نبیلردن باحثەدیلن آیتین دوامئندا، رسوللرین اینسانلارا مۆژدە ورمک وە اۇنلارئ اویارماق ایچین گؤندریلدیکلریندن باحثەدیلمکتەدیر. بو، نبی ایلە رسول کلیمەسی آراسئندا بیر ایرتیباط اۇلدوغونو گؤستریر. قۇنونون دوامئندا گؤرۆلەجگی اۆزرە، نبیلیک بیر عونوان رسوللۆک دە بو ماقام اۇلمازسا اۇلماز واصفئدئر. قورئاندا، نبیلرە کیتاب وریلدیگی دە حابر وریلیر.
بیر آیت شؤیلەدیر:
قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا ﴿۳۰﴾ (سورة مریم)
(عیسا:) “بن آللاهئن قولویوم. اۇ بانا کیتابئ وردی وە بنی نبی یاپتئ” دەدی. (مریەم سورەسی؛ 30)
آیتتە، عیسانئن (ع) آغزئندان، کندیسینە کیتاب وریلدیگی وە نبی اۇلاراق گؤندریلدیگی بیلدیریلیر. ذاتن بیر اؤنجەکی آیتتن، عیسایا (ع) دا واحیەدیلدیگی، دۇلایئسئیلا اۇنون دا نبی اۇلدوغونو گؤردۆک. اۇ حالدە نبیلرە واحیەدیلمەسی کندیلرینە کیتاب وریلمەسی آنلامئنا گلیر. نبییی دگرلی قئلان دا بودور.
بیر آیتتە، نبی اۇلدوغو بیلدیریلنلرین، باشقا بیر آیتتە، کندیلرینە کیتاب وریلدیگیندن باحثەدیلەبیلمکتەدیر.
مثەلا شو آیتتە، ایسحاق وە یاعقوبون نبی اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر:
فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَكُلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا ﴿۴۹﴾ (سورة مریم)
نیهایت ایبراهیم اۇنلاردان وە آللاەتان باشقا تاپتئقلارئ شەیلردن اوزاقلاشئپ بیر طارافا چکیلدیگی زامان بیز اۇنا ایسحاق وە یاعقوبو باغئشلادئق وە هر بیرینی نبی یاپتئق. (مریەم سورەسی؛ 49)
أنعام سورەسینین شو آیتلریندە دە نبیلرە کیتاب وریلدیگی گؤرۆلۆیۇر:
وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۸۳﴾ وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿۸۴﴾ وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۸۵﴾ وَإِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا وَكُلًّا فَضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِينَ ﴿۸۶﴾ وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۸۷﴾ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۸۸﴾ أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ ﴿۸۹﴾ (سورة الأنعام)
83- بو، هدفە گؤتۆرن دلیلیمیزدیر، اۇنو قاومینە قارشئ ایبراهیمە وردیک. قوردوغوموز دۆزنە گؤرە کیمینی درەجە درەجە یۆکسلتیریز. سنین راببین دۇغرو قارار ورندیر وە بیلندیر.
84- بیز اۇنا ایسحاقئ وە یاعقوبو آرماغان أتتیک؛ بونلارا وە اۇنون سۇیوندان گلن داوودا، سۆلەیمانا، أییوبا، یوسوفا، موسایا وە هارونا دۇغرو یۇلو گؤستردیک. داحا اؤنجە نوحا دا دۇغرو یۇلو گؤسترمیشتیک. بیز ایی داورانانلارا ایشتە بؤیلە مۆکافات وریریز.
85- زکریا، یاحیا، عیسا وە ایلیاس؛ بونلارئن حپسی اییلردندی.
86- ایسماعیلی، أل-یسایئ، یونوسو، لوطو؛ بونلاردان هر بیرینی هرکستن اۆستۆن قئلدئق.
