ل- جماعاتی بۆیۆتمەنین هدف اۇلماسئ
دینە اویما یرینە دینی کندیلرینە اویدورانلار، اۇ دینین تمل اینانچلارئنئ، کندی حاکیمیەتلرینی پکیشتیرمەنین بیر واسئطاسئ اۇلاراق قوللانئرلار.
مثەلا حئریستیانلئقتاکی بابا، اۇغول وە قوتسال روح اینانجئ، کیلیسەنین حئریستیان جماعات اۆزریندەکی حاکیمیەتینی پکیشتیرمەنین آراجئ اۇلاراق قوللانئلئر. بو، بۆیۆک بیر دین سؤمۆرۆسۆدۆر. اینسانلار، داحا چۇق دیندارلاشماق ایستەرکن، آللاە یرینە کیلیسەیە باغلئ حالە گلیرلر.
مثەلا کاتۇلیکلرە گؤرە عیسایئ، قوتسال روحو، مریم آنایئ وە حاواریلری “کیلیسە” تمثیل أدر.
“کیلیسە“، هیەرارشیک اۇرگانلاردان وە مسیحین میستیک بدنیندن اۇلوشان بیر تۇپلولوقتور.
گؤکسل آرماغانلارلا دۇناتئلمئشتئر. بیری اینسانی، دیگری ایلاهی اۇلان ایکی فارقلئ یاپئسئ واردئر. کیلیسە اینسانلئقلا آللاە آراسئنداکی بیرلشمەنین ایشارتی وە آراجئدئر.
مسیحە بنزەین “کیلیسە گؤرەولیلری” مسیحین قوللارئدئر. چۆنکۆ سؤیلەدیکلری سؤزلر وە وردیکلری ایحسان کندیلرینین دگیل، باشقالارئنا وریلمک اۆزرە کندیلرینە أمانت أدیلن مسیحین سؤزۆ وە ایحسانئدئر.
بو شکیلدە کاتۇلیکلر، حئریستیانلئغئ “آللاهئن دینی” اۇلماقتان چئقارمئش، “کیلیسەنین دینی” حالینە گتیرمیشلردیر.
شیمدی کیلیسە، کندینە باغلئ اۇلانلارئن سایئسئنئ آرتئرماق ایچین هر یۇلا باشوورماقتادئر. بونو دیگر کیلیسەلر دە یاپماقتادئر. اۇنلارئن بو فاعالیەتینە “میسیۇنرلیک” دەنیر.
“میسیۇنرلیک”، دین تبلیغی دگیلدیر. دین تبلیغی، بیر دینی اینسانلارا آنلاتتئقتان سۇنرا اینانما قۇنوسوندا اۇنلارئ سربست بئراقماقتئر.
“میسیۇنرلیک“، پاولوسون یاپتئغئ گیبی اینسانلارئ کیلیسەنین أمللرینە حیذمت أدر حالە گتیرمک ایچین هر یۇلا باشوورما فاعالیەتیدیر.
نیتەکیم آمەریکا قئطعاسئنئن ایشغالی اۆزریندن 200 یئل گچمەدن، اۇرتاچاغ أنگیزیسیۇنونو آراتمایاجاق یؤنتملرلە یرلی اینانچ وە کۆلتۆرلر یۇق أدیلمیش وە حالق حئریستیانلاشتئرئلمئشتئر.. عاینئ دوروم آووسترالیا، ینی زلاندا وە باتئ أمپریالیزمینی یاشایان آفریقا اۆلکەلریندە وە دۆنیانئن دیگر بؤلگەلریندە دە اۇلموشتور.
“میسیۇنرلر”، عازیز پاولوسون یۇلوندادئرلار.
اۇنون کۇرینتلیلرە یازدئغئ مکتوبتا شو جۆملەلر یر آلئر:
“بن اؤزگۆرۆم، کیمسەنین کؤلەسی دگیلیم. آما داحا چۇق کیشی قازانایئم دییە هرکسین کؤلەسی اۇلدوم. کندیم قوتسال یاسانئن دنتیمی آلتئندا اۇلمادئغئم حالدە، یاسا آلتئندا اۇلانلارئ قازانماق ایچین اۇنلارا یاسا آلتئندایمئشئم گیبی داوراندئم. تانرئنئن یاساسئنا صاحیب اۇلمایان بیری دگیلیم، مسیحین یاساسئ آلتئندایئم. بونا قارشئن، یاسایا صاحیب اۇلمایانلارئ قازانماق ایچین یاسایا صاحیب دگیلمیشیم گیبی داوراندئم. گۆچسۆزلری قازانماق ایچین اۇنلارلا گۆچسۆز اۇلدوم. نە یاپئپ أدیپ باعضئلارئنئ قورتارماق ایچین هرکسلە هر شەی اۇلدوم. بونلارئن حپسینی، مۆژدەدە (اینجیلدە) پایئم اۇلسون دییە مۆژدەنین اوغرونا یاپئیۇروم.”
“میسیۇنرلیک“، اینجیلی حالقلارا وە مسیحە اینانمایان گروپلارا بیلدیرمکلە باشلار.
