آصلئندا آنلاتئلان حیکایەنین گرچکلە بیر عالاقاسئنئن اۇلمادئغئنئ کندیسی دە چۇق ایی بیلیرلر. آنجاق مذهب ایماملارئنئ قوتساما وە حاقلئ گؤسترمە آرزوسو، گؤزلرینە پردە گیبی ایندیگیندن؛ گرچکلری گؤرمک ایستەمزلر. عاینئ ذاتئن گرچکمیش گیبی آنلاتتئغئ داحا قۇرقونچ بیر قئصصا دا شؤیلەدیر:
ایمامئ آعظام أفندیمیز چۇق حاججەتمیشتی. بیر دفعاسئندا بەیتوللاهئن ایچینە گیردی وە ایکی رکعات ناماز قئلدئ. بیرینجی رکعاتتا قورئانئن ایلک یارئسئنئ، ایکینجی رکعاتتا دا دیگر یارئسئنئ اۇقوماق صورتی ایلە قورئانئ حاتمەتتی. نامازدان سۇنرا أللرینی آچئپ: “یا راببی! بو نوعمان قولون سانا حاققئیلا عیبادت أدەمەدی، آما سنی حاققئیلا بیلدی. سنی حاققئیلا بیلیشینین حۆرمتینە سانا حاققئیلا عیبادت أدەمەییشینی باغئشلا” دییە دوعا أتتی. دوعانئن عاقابیندە حافیفتن بیر نیدا گلدی: “نوعمان قولوموز بیزی حاققئیلا بیلدی هم دە حاققئیلا عیبادت أتتی. اۇنو دا قئیامت قۇپونجایا قادار اۇنون مذهبیندە چالئشانلارئ دا عاففەتتیم.”
سؤزدە آللاە، حانەفی مذهبیندن اۇلانلارئ عاففەتمیش. آللاهئن ألچیسی قئزئنا: “سنین ایچین بیر شەی یاپامام” دیەجک، آما بۆتۆن حانەفیلر جننتلیک اۇلاجاق! باشتان آشاغئیا اویدورما اۇلان بو ماثالئ سانکی گرچکمیش گیبی آنلاتماق سیزجە نە قادار دۇغرو؟ آللاهئن سؤیلەدیکلرینی سؤیلەمیش گیبی گؤسترنلرین قورئانا گؤرە حۆکمۆ نەدیر، هیچ دۆشۆندۆنۆز مۆ؟ بو قۇنوشمایئ کیم ایشیتمیش، کیم ناقلەتمیش؟ أبو حانیفەنین کندیسی بؤیلە بیر اۇلایدان باحثەتمیش می؟ بۆتۆن بو سۇرولار جوابسئز قالیۇر. آما ذاتن اویدورمالارئن مانطئقلئ جوابئ اۇلماز کی…
بو ریوایتلرین بنزەرلرینە آنجاق اویدورما حادیثلری دشیفرە أدن أثرلردە راستلایابیلیرسینیز. سۆننتی وە حادیثی قۇروماقلا اؤوۆنن طاریقاتچئلار، لۆطفن اؤنجە کندیسینی کۇنترۇل أتسینلر. داحا باشقا اؤرنکلر دە ورەبیلیریز. آللاها وە ألچیسینە اویدورما سؤزلر ایسناد أدن ناسئل عالیم اۇلیۇر، ناسئل اینسانلارا یۇل گؤستریجی قابول أدیلیۇر، بوراسئنئ سیز دۆشۆنۆن.