87- بابالارئ، سۇیلارئ، قاردشلری؛ اۇنلارئ دا سچتیک، اۇنلارا دۇغرو یۇلو گؤستردیک.
88- بو، آللاهئن یۇلودور، اۇ، دۆزنینە اویان قوللارئنا بو یۇلو گؤستریر. أگر شیرکە دۆشسەلردی، بۆتۆن یاپتئقلارئ بۇشا گیدردی.
89- آدئ گچنلر، کندیلرینە کیتاب، حۆکۆم وە نبیلیک وردیگیمیز کیمسەلردیر. (أنعام سورەسی)
آیتلردە سئراسئیلا شو ایسیملر گچتی: ایبراهیم، ایسحاق، یاعقوب، نوح، داوود، سۆلەیمان، أییوب، یوسوف، موسا، هارون، زکریا، عیسا، ایلیاس، ایسماعیل، أل-یساع، یونوس، لوط. اۇن سکیز ایسیم سایئلدئقتان سۇنرا 87-نجی آیتتە، بونلارئن بابالارئندان، سۇیلارئندان وە قاردشلریندن اۇلوپ دا ایسمی ذیکرەدیلمەینلرە دە عاطئفتا بولونولموشتور. 89-نجو آیتتە دە، یوقارئداکی آیتلردە ذیکری گچن وە کندیلرینە عاطئفتا بولونولانلارئن تامامئنا کیتاب، حۆکۆم (حیکمت) وە نۆبۆووت وریلدیگی بیلدیریلیر.
گلەنکتە دؤرت ایلاهی کیتابئن ایندیگی قابول أدیلیر. رسولوللاها نیسبت أدیلن ریوایتتە؛ آدمە اۇن، شیتە أللی، ایدریسە اۇتوز وە ایبراهیمە اۇن صوحوف اۇلماق اۆزرە یۆز صوحوفون ایندیگی دە ایددیعا أدیلیر. بؤیلەجە تۇپلام سکیز نبییە کیتاب وریلمیش اۇلور. اۇیسا یوقارئداکی آیتلردە، ایبراهیمین (ع) دە ایچیندە بولوندوغو بۆتۆن نبیلرە کیتاب وە حۆکۆم وریلدیگی بیلدیریلیر. نبیلرین، کیتابا گؤرە ورەجکلری حۆکۆم دۇغرو اۇلاجاغئ ایچین اۇنلارا وریلن حۆکۆملە قاصدەدیلن حیکمتتیر.
قۇنونون باشئندا نبییی؛ “دگری آللاە طارافئندان یۆکسلتیلمیش کیشی” اۇلاراق تانئملامئشتئق. نبینین دگرینی یۆکسلتن، آللاەتان واحی آلماسئدئر.
قۇنویلا ایلگیلی بیر آیت شؤیلەدیر:
قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ…﴿۱۱۰﴾
دە کی: “بن دە سیزین گیبی اینسانئم، آما بانا؛ ‘ایلاهئنئز تک بیر ایلاە اۇلدوغو’ واحیۇلونویۇر…” (کهف سورەسی؛ 110)
نبییی دیگر اینسانلاردان فارقلئ قئلان، ریسالتلە ایلگیلی اۇلاراق اینسانلارا تبلیغ أدیلمەسی گرکن بیر واحی آلئیۇر اۇلماسئدئر. بو، ایلاهی کیتابتئر. واحی آلماسئ، نبییی چۇق اؤنملی قئلار.