بونو، حئریستیان جماعاتلرین وە یرل کیلیسەلرین قورولماسئ ایزلەر. اینجیلی حالقلارئن کۆلتۆرلریندە جانلاندئرماق ایچین بیر “اینکۆلتۆراسیۇن” سۆرجی باشلار. حالقلارئ، گروپلارئ، کیشیلری ایلگیلندیرن قۇنولاردا، کیلیسە اۇنلارا آدئم آدئم اولاشئر وە نۆفوذ أدر. بو، اینجیلی قابول أتمەینلرلە سایغئلئ بیر دیالۇگ گرکتیریر.
“اینکۆلتۆراسیۇن”، اینجیلین مساژئنئ حئریستیان اۇلمایان اۆلکەلرین کۆلتۆرلرینە سۇقماق دەمکتیر. حئریستیانلئق مساژئ وە حایات طارزئ، دیگر کۆلتۆرلرە اویغون حالە گتیریلیر. بونون آماجئ اینسانلارئ آدئم آدئم حئریستیانلاشتئرماقتئر.
بیرچۇق مۆسلۆمان “جماعات وە طاریقاتتا” دا بنزەری ایشلر یاپئلئر.
ایسلامئ کندیلرینین تمثیل أتتیکلرینە اینانئرلار. جماعاتلرینین بۆیۆمەسینی ایسلامئن یایئلماسئ سایار، بۆیۆمەیی آنا هدف حالینە گتیریرلر.
ساعید نورسینین آشاغئداکی گؤرۆشلری بونا اؤرنکتیر:
“ریسالەیی نورون ایسلام عالمیندە یایئلماسئنا قارشئ سۇسیال وە سیاسال آچئدان أنگللر چئقماماسئ ایچین نور شاگیردلری بارئشچئ بیر داورانئش سرگیلەمکلە یۆکۆملۆدۆرلر. ساقئن حۇجالارئن جومعا وە جماعاتلرینە ایلیشمەیینیز. اۇنلارا قاتئلماسانئز دا، قاتئلانلارئ تنقید أتمەیینیز. گرچی ایمامئ راببانی؛ ‘بیدعات اۇلان یرلرە گیرمەیینیز’ دەمیشتیر آما اۇنون ماقصادئ بونون ثوابئنئن اۇلمایاجاغئنئ بیلدیرمکتیر؛ یۇقسا نامازئن باطئل اۇلاجاغئنئ سؤیلەمک دگیلدیر.”
نورجولار، داعوالارئنئ یایماق ایچین هرکسلە ایی ایلیشکیلر ایچیندە اۇلمایا چالئشئر وە تارتئشمایا گیرمزلر…
“بیدعات اۇلان یرلرە گیرمەیینیز” سؤزۆنۆن “جامیعلری” هدف آلدئغئ آچئقتئر.
مۆسلۆمان، داحا چۇق ثواب آلماق ایچین جامییە گیدر. أگر نامازئن ثوابئنئ بیلە آلمایاجاقسا اۇرایا گیدر می؟
ساعید نورسی، بو یۇللا نورجولارئن کندی مسجیدلرینی اۇلوشتورمالارئنئن ایشارتینی ورمیش اۇلماقتادئر.
م- اینسانلئغئ قوجاقلاما ایددیعاسئ
نورجولار دەرلر کی: “کیم گرچکلر پشیندە قۇشویۇرسا، ریسالەیی نوردان درس آلمالئدئر. نور یۇلوندا گیدن هر آیدئن، گرچک موتلولوغا قاووشاجاق وە یریۆزۆنۆن ماهیەتینی آنلایاجاقتئر. أبدی حایات حازینەسینی گؤسترن قورئانئ کریمین نورو اۇلان ریسالەیی نور، ألبتتە بیر زامان دۆنیایئ چئنلاتان نورلو سسینی یۆکسلتەجکتیر.
ساعید نورسی داحا ایلری گیدر وە شؤیلە دەر:
“دینین، شریعاتئن وە قورئانئن یۆزدن زیادە طئلسئمئنئ، موعامماسئنئ چؤزۆپ اۇرتایا چئقاران وە أن عینادچئ دینسیزلری سوستوروپ جوابسئز بئراقان؛ میعراج وە آحیرتتە روح وە جسدین بیرلیکتە دیریلەجگی گیبی عاقئلدان چۇق اوزاق ظاننەدیلن قورئان گرچکلرینی أن یۇباز وە أن عینادچئ فیلۇزۇفلارا وە زئندئقلارا قارشئ گۆنش گیبی ایثبات أدن وە اۇنلارئن بیر قئسمئنئ ایمانا گتیرن “ریسالەیی نور نۆسحالارئ“، ألبتتە بۆتۆن دۆنیایئ وە اوزایئ کندی ایلە عالاقادار أدەجک وە بو عاصرئ وە ایستیقبالی کندییلە مشغول أدەجک بیر قورئان گرچگی وە أهلی ایمان ألیندە بیر ألماس قئلئنچتئر.”