شیعادا ایماملارئن قۇنومو
شیعا عاقیدەسیندە ایماملار حاققئندا قابول أدیلن اؤزللیکلر شؤیلەدیر: “ایمامئن پەیغامبر گیبی ییگیتلیک، کرم، تمیزلیک، گرچکلیک، عادالت، تدبیر، حیکمت وە بۆتۆن اۆستۆنلۆکتە وە ایی حویلار باقئمئندان حالقئن أن سچکینی اۇلماسئ گرکتیر وە بونا اینانیۇروز. پەیغامبردە بو صئفاتلارئن بولونماسئنا عائید دلیل، عاینن ایمامدا دا تاطبیق أدیلیر. ایمامئن، ایلاهی حۆکۆملرە ایلاهی ماعاریفە، بۆتۆن بیلگیلرە صاحیب اۇلماسئ، پەیغامبر یاحود کندیسیندن اؤنجەکی ایمام واسئطاسئیلادئر. یپینی بیر شەی حاققئندا دا ایمام، آللاهئن اۇنا ایحسان أتتیگی قودسی قووتلە، ایلهام یۇلویلا گرگی گیبی حۆکمەدر. اۇ شەیی کۆنهۆیلە آنلار، بیلیر. بیر شەیە یؤنلیرسە، اۇنو بیلمک دیلەرسە، اۇ شەی حاققئندا آنجاق گرچگی بیلیر؛ یانئلماز، شۆبهەیە دۆشمز. بو حوصوصتا عاقلی دلیللرە یاحود بللتنلرین بللتمەسینە ایحتیاجئ یۇقتور (…) ایمام هرحانگی بیر شەیی بیلمک دیلەرسە، اۇ ایشین بۆتۆن گرچگی، تۇزدان پاستان آرئنمئش، یاپئمئ گۆزل بیر آینایا، قارشئسئنداکی شەیلر ناسئل عاکسەدر، اۇلدوغو گیبی گؤرۆنۆرسە؛ ایمامئن گؤنلۆنە دە بؤیلە عاکسەدر، گؤرۆنۆر (…) هیچبیری؛ بیر موعاللیمە گیتمەمیش، بیر مۆرببیدن بیر شەی اؤگرنمەمیشتیر؛ حاتتا اۇقومایئ یازمایئ بیلە تاعلیم یۇلویلا ألدە أتتیگینە دائیر بیر ریوایت مەوجود دگیلدیر. هیچبیری؛ بیر حۇجادان درس گؤرمەمیش، بیر مکتبە بیر مدرسەیە گیتمەمیشتیر. بؤیلە اۇلدوغو حالدە، کندیسینە بیر شەی سۇرولونجا، اۇنا درحال وە أن دۇغرو جوابئ ورمکتەلر وە دیللرینە؛ “بیلمییۇروم!” سؤزۆ گلمەدیگی گیبی جواب ورمک ایچین دۆشۆنمەسی یاحود جوابئ بیر مۆددت سۇنرایا تەحیری دە واقیع دگیلدیر.
قورئاندا آللاهئن ألچیلرینین دۆشتۆگۆ یانلئشلار آنلاتئلئر، ایشلەدیگی حاطالارا دگینیلیر. یر یر کندی آغئزلارئندان دا ایفادە أتتیریلیر. دوروم بؤیلەیکن ایماملارئ عادتا تانرئلاشتئرئلئر گیبی، حاطاسئز قوصورسوز وە هیچ کیمسەیە موحتاج اۇلمایان کیشیلر اۇلاراق گؤسترمک مۆمکۆن مۆ؟ شیعا بو اینانجئنئ واحی ائشئغئندا گؤزدن گچیرملیدیر.
بو قۇنودا شیعایئ ألشتیرەجگیز آنجاق بنزەری اینانئشلارئن سۆننی گلەنکتە اۇلدوغونو دا اونوتمایاجاغئز. شەیحلرین ماحفوظ اۇلدوغو یاعنی گۆناەتان قۇروندوغو، زینا بیلە یاپسالار اۇنلارئن سوچو دگیل، آللاهئن تاقدیری اۇلدوغو، (یاپتئغئ زینادان آللاهئ سۇروملو توتان شەیح!!) اۇنلار شاراب بیلە ایچسەلر آغئزلارئندا بالا دؤنۆشتۆگۆ، آللاەتان فاضلا شەیحە ایطاعات أدیلمەسی گرکتیگی گیبی قۇرقونچ اینانئشلار، دۇغرودان آللاەتان واحی آلدئغئنئ ایددیعا أدن یئغئنلا سۆننی تاصاووفی أثر مەوجودتور.
یینە ایسماعیل حاققئ بورسەوی؛ “… اۇ گۆن راببینین عارشئنئ، بونلارئن دا اۆستۆندە سکیز ملک یۆکلنیر” (حاققا؛ 17) آیتیندە گچن سکیز ملکتن دؤردۆنۆن أبو حانیفە، ایمام مالیک، ایمام شافیعی وە ایمام آحمد اۇلدوغونو ایددیعا أتمیشتیر. شیعایئ ألشتیریرکن قئلئچ گیبی کسن دیللریمیز، کندی ایچیمیزدەکیلری گؤرۆنجە، نیدن یومشویۇر؟ قئلئچلاردان داحا کسکین اۇلان قالملریمیز نیدن سۆننی آنلایئش ایچریسیندەکی چارپئقلئقلارا هیچ دۇقونمویۇر؟ حانئ آللاە ایچین عادالتی آیاقتا توتان شاهیدلردن اۇلاجاقتئق، حانئ بیر تۇپلوما اۇلان اؤفکەمیز بیزی عادالتتن آلئقۇیمایاجاقتئ؟
گۆنۆمۆزدە نورجولار ساعید نورسینین حاطاسئز اۇلدوغونو، ناقشیبندیلر ایسە ماحمود اوستا عۇثماناۇغلونون؛ “عامل دفترینین سۇل طارافئنا هنۆز بیر سەییئە یازئلمادئغئنئ” ایددیعا أدیۇرلار. آصلئندا شیعیلرلە عاینئ اینانجئ پایلاشان بو کیمسەلرین اۇنلارئ قئنامایا حاققئ یۇقتور. طاریقات شەیحلرینی وە اؤندرلرینی قوتساللاشتئرئپ گۆناهسئز حاطاسئز گؤرن سۆننی گلەنگین، ایماملارئنئ قوتسال سایان شیعی آنلایئشتان نە فارقئ وار؟ سۆننی تنقیدچیلر، شیعیلری قئیاسئیا ألشتیریپ چۇق قۇلای بیر شکیلدە دین دئشئ، ساپئق وە أهلی بیدعات سایابیلیۇرلار. پکی، عاینئ حورافەلر کندی قایناقلارئندا اۇلونجا نیدن ألشتیرمکتن قاچیۇرلار، نیدن قۇرقیۇرلار؟ ایشتە تمل سۇرو وە سۇرون بو. وردیگیمیز قایناقلار اینجەلندیگیندە، شیعی-سۆننی بنزەرلیگینین نە بۇیوتتا اۇلدوغو داحا نت بیر شکیلدە گؤرۆلەجکتیر. بورادا سۆننی یا دا شیعی مذهبلریندن حانگیسینین حاقلئ اۇلدوغونو تارتئشمئیۇروز، قورئان چیزگیسیندن ساپتئغئ ایچین هر ایکی کسیمی دە تنقید أدیۇروز.
