ساعید نورسی سؤزۆندە شؤیلە دوام أدییۇر: “من شجرة مبارکة = برەکتلی بیر آغاچتان” جۆملەسیندەکی بیرینجی “ت” (آچئق تا)؛ “ة” (قاپالئ تا)؛ ایکینجی “ة” (قاپالئ تا) ایسە واقئف یری اۇلدوغوندان “ه” سایئلسا وە “شجرة”دەکی تنوین “ن” سایئلسا 1311 أدر.
بو، رسائیلین-نور یازارئنئن، ریسالتۆن-نورون مۆبارک قوتسی آغاجئ قورئانئن باساماقلارئ اۇلان “عاراب دیلینی” اۇقومایا باشلادئغئ تاریحە تامئ تامئنا ایشارت أدر.
“تاریحچەیی حایاتئنا” گؤرە اۇ، هیجری 1290’دا دۇغموشتور. دەمک کی، 20 یاشئندا “عارابچا” اۇقومایا باشلامئشتئر. حالبوکی اۇ، 14 یاشئندا ایکن دەورینین أن بۆیۆک عالیملریندن اۇلدوغونو ایددیعا أتمکتەدیر.
ساعید نورسی دییۇر کی:
{“یکاد زیتها یضیء ولو لم تمسسە نار نور = آتش دگمەسە بیلە، یاغئ ائشئق ساچار گیبیدیر.” نور جۆملەسی، ایشارت أدر کی، رسائیلین-نور مۆئللیفی دە آتشسیز یانار.
عیلیم ألدە أتمک ایچین ماصرافا وە درس سئقئنتئسئنا ایحتیاج دویمادان کندی کندینە نورلانئر، عالیم اۇلور.
أوت، بو موعجیزەلی جۆملەنین اۆچ ایشارتی واردئر؛ ایکیسی ألکتریگە وە رسائیلین-نورا یاپتئغئ ایشارتتیر؛ بونلار بیرر گرچکتیر. اۆچۆنجۆسۆ دە مۆئللیف حاققئندادئر؛ اۇ دا تۆمۆیلە گرچکتیر. تاریحچەیی حایاتئ اۇقویانلار وە همشهریلری بیلیرلر کی؛ مدرسە اوصولۆنە گؤرە “ایظهار” کیتابئندان سۇنرا اۇنبش سنە درس آلماقلا اۇقونان کیتابلارئ، رسائیلین-نور مۆئللیفی یالنئز اۆچ آیدا اۇقوموشتور.
آیتین اۇ جۆملەسی جیفری وە أبجدی اویوملا هم ألکتریگین کشفینین یاقئنلئغئنئ، هم رسائیلین-نورون اۇرتایا چئقماسئنئ، هم دە مۆئللیفینین دۇغومونو ایشارت یۇلویلا حابر وریر. آیرئجا بیر موعجیزە پارئلتئسئ داحا گؤستریر.
شؤیلە کی؛ “یکاد زیتها یضیء = یاغئ ائشئق ساچار گیبیدیر” جۆملەسینین ماقامئ 1279’دور.
“ولو لم تمسسە نار نور = اۇنا آتش دگمەسە بیلە“. نور بؤلۆمۆ ایسە، ایکی تنوین ایکی “نون” سایئلئرسا 1284 أدر. بؤیلەجە هم ألکتریگین یایغئنلاشماسئنئن یاقئن اۇلدوغونو، هم رسائیلین-نورون یاقئنلئغئنئ، هم اۇندؤرت سنە سۇنرا مۆئللیفینین دۇغومونو “یکاد = نەردەیسە” قودسی کلیمەسییلە ماعنن ایشارت أدر. جیفر ایلە دە تامئ تامئنا عاینئ تاریحە اویوم گؤستریر.
بیلیندیگی گیبی ضایئف وە اینجە ایپلر بیرلشتیکچە قووتلشیر، قۇپماز بیر حالات اۇلور. بیر سئررا گؤرە، بو آیتین بو ایشارتلری بیربیرینە قووت وە دستک وریر. اویوم تام اۇلمازسا دا تام حۆکمۆندە اۇلور وە ایشارتی، دلالت درەجەسینە چئقار. } (شوعاعلار)
ساعید نورسی، ایستەدیگی راقامئ ألدە أتمک ایچین جۆملەلری پارچالادئغئ گیبی حارەکەلری دە حارف سایماقتادئر.
آما بورادا اؤنملی بیر بیلگی اۇرتایا چئقماقتادئر. ساعید نورسی، 1279’دان 14 سنە سۇنرا دۆنیایا گلدیگینی سؤیلەمکتەدیر. بونا گؤرە اۇنون دۇغوم تاریحی هیجری 1293 یئلئدئر. کندی أل یازئسئ ایلە یازئپ شەیحۆل-ایسلاملئغا وردیگی اؤزگچمیشیندە دە بو تاریح واردئر. بو سببلە تاریحچەیی حایاتئنداکی 1290 تاریحی یانلئشتئر.