آللاە تعالا، موحاممد (ع) ایلە ایلگیلی اۇلاراق شؤیلە بویورموشتور:
النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ … ﴿۶﴾ (سورة الأحزاب)
بو نبی، مۆمینلر ایچین کندی جانلارئندان دگرلیدیر، أشلری دە آنالارئدئر… (آحزاب سورەسی؛ 6)
نبیلر، آللاهئن قوللارئ آراسئندا سچتیگی کیشیلردیر. حاتتا اۇنلارئن أشلری داحی مۆمینلرین آنالارئدئر. یۆجە آللاە، بو ماقاما گتیردیگی کیشیلر دئشئندا هیچ کیمسەیە نبی دەمەمیشتیر. آما نبیلرە رسول وەیا مۆرسل دەمیشتیر. آیرئجا ایلریدە گچەجگی اۆزرە، رسول کلیمەسی قورئاندا ملکلر وە ریسالتلە ایلگیسی اۇلمایان کیشیلر ایچین دە قوللانئلماقتادئر. سۇنوچ اۇلاراق، قورئانا گؤرە نبی، واحی آلان، دۇلایئسئیلا کندیسینە کیتاب وریلن کیشیدیر.
شؤیلە اۆزتلەیەبیلیریز:
نبی، دگری آللاە طارافئندان یۆکسلتیلمیش کیشیدیر. اۇنون دگرینی یۆکسلتن، کندیسینە ریسالتلە ایلگیلی واحی ایندیریلمیش اۇلماسئدئر. ریسالتلە ایلگیلی واحی ایندیریلن کیشییە کیتاب وریلمیش دەمکتیر.
4- قورئانا گؤرە رسول قاورامئ
قورئاندا؛ “رسول” قاورامئ، هم “ألچی” هم دە “ألچینین تبلیغ أتتیگی شەی” آنلامئندا قوللانئلماقتادئر.
آشاغئداکی شو ایکی آیت آراسئنداکی ایلیشکی، رسول کلیمەسینین ریسالت آنلامئندا قوللانئلدئغئنئ گؤستریر:
وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ… ﴿۸۹﴾ (سورة البقرة)
گۆنۆ گلدی، آللاە قاتئندان اۇنلارا، أللریندە اۇلانئ دۇغرو سایان بیر کیتاب اولاشتئ… (باقارا سورەسی؛ 89)
وَلَمَّا جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ… ﴿۱۰۱﴾ (سورة البقرة)
آللاە قاتئندان اۇنلارا، أللریندە اۇلانئ دۇغرو سایان بیر رسول اولاشتئغئندا… (باقارا سورەسی؛ 101)
یوقارئداکی ایکی آیت بیرلیکتە دۆشۆنۆلدۆگۆندە، کیتاب وە رسول کلیمەلرینین عاینئ آنلاما گلدیگی گؤرۆلمکتەدیر. چۆنکۆ اینسانلارا؛ “أللریندە اۇلانئ دۇغرو سایان بیر ألچینین گلمەسی”، آنجاق کیتابلا اۇلور. ألچیلر، کیتابئ تبلیغ أتتیگینە گؤرە، اۇنلارئن گلمەسی، کیتابئن یاعنی ریسالتین گلمەسی آنلامئنا گلیر. آیرئجا پک چۇق آیتتە، رسول وە کیتاب کلیمەلری “نذیر، بشیر، هۆدا وە راحمت” گیبی واصئفلارئ پایلاشماقتادئر.
قورئاندا رسول قاورامئ، “ألچی” آنلامئندا اینسان وە ملکلر ایچین قوللانئلماقتادئر.
یۆجە آللاە شؤیلە بویورماقتادئر:
اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ ﴿۷۵﴾ (سورة الحج)
آللاە ملکلردن دە، اینسانلاردان دا ألچیلر سچر. چۆنکۆ آللاە ایشیتن وە گؤرندیر. (حاج سورەسی؛ 75)
الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ… ﴿۱﴾ (سورة فاطر)
گؤکلری وە یری یاراتان، ملکلری ایکیشر، اۆچەر، دؤردەر قاناتلئ ألچیلر یاپان آللاە، هر شەیی گۆزل یاپار… (فاطئر سورەسی؛ 1)
ایکی آیتتە دە ملکلردن رسول کلیمەسییلە باحثەدر. قورئاندا رسول کلیمەسی جیبریل، اؤلۆم ملکلری، مۆژدە ورن، هلاک حابری گتیرن، عامللری یازان ملکلر ایچین قوللانئلئر. رسول کلیمەسینین حانگی آیتلردە ملکلر ایچین قوللانئلدئغئنئن تثبیتی، مئاللر آچئسئندان اؤنملیدیر.