تەوحید أکسنیندە شیعا وە أهلی سۆننت
آللاهئن ایندیردیگی تۆم کیتابلارئن اؤلۆمسۆز داعوتی وە بۆتۆن نبیلرین اۇرتاق اینانجئ آللاهئن وارلئغئ دگیل، آللاەتان باشقا ایلاە اۇلمادئغئ گرچگیدیر. تک ایلاە اینانجئنئن قارشئسئندا “شیرک” اینانجئ بولونماقتادئر. یر یۆزۆندە فسادئن تملینی “شیرک” اۇلوشتورور وە ایسلامئن أن تمل اؤگرتیلری بورادا کندیسینی گؤستریر. “شیرک ایلە تەوحید” آراسئنداکی قاوغا، قئیامتە قادار بیتمەیەجکتیر. داحا دگرلی وە داحا قوتسال بیر قاوغا یۇقتور. هر مۆسلۆمانئن بیلینجینە قازئماسئ گرکن أن تمل ایلکە: “آللاهئن؛ أشینین، بنزەرینین وە اۇرتاغئ اۇلمادئغئ حاقیقاتئدئر”.
تاریح بۇیونجا آللاە، حپ اینسانلارئ بو قۇنودا اویارمئشتئر. چۆنکی أن بۆیۆک بۇزولما بورادا اۇلماقتا وە هر تۇپلومدا “شیرک حاستالئغئ” کندیسینی گؤسترمکتەدیر. سۆرکلی گۆندمدە توتولماسئ گرکتیگیندن هر نبینین داعوتی بو اۇلموش وە آللاە حپ بو قۇنودا اینسانلارئ اویارمئشتئر. موحاممدین (ع) داعوتی دە یینە تەوحید عاقیدەسیدیر. قورئان داعوتینین اۆزەریندن یئللار گچتیکچە سیاسی وە ماددی گرکچەلر، تاعاصصوب، مذهبچی فاناتیزم وە دیگر کۆلتۆرلرین تەثیری ماعالأسف شیرک اینانجئنئ تکرار حۇرتلامئشتئر. شیعانئن أن بۆیۆک حاطاسئنئن دا بو قۇنودا اۇلدوغونو گؤریۇروز.
شیعا؛ اؤلۆ اۇلسون دیری اۇلسون، ایماملاردان شفاعات دیلەمەیی، اۇنلارا یالوارمایئ جائیز قابول أدر. ایماملارئن تۆربەلری باشئندا یالوارمایئ “یا حۆسەین، یا عالی” دیەرک اۇنلاردان مدد اوممایئ نۇرمال قارشئلار. اۇیسا بو دوروملار قورئاندا آچئقچا “شیرک” اۇلاراق نیتەلندیریلمیشتیر. (فاتیحا؛ 4-5) اؤلۆلردن مدد اوممایا داعوت أدن شیعی آنلایئش آصلئندا “شیرکە داعوتتن” باشقا بیر شەی دگیلدیر.
قورئاندا نیجە نبیلرین کندیسینی زۇر دورومدان قورتارامادئغئنا دائیر حادیثەلر آنلاتئلئر وە اۇنلارئن دا بیزیم گیبی اینسان اۇلدوغونا وورغو یاپئلئر. کندیسیندن بلایئ، موصیبتی دفع أدەمەین کیمسەلر ناسئل بیزە قورتارئجئ اۇلابیلیرلر؟ ایستەر ولی اۇلسون ایستەر ایمام اۇلسون ایستەرسە نبی؛ بیر باشقا فانییە یالوارماق، اۇندان شفاعات دیلنمک؛ آللاە ایلە آرامئزا آراجئ یاپماق آچئقچا شیرکتیر.