“ریسالەیی نورلار“، باشتان آشاغئ یوقارئداکیلرە بنزەر اؤوگۆلرلە دۇلودور.
اۇنلاردان بیری دە شودور:
ساعید نورسی ایستانبولدا ایکن، “کیم نە ایستەرسە سۇرسون” دییە، اۇلاغاناۆستۆ بیر ایعلاندا بولونموش، بونون اۆزرینە اۇ زامانئن مشهور عالیم وە عاللامەلری، اۇنون اۇداسئنا قافیلەلر حالیندە گلمیش، هر چشیت عیلمە وە فارقلئ قۇنولارا دائیر أن قارماشئق، أن چؤزۆمسۆز سۇرولارئ سۇرموش، ساعید نورسی بو سۇرولارئ هیچ دوراقلامادان، دۇغرو اۇلاراق جوابلاندئرمئشتئر.
نەدنسە کندینە قافیلەلر حالیندە گلن مشهور عالیم وە عاللامەلردن بیر تانەسینین کیم اۇلدوغوندان باحثەتمییۇر وە وردیگی جوابلاردان بیر تانەسینین بیلە نە اۇلدوغونو سؤیلەمییۇر.
د- ریسالەیی نورلارئن یازئمئنا ایشارتلر
ساعید نورسی دییۇر کی:
“باشتاکی آیت، ریسالەئین-نورون آدئنا ایشارت أتتیگی گیبی، یازئلما وە اۇلغونلاشما تاریحینە دە تامئ تامئنا ایشارت أتمکتەدیر. “کمشکاة فیها مصباح المصباح فی زجاجة = ایچیندە ائشئق بولونان بیر قاندیل یوواسئ گیبیدیر. اۇ ائشئق، بیر جام ایچیندەدیر” جۆملەسیندە، “کمشکاة”دەکی تنوین واقئف یری اۇلمادئغئندان “نون” سایئلسا وە “فی زجاجة” واقئف یری اۇلمادئغئندان “ه”، “ة” (تا) سایئلسا 1349 أدر. بو راقام، رسائیلین-نورون أن نورانی جۆزلرینین یازئلما وە اۇلغونلاشما زامانئ اۇلان 1349 تاریحینە تامئ تامئنا ایشارت أتمکتەدیر.”
ساعید نورسی، ایستەدیگی راقاما اولاشابیلمک ایچین بورادا دا آیتین جۆملە یاپئسئنئ بۇزویۇر، سۇنرا “ة = تا” حارفینی بیر یردە حارەکەسییلە برابر 450، ایکینجی یردە 5 سایئیۇر.
بورادا دیققاتی چکن بیر باشقا حوصوص شودور:
بیرینجی بؤلۆمۆن 1-نجی جۆملەسیندە “کمشکاة” کلیمەسینین باشئنداکی “ک” حارفینی قالدئرمئش وە سادەجە “مشکاة فیها مصباح = ایچیندە ائشئق بولونان بیر قاندیل یوواسئ” اۆزریندە حساب یاپاراق آیتین ریسالتۆن-نورا ایشارت أتتیگینی سؤیلەمیش، “ة = تا” حارفینین حارەکەسینی حسابا قاتمامئشتئ. یاعنی بورادا 450 راقام دگری وردیگی حارفی اۇرادا 400 سایمئش، 20 راقام دگری وردیگی “ک” حارفینی دیققاتە آلمامئشتئ.
ساعید نورسی سؤزلرینە شؤیلە دوام أدییۇر:
“المصباح فی زجاجة الزجاجة کأنها کوکب دری = اۇ ائشئق بیر جام ایچیندەدیر. اۇ جام، سانکی اینجی گیبی بیر یئلدئزدئر.” جۆملەسی 1345 أدر. بو راقام، رسائیلین-نورون یایئلماسئ، شؤهرت بولماسئ وە پارلاماسئ تاریحینە تامئ تامئنا اویغون دۆشر. چۆنکۆ شددەلی “ر” ایکی “ر”؛ شددەلی “ن” ایکی “ن”؛ شددەلی “ز”، آصلئ ایعتیبارئیلا بیر “ل”، بیر “ز” وە بیرینجی “زجاجة” واقئف اۇلدوغوندان اۇراداکی “ه”، “ة” (تا)، ایکینجیسی واقئف اۇلمادئغئندان “ة” (تا) سایئلئر. “المصباح فی زجاجة = اۇ ائشئق بیر جام ایچیندەدیر” جۆملەسینی بیر اؤنجەکی پاراگرافتا بیر باشقا ماقصادلا دگرلندیرمەیە آلمئشتئ.
