بایئندئر: اۇ آیتلر، ألچیلرە واحیین گلیش شکلییلە ایلگیلیدیر. دۇغرو آنلاماق ایچین، آیتلرین تامامئنئ اۇقوماق گرکیر:
عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ﴿۲۶﴾ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴿۲۷﴾ لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ﴿۲۸﴾ (سورة الجن)
آللاە بۆتۆن غایبئ بیلیر، غایبئنئ کیمسەیە آچئقلاماز. آنجاق دیلەدیگی ألچی بونون دئشئندادئر. اۇنون دا اؤنۆنە وە آرقاسئنا گؤزجۆلر دیکر کی، اۇ ألچی، ملکلرین راببینین سؤزلرینی تاستامام اولاشتئردئغئنئ بیلسین؛ اۇنلارئن یانئندا اۇلانئن حپسینی آلسئن وە هر شەیی بیر بیر قاوراسئن. (جین سورەسی؛ 28-26)
آللاهئن ألچیسینە شەیطان دا گلەبیلیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۵۲﴾ (سورة الحج)
(أی موحاممد!) سندن اؤنجە دە ألچی وەیا نبی اۇلاراق گؤندردیگیمیز کیمسەلردن حانگیسی بیر قورغو قورسا، اۇ شەیطان اۇنون قورغوسونا موطلاقا بیر شەیلر قارئشتئرمئشتئر. آرقاسئندان آللاە، شەیطانئن قارئشتئردئغئنئ گیدرمیش، سۇنرا دا آیتلرینی (ذیهینلردە) اییجە پکیشتیرمیشتیر. آللاە بیلیر، دۇغرو قارار وریر. (حاج سورەسی؛ 52)
أنعام سورەسینین اینیشی ایلە ایلگیلی أنس بین مالیکتن گلن بیر ریوایت واردئر. آللاهئن ألچیسی دەمیش کی:
“أنعام سورەسی دئشئندا بیر سورە تۇپتان اینمەدی. شەیطانلار بو سورە ایچین تۇپلاندئقلارئ قادار، هیچبیر سورە ایچین تۇپلانمامئشلاردئ. سورە بانا، جبرائیل ایلە بیرلیکتە أللی بین ملکلە گؤندریلدی. اۇنو قوشاتمئشلار، بیر دۆگۆن دبدبەسییلە گتیردیلر.”
ألچی، کندینە گلنین ملک اۇلدوغونا وە سؤیلەدیگی سؤزە شەیطان وسوسەسی قارئشمادئغئنا گۆونملیدیر. واحی أثناسئندا ألچینین أطرافئنئ ملکلرین چنبرە آلماسئ بونداندئر.
واحیین گلیشی ایلە ایلگیلی بیر آیت، غایبئن بیلینەبیلەجگینە دلیل آلئنماز.
(15)
شەیحلرە واحی
“واحی”، فئسئلداما وە قۇنوشما آنلاملارئنا گلیر. آللاە نبیلر سچر وە اینسانلارا دویورماق ایستەدیگی سؤزلرینی، جبرائیل (ع) آراجئلئغئ ایلە واحیەدر. اۇنو نبیدن باشقاسئ دویاماز.
واحی، ایلهام آنلامئنا دا گلیر. چۆنکۆ ایلهام، آللاهئن ایچیمیزە دۇغوردوغو، گیزلی وە کیشیسل شەیلردیر. اۇنو کیمسەیە سؤیلەمک گرکمز. مۆسلۆمان-کافیر هرکس ایلهام آلابیلیر.
واحی دەنینجە، نبیلرە گلن واحی آنلاشئلئر. موحاممد (ص) ایلە نبیلیک بیتمیش وە بؤیلە بیر واحیین قاپئسئ قاپانمئشتئر.
شەیح أفندی: آللاە باعضئ شەیلری شەیحلرە واحیەدر. آللاە تعالا، موسانئن آننەسینە واحیەتمەدی می؟ آیتتە شؤیلە بویورولویۇر:
وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ … ﴿۷﴾ (سورة القصص)
موسانئن آناسئنئن گؤنلۆنە شونو واحیەتتیک: “موسایئ أمزیر!…” (قاصاص سورەسی؛ 7)
مۆرید: آللاە آرئیا بیلە واحیەتمیشتیر، شەیحلرە نییە أتمەسین! اۇ، شؤیلە بویورور:
وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ﴿۶۸﴾ ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ … ﴿۶۹﴾ (سورة النحل)
راببین بال آرئسئنا شؤیلە واحیەتتی: “داغلاردا، آغاچلاردا وە اینسانلارئن یاپتئقلارئ چارداقلاردا أولر أدین. سۇنرا بۆتۆن اۆرۆنلردن یە وە راببینین سانا گؤستردیگی یۇللارا قۇیول!..” (ناحل سورەسی؛ 69-68)
بایئندئر: بو آیتلردەکی واحی، آللاهئن نبیلرینە یاپتئغئ جینستن دگیلدیر. یاعنی بیر آرئنئن کندینە واحیەدیلنی بیر باشقا آرئیا آنلاتماسئ گرکمز، چۆنکۆ اۇنا دا عاینئ شەیی واحیەتمیشتیر.
