘گیزلنن، حاضئردا اۇلمایان بولونمایان شەی”. آللاە ایچین “غایب /گیزلی” بیر شەی یۇقتور. قورئان شؤیلە دەر:
يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ ﴿۱۶﴾ (سورة لقمان)
یاوروجوغوم! حابرین اۇلسون کی، یاپتئغئن بیر حاردال تانەسی آغئرلئغئنجا اۇلسا دا، بیر قایا ایچیندە وەیا گؤکلردە یاحود یرین دیبیندە گیزلنسە؛ آللاە اۇنو گتیریر، میزانئنا قۇیار. چۆنکی آللاە أن اینجە شەیلری بیلیر، هر شەیدن حابرداردئر. (لۇقمان سورەسی؛ 16)
إِنَّ اللَّهَ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ ﴿۵﴾ (سورة آل عمران)
گؤکلردە وە یردە هیچبیر شەی آللاەتان ساقلئ دگیلدیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 5)
غایب ایکی قئسما آیرئلئر: بیرینجیسی موطلاق غایب؛ قئیامتین ساعاتئ گیبی. بونو یالنئز آللاە بیلیر. ایکینجیسی ایسە ایضافی غایب؛ بیریلری ایچین غایب وە دیگرلری ایچین دگیل. مثەلا قالبیمیزدن گچنلری بیز بیلیریز فاقاط قارشئمئزداکی بیلمز یا دا تام ترسی قارشئمئزداکینین قالبیندە اۇلانلارئ بیز بیلمەییز، اۇ بیلیر. بو آیرئم، قوللار ایچیندیر، یۇقسا آللاها گیزلی ساقلئ بیر دوروم اۇلاماز.
يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۴﴾ (سورة التغابن)
گؤکلردە وە یردە اۇلانلارئ بیلیر. گیزلەدیکلرینیزی وە آچئغا ووردوقلارئنئزئ دا بیلیر. آللاە قالبلردە اۇلانئ بیلندیر. (تغابون سورەسی؛ 4)
وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۱۳﴾ أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ ﴿۱۴﴾ (سورة الملک)
سؤزۆنۆزۆ ایستەر گیزلەیین، ایستەر آچئغا وورون؛ بیلین کی اۇ، گؤگۆسلرین اؤزۆنۆ بیلیر. هیچ یاراتان بیلمز می؟ اۇ، أن اینجە ایشلری گؤرۆپ بیلمکتەدیر وە هر شەیدن حابرداردئر. (مۆلک سورەسی؛ 13-14)
گلەجگین، گچمیشین وە شو آنئن سئرلارئنئ، قوللارئن هر حالینی بیلن سادەجە آللاەتئر. آللاە بیزیم هیچ گؤرەمەدیکلریمیزی گؤرۆر، هیچ دویمادئقلارئمئزئ دویار وە بیلیر:
قُلْ إِنْ تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَيَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۲۹﴾ (سورة آل عمران)
دە کی: “گؤگۆسلرینیزدەکینی گیزلەسنیز دە، آچئغا وورسانئز دا آللاە اۇنو بیلیر. گؤکلردە نە وار، یردە نە وارسا حپسینی بیلیر. هیچ شۆبهەسیز آللاە، هر شەیە قادیردیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 29)
آللاەتان باشقا غایبئ بیلن یۇقتور. قورئان؛ “غایبئ آللاە بیلیر” دەمکلە قالمامئش؛ “اۇندان باشقاسئ بیلمز” دییە دە أکلەمیشتیر. دۇلایئسئیلا بیر مۆسلۆمان؛ “غایبئ آللاە بیلیر” شکلیندە دگیل؛ “آللاەتان باشقا کیمسە غایبئ بیلمز” دییە ایمان أتملیدیر.
وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ ﴿۵۹﴾ (سورة الأنعام)
غایبئن آناحتارلارئ اۇنون قاتئندادئر. اۇندان باشقا هیچ کیمسە غایبئ بیلمز. قارادا وە دنیزدە اۇلانلارئن تۆمۆنۆ اۇ بیلیر. اۇ، بیلمکسیزین بیر یاپراق داحی دۆشمز؛ یرین قارانلئقلارئنداکی بیر تانە، یاش وە قورو دئشتا اۇلماماق اۆزەرە حپسی (وە هر شەی) آپآچئق بیر کیتابتادئر. (أنعام سورەسی؛ 59)
قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ… ﴿۶۵﴾ (سورة النمل)
دە کی: “گؤکلردە وە یردە غایبئ آللاەتان باشقا کیمسە بیلمز…” (نمل سورەسی؛ 65)
آللاە غایبئندان -بیر قئسمئنئ- واحی یۇلویلا -سچتیگی /راضئ اۇلدوغو نبیلرینە- بیلدیریر. آللاە گچمیشتە یاشانمئش اۇلایلارئ، آحیرت حاللرینی واحیەدەرک ألچیلرینە بیلدیرمیشتیر. آللاە تعالا اینسانلارا آچئقلاماق ایستەدیگی غایبلارئ، نبیلری یۇلویلا بیلدیریر. بونون اؤزل بیر اوصولۆ واردئر. آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
الِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ﴿۲۶﴾ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴿۲۷﴾ لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ﴿۲۸﴾ (سورة الجن)
آللاە بۆتۆن غایبئ بیلیر، غایبئنئ کیمسەیە آچئقلاماز. دیلەدیگی رسول بونون دئشئندادئر. اۇنون دا اؤنۆنە وە آرقاسئنا گؤزجۆلر دیکر. بؤیلەجە اۇ (رسول) بیلسین کی، اۇنلار آللاهئن گؤندردیکلرینی تاستامام اولاشتئرمئش، (کندیسی دە) اۇنلارئن یانئندا اۇلانئ قاورامئش وە هر شەیی بیر بیر سایمئشتئر. (جین سورەسی؛ 26-28)
… وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ… ﴿۱۷۹﴾ (سورة آل عمران)
… آللاە سیزی، غایبئ بیلیر حالە گتیرەجک دگیلدیر… (آلی عیمران سورەسی؛ 179)
غایبئ آللاهئن ألچیلری دە واحی گلمەدیگی سۆرەجە بیلەمزلر:
قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ ﴿۵۰﴾ (سورة الأنعام)
دە کی: “بن، آللاهئن حازینەلری یانئمدادئر، دییە سیزە سؤیلەمییۇروم، غایبئ دا بیلمم. سیزە؛ ‘ملگیم’ دە دەمییۇروم. بن، آنجاق بانا واحیۇلونان قورئانا اویارئم.” دە کی: “گؤزۆ کؤر اۇلانلا گؤرن، بیر اۇلور مو؟ آرتئق دۆشۆنمز میسینیز؟” (أنعام سورەسی؛ 50)
وَلَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ إِنِّي مَلَكٌ… ﴿۳۱﴾ (سورة هود)
(نوح دەدی کی:) “بن سیزە دەمییۇروم کی؛ ‘آللاهئن حازینەلری بنیم یانئمدادئر’. بن غایبئ بیلمم. ‘بن بیر ملگیم’ دە دەمییۇروم ،”… (هود سورەسی؛ 31)