سۇنرا سؤزلرینە شؤیلە دوام أدییۇر:
“أگر شددەلی “ز”، ایکی “ز” سایئلسا اۇ واقیت 1322 أدر. بو دا ریسالەئین-نور یازارئنئن، نور کیتابلارئ ایلە ایلگیلی حاضئرلئغا باشلادئغئ تاریحە تامئ تامئنا اویغون دۆشمکتەدیر.
اؤنجەکی پاراگرافتا، شددەلی “ز”، آصلئ ایعتیبارئیلا بیر “ل”، بیر “ز” سایئلسا دیەرک 37 راقام دگری وردیگی حارفلرە، بورادا 14 راقام دگری ورەرک ایستەدیگی سۇنوجا اولاشمایا چالئشمئشتئر.
أ- ریسالەیی نورلارئن دگرینە ایشارتلر
ساعید نورسی دییۇر کی:
قورئان ایلە بو قادار آنلاملئ وە چۇق یؤنلۆ اویوم، ایتتیفاقلا گؤستریر کی، بونلار یالنئز بیر أمارە، بیر ایشارت دگیل، بلکی قووتلی بیر دلالتتیر. بلکی قورئانئن، هم ألکتریگە هم دە رسائیلین-نورا اۇلان ماعنوی ایلگیسینی آچئقچا اۇرتایا قۇیماقتادئر.
بو آیتین ماعنوی اینجەلیکلریندن بیری دە شودور: موعجیزەلی بیر غایب حابری ایلە ألکتریگی وە ریسالەیی نورو حابر وردیگی گیبی بو ایکیسینین اۇرتایا چئقئش زامانلارئنئ وە اۇندان سۇنرا مەیدانا گلەجک گلیشمەلری وە بو ایکیسینین اۇلاغاناۆستۆ دوروملارئنئ دا چۇق گۆزل گؤسترمکتەدیر.
مثەلا “لا شرقیة ولا غربیة زیتونة = دۇغودا دا باتئدا دا اۇلمایان بیر زەیتین” جۆملەسی شونو سؤیلەر: “ألکتریگین قئیمتلی متاعئ، نە دۇغودان نە دە باتئدان ایدحال أدیلمیشتیر. اۇ یوقارئدان، هاوا بۇشلوغوندان، راحمت حازینەسیندن، گؤکلردن اینر؛ هر یرین مالئدئر. اۇنو باشقا یردە آرامایا لۆزوم یۇقتور. ماعنوی بیر ألکتریک اۇلان رسائیلین-نور دا عاینئ شکیلدە، نە دۇغونون کۆلتۆرۆندن وە عیلیملریندن نە دە باتئنئن فلسفە وە فن بیلیملریندن گلمیش بیر مال وە اۇنلاردان ایقتیباس أدیلمیش بیر نوردور. آما سماوی اۇلان قورئانئن، دۇغو وە باتئنئن اۆزریندە اۇلان عارشتاکی یۆکسک یریندن آلئنمئشتئر.”
اؤنجە، باطئل بیر یۇللا آیتتن چئقاردئغئ ایشارتلرە قووتلی دلالتلر دەدی. سۇنرا دا موعجیزەلی بیر غایب حابری ألە گچیردیگی ایددیعاسئیلا ألکتریگین وە کندی کیتابلارئنئن اۇلاغاناۆستۆ اۇلدوغونو وورغولادئ.
ساعید نورسی ألکتریگین ناسئل اۆرتیلدیگینی بیلمەدیگی ایچین اۇنون هاوا بۇشلوغوندان گلدیگینی؛ کندی کیتابئنئن دا عاینئ شکیلدە گؤکتن گلدیگینی ایددیعا أدەرک اۇنون قورئاندان دگیل، قورئانئن آلئندئغئ عارشتان آلئندئغئ سؤیلۆیۇر. اۇنون بو ایددیعاسئ، یوقارئداکی ایددیعالارئیلا تام بیر بۆتۆنلۆک اۇلوشتورویۇر.
اۇنا گؤرە ریسالەیی نورلار قورئانئن آلئندئغئ یردن آلئنمئشتئر. اۇرادان داحا اؤنجە آلئنمئش اۇلان قورئان، نۇرمال اۇلاراق اۇ ینی کیتابئ وە اۇنو تبلیغ أدەجک کیشییی حابر ورەجگیندن ساعید نورسی قورغوسونو بو تمل اۆزرینە اۇتورویۇر.
ف- ریسالەیی نورلارئ اۇقویانلارا ایشارتلر
ساعید نورسی، طالبەلرینی دە اونوتمایئپ آیتتن اۇنلارا دا پای چئقارمئشتئر.