واحی چشیتلری قۇنوسوندا شؤیلە بویورولور:
وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ ﴿۵۱﴾ (سورة الشوری)
آللاە بیر اینسانلا ایلهام، پردە آرقاسئندان وەیا ترجیح أتتیگی شەیی کندی ایذنییلە واحیەتسین دییە ألچی گؤندرمەسی دئشئندا قۇنوشماز. اۇ، یۆجەدیر، دۇغرو قارار وریر. (شورا سورەسی؛ 51)
بو اۆچ چشیت واحیدن بیرینجیسی هر اینسانا اۇلور. موسانئن (ع) آننەسینە وە مریم والیدەمیزە گلن واحی بودور. بونا ایلهام دەریز. پردە آرقاسئندان اۇلان واحی، داحا چۇق رۆیالار شکلیندەدیر. آللاە، یوسوف (ع) وە کرالئن رۆیاسئنداکی گیبی باعضئ بیلگیلری رۆیادا وریر. بونلار ایچین مۆسلۆمان اۇلماق گرکمز.
نبیلرە گلن واحی، بونلارئن اۆچۆنجۆسۆدۆر. اۇنلار واحیی، اینسانلارا تبلیغ أتمک وە اویغولاماق ایچین آلدئقلارئندان هر نبی، عاینئ زاماندا آللاهئن ألچیسیدیر. اۇ واحیی، آللاهئن بیر باشقا ألچیسی اۇلان جبرائیلدن (ع) آلئر. آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
وَاللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ ﴿۱۷﴾ وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ ﴿۱۸﴾ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴿۱۹﴾ ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ ﴿۲۰﴾ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ ﴿۲۱﴾ وَمَا صَاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ ﴿۲۲﴾ وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ ﴿۲۳﴾ وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ ﴿۲۴﴾ وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ ﴿۲۵﴾ فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ ﴿۲۶﴾ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ ﴿۲۷﴾ لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ ﴿۲۸﴾ وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ ﴿۲۹﴾ (سورة التکویر)
باشلایئنجا گجەیە، نفسلنینجە صاباحا یمین أدریم کی قورئان، دگرلی بیر ألچینین سؤزۆدۆر. گۆچلۆ، عارشئن صاحیبی یانئندا ایعتیبارلئ، اۇرادا سایغئ گؤرن، گۆونیلیر ألچینین سؤزۆدۆر. سیزین آرقاداشئنئز (موحاممد) جینلرین أتکیسیندە دگیلدیر. اۇ، اۇنو (جبرائیلی) آپآچئق اوفوقتا گؤردۆ. کندیندەکی غایب بیلگیسینی (آلدئغئ واحیی) کیمسەدن ساقلاماز. بو (قورئان)، تاشلانمئش شەیطانئن سؤزۆ دگیلدیر. اؤیلەیسە نەرەیە گیدییۇرسونوز؟ قورئان، هرکس ایچین ذیکیردیر. سیزدن دۇغرولوغو ترجیح أدن ایچین! یاپتئغئنئز ترجیح، آنجاق وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) اۇلان آللاهئن دا ترجیح أتمەسییلە گرچکلشیر. (تکویر سورەسی؛ 29-17)
رۆیا، کسین بیلگی ایفادە أتمەیەبیلیر. ایلهام دا، وسوسە ایلە قارئشابیلیر. آما نبی اۇلان رسولە گلن واحی، کسین بیلگیدیر. بو سببلە واحیین بو چشیدی، جبرائیلە (ع) أشلیک أدن بیر ملک اۇردوسویلا گلیر.
نبیلیک بیتمیش وە واحی آلما قاپئسئ قاپانمئشتئر. بوندان سۇنرا یاپئلاجاق تک ایش، آللاهئن کیتابئنئ وە حیکمتی قاوراماقتئر.
(16)
نبییە میراثچئ اۇلماق
مۆرید: آللاهئن ولی قوللارئ، نبیلرین حالیفەسیدیر.
شەیح أفندی: آللاهئن ولیلری، نبیلرین واریثیدیر. اۇنلارا اۇلانلار، بونلارا دا اۇلور.
بایئندئر: آللاهئن نبیسینە واریث اۇلما ایشی ایی آنلاشئلمامئش غالیبا! نبی، دگری آللاە طارافئندان یۆکسلتیلمیش کیشی آنلامئنا گلیر. نبی اۇلماق، اینسانئن ألیندە دگیلدیر. کندینە کیتاب وریلنلردن باشقاسئ، اۇ ماقاما گتیریلمز.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۲۱۳﴾ (سورة البقرة)
اینسانلار تک بیر تۇپلولوقتو. سۇنرا آللاە اۇنلارا، مۆژدە ورن وە اویارئدا بولونان نبیلر گؤندردی. برابرلریندە، دۇغرولارئ گؤسترن کیتاب دا ایندیردی کی، آیرئلئغا دۆشتۆکلری قۇنولاردا اینسانلار آراسئندا اۇ کیتاب حۆکمەتسین. اۇندا آیرئلئغا دۆشنلر، کندیلرینە کیتاب وریلنلردن باشقاسئ اۇلمادئ. اۇ آچئق بلگەلر گلدیکتن سۇنرا، بیربیرلرینین حاقلارئنا گؤز دیکتیکلری ایچین بؤیلە اۇلدو. سۇنرا آللاە اینانمئش اۇلانلارئ، آنلاشامادئقلارئ قۇنودا، کندی اۇنایئیلا دۇغرویا اولاشتئردئ. آللاە، دۇغرولارئ ترجیح أدنی دۇغرو یۇلا یؤنلتیر. (باقارا سورەسی؛ 213)