مثەلا طاها سورەسینین 96-نجئ آیتی شؤیلەدیر:
قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي ﴿۹۶﴾ (سورة طە)
سامیری دەدی کی: “بن اۇنلارئن گؤرەمەدیکلرینی گؤرمۆش، سنین یۇلونا سئقئ سئقئیا باغلانمئشتئم. آما اۇنو داحا سۇنرا حایاتئمدان چئقاردئم.” (طاها سورەسی؛ 96)
آیتتەکی “رسول” ایفادەسییلە قاصدەدیلنین جیبریل اۇلدوغونا دائیر یۇروملار یاپئلئر. اۇیسا عاینئ سورەنین 84-نجۆ آیتی، 96-نجئ آیتتە گچن رسول کلیمەسییلە قاصدەدیلنین موسا (ع) اۇلدوغونو گؤستریر.
آیت شؤیلەدیر:
قَالَ هُمْ أُولَاءِ عَلَى أَثَرِي وَعَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضَى ﴿۸۴﴾ (سورة طە)
(موسا:) “اۇنلار بنیم یۇلوما گیردیلر، سانا عاجلەیلە گلدیم کی بندن راضئ اۇلاسئن” دەدی. (طاها سورەسی؛ 84)
قورئاندا رسول کلیمەسییلە ملک دگیل، اینسان قاصدەدیلدیگیندە بو رسول، ریسالت دئشئندا بیر اینسانئن بیر اینسانا گؤندردیگی ألچی آنلامئندا قوللانئلابیلمکتەدیر.
مثەلا شو ایکی آیتتە گچن رسول وە مۆرسل کلیمەلری، بیر اینسانئن دیگر بیر اینسانا گؤندردیگی ألچی آنلامئندادئر:
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللَّاتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ ﴿۵۰﴾ (سورة یوسف)
کرال دەدی کی: “اۇنو بانا گتیرین!” ألچی گلدیگیندە یوسوف شونلارئ سؤیلەدی: “أفندینە دؤن دە سۇر باقالئم، أللرینی کسن قادئنلار نە بولموشلار؟ بنیم أفندیم (اۇلان آللاە) اۇنلارئن اۇیونلارئنئ بیلیر.” (یوسوف سورەسی؛ 50)
وَإِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِمْ بِهَدِيَّةٍ فَنَاظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ ﴿۳۵﴾ (سورة النمل)
“بن اۇنلارا بیر هدیە گؤندرەجک وە ألچیلرین نە گتیرەجکلرینە باقاجاغئم.” (نمل سورەسی؛ 35)
یینە قورئاندا رسول کلیمەسی، ریسالتلە ایلگیلی بیر واحیە موحاطاب اۇلمایان آنجاق ریسالتی تبلیغ أدن کیشی آنلامئندا دا قوللانئلئر. یاسین سورەسیندە ذیکری گچن مۆرسللرلە؛ نوح، عاد، ثمود، لوط وە أیکە حالقئنئن یالانلادئغئ بیلدیریلن مۆرسللر، بو حالقلارا گؤندریلن نبیلرین، چەورە بؤلگەلرە گؤندردیگی ألچیلر اۇلمالئدئر. رسولوللاە دا چشیتلی یرلرە ألچیلر گؤندرەرک ریسالتین تبلیغ أدیلمەسینی ساغلامئشتئر. رسولوللاهئن موعاذ بین جبلی یمنە گؤندریرکن، اۇنون ایچین قوللاندئغئ ریوایت أدیلن “آللاهئن رسولۆنۆن رسولۆ” ایفادەسی دە دیققات چکیجیدیر.