دییۇر کی؛
“یکاد زیتها یضیء ولو لم تمسسە نار نور = آتش دگمەسە بیلە، یاغئ ائشئق ساچار گیبیدیر” جۆملەسی ایشارت أدر کی: هیجری 13-نجۆ وە 14-نجۆ عاصئردا تاواندان آسئلان لامبالار آتشسیز یانارلار، آتش دۇقونمادان پارلارلار. اۇنون زامانئ یاقئندئر، یاعنی 1280 تاریحینە یاقئندئر. بو جۆملە ایلە ألکتریگین اۇلاغاناۆستۆ دورومونا وە گلەجگینە ایشارتلە آچئقلاما یاپئلدئغئ گیبی، ماعنوی بیر ألکتریک اۇلان رسائیلین-نور دا غایت یۆکسک وە درین بیر عیلیم اۇلدوغو حالدە، اؤگرنیم ماصرافئنا، درسە چالئشمایا، باشقا حۇجالاردان درس گؤرمەیە وە حۇجالارئن آغزئندان اؤگرنمەیە ایحتیاج قالمادان هرکس درەجەسینە گؤرە اۇ یۆکسک عیلیملری، مشاققات آتشینە لۆزوم قالمادان آنلایابیلیر، کندی کندینە ایستیفادە أدر، آراشتئرماجئ وە گرچکچی بیر عیلیم آدامئ اۇلابیلیر.”
ساعید نورسی بیر باشقا یردە شؤیلە دییۇر:
“بیر سنە بو ریسالەلری وە بو درسلری آنلایاراق وە قابول أدەرک اۇقویان؛ بو زامانئن اؤنملی وە گرچکچی بیر عالیمی اۇلابیلیر.
أگر آنلاماسا بیلە ریسالەیی نور شاگیردلرینین بیر ماعنوی کیشیلیگی اۇلدوغو ایچین اۇ کیشیلیک شۆبهەسیز بو زامانئن بیر عالیمیدیر.”
ساعید نورسییە گؤرە ریسالەیی نور، قورئانئن یۆزدن فاضلا طئلسئملارئنئ، موعاممالارئنئ چؤزن وە اۇرتایا چئقاران أن عینادچئ دینسیزلری سوستوروپ چارەسیز حالدە بئراقان بیر کیتابتئر. اۇنون طئلسئم وە موعامما دەدیگی، یوقارئداکی ایفادەلری اۇلمالئدئر.
داحا چۇق شیعیرلرین وە بۆیۆجۆلرین باشووردوغو جیفر یۇلویلا، حارفلرلە سایئلار آراسئندا ایلیشکی قوراراق باعضئ ایشارتلرە اولاشمایا چالئشماق وە اۇنلارئ آیتین بیر حۆکمۆ گیبی گؤسترمک، گرچکتن چۇق آغئر بیر وبال آلتئنا گیرمکتیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورویۇر:
وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿۷۸﴾ (سورة آل عمران)
اۇنلاردان بیر قئسمئ کیتابئ دیللرینە دۇلارلار کی، سؤزلرینی کیتابتان ساناسئنئز، آما کیتابتان دگیلدیر. اۆستەلیک: “اۇ آللاە قاتئنداندئر” دەرلر، حالبوکی آللاە قاتئندان دگیلدیر. اۇنلار بو یالانئ آللاها قارشئ، بیلە بیلە سؤیلەرلر. (آلی عیمران سورەسی؛ 78)
آیرئجا ریسالەیی نورلارئن أن عینادچئ فیلۇزۇفلارئ سوستوردوغو وە بینلرجە عالیمی حایران بئراقتئغئ ایددیعا أدیلیر آما بونلاردان هیچبیرینین کیملیگیندن باحثەدیلمز.
کشکە اۇنلاردان بیرر کیشینین آدئنئ وە اۇنلارئ حانگی بیلگیلرییلە سوستوروپ حایران بئراقتئقلارئنئ دا یازسالاردئ، بؤیلەجە بیزە دە بیر دگرلندیرمە ایمکانئ ورمیش اۇلورلاردئ.
آصلئندا ایسیم دە ورییۇرلار آما عاصئرلار اؤنجە اؤلمۆش فیلۇزۇفلارئن ایسمینی أن مشهور ایسلام فیلۇزۇفلارئندان “ایبنی سینا، فارابی وە ایبنی رۆشدە” ریسالەیی نورون عیلمی قودرتینی گؤسترمک مۆمکۆن اۇلسایدئ، اۇنلار همن دیز چؤکۆپ ریسالەیی نوردان درس آلئرلاردئ.
بیتتی
پرۇف. دۇک.
عابدولعازیز بایئندئر