“شیعالئقتا موتاعاصصئب وە وههابیلیکتە دە آشئرئ، فیلۇزۇفلارئن أن عینادچئسئ وە عالیمی، موتاعاصصئب حۇجالارئن أن کیبیرلیسی حپ برابر نور دائیرەسینە گیرمەیە باشلادئلار وە شیمدی قاردش گیبیدیرلر. حاتتا باعضئ میسیۇنرلر، عیسا دینینین، یاعنی حئریستیانلئغئن گرچک روحانیسینین دە (یاعنی عیسا عالیهیسسلامئن) اۇ دائیرەیە گیرەجگینە دائیر ایشارتلر واردئر. بونلار بیربیرینە هۆجوم أتمییۇر؛ عاکسینە بیر دایانئشما وە بیر بارئشئن گرگینی حیسسەدیپ تارتئشمالئ قۇنولارئ اۇرتایا آتمئیۇرلار. دەمک ایمامئ عالینین (رض) اۇتوز-قئرق ایشارتییلە آچئق بیر شکیلدە حابر وردیگی ریسالەیی نور، بو زامانئن دهشتلی یارالارئنا تام بیر عیلاجتئر. اۇ دائیرە بیزە کافی گلدیگی ایچین اۇندان دئشارئ چئقمئیۇروز.”
دؤردۆنجۆ بؤلۆم
ساعید نورسی وە قورئان
ساعید نورسینین قورئانا یر یر دۇغرو یاقلاشتئغئ گؤزلنمکتەدیر. آما اۇ، قورئانا داحا چۇق کندینی، کیتابلارئنئ وە شاگیردلرینی قوتساللاشتئرماق ایچین باشوورور.
آیتلردن بو تۆر آنلاملارئ چئقارماق مۆمکۆن اۇلامایاجاغئ ایچین چۇق یانلئش یۇللارا باشوورور.
مثەلا اۇنا گؤرە قورئانئن 33 آیتیندە کندیسینە وە ریسالەیی نورلارا ایشارت أدیلمکتەدیر. ایددیعاسئنئ ایثبات ایچین أبجد وە جیفری قوللانماقتادئر. بو، چۇغونلوقلا بۆیۆجۆلرین باشووردوغو یۇلدور. ذاتن بو تۆر ایددیعالارئ باشقا بیر یۇللا یاپماق مۆمکۆن دگیلدیر.
آ- أبجد وە جیفر
28 حارفلی عاراب آلفابەسی، سکیز آنلامسئز کلیمەدە بیرلشتیریلمیشتیر. بونلار:
“ابجد – هوز – حطی – کلمن – سعفص – قرشت – ثخذ – ضظغ”
کلیمەلریدیر. بو حارفلرە، 1’دن 1000’ە قادار راقام دگرلری وریلەرک بیر حساب شکلی اۇلوشتورولموشتور. سکیز کلیمەنین بیرینجیسی أبجد اۇلدوغو ایچین بو حسابا “أبجد حسابئ” دەنمیشتیر.
بو حارفلر وە قارشئلئقلارئ آشاغئدادئر.
“أبجد حسابئ” داحا چۇق، بیر جۆملەنین یا دا بەیتین ایچینە اؤنملی اۇلایلارئن تاریحلرینی، آنلاملئ کلیمەلرلە یرلشتیرمک ایچین قوللانئلمئشتئر.
بونا “تاریح دۆشۆرمە” دەنیر. بو حسابئ، غایب بیلگیسینە وە گیزلی ماعنالارا اولاشما یۇلو اۇلاراق قوللانانلار دا چئقمئشتئر. بونلار، جفر یا دا جیفر آدئنئ وردیکلری بیر متۇد قوللانئرلار.
داحا چۇق شیعیلرین وە بۆیۆجۆلرین باشووردوغو جیفردە حارفلرلە سایئلار آراسئندا ایلیشکی قورولاراق اۇنلارا دنک گلن ایشارتلرە اولاشئلمایا چالئشئلئر.
بو، باطئل بیر یۇلدور.
چۆنکۆ أبجد حسابئنئن، کیتاب وە حیکمتتن بیر دایاناغئ اۇلمادئغئ گیبی، گیزلی آنلاملارا یاعنی غایب بیلگیسینە اولاشمانئن دا بیر یۇلو یۇقتور.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ … ﴿۶۵﴾ (سورة النمل)
دە کی: “گؤکلردە وە یردە هیچ کیمسە غایبئ بیلمز؛ سادەجە آللاە بیلیر…” (نمل سورەسی؛ 65)
“… گؤکلردە وە یردە...” دەدیگینە گؤرە ملکلرین، جینلرین وە نبیلرین داحی غایبئ بیلمەدیکلری اۇرتایا چئقار.
“جیفر” یۇلویلا غایب بیلگیسینە اولاشمایا چالئشانلاردان بیری دە ساعید نورسیدیر.
آشاغئدا گؤرۆلەجگی گیبی اۇ ایستەدیگی راقاملارا اولاشماقتا زۇرلانمئش، بونون ایچین آیتلرین جۆملە یاپئسئنئ بۇزمایا، دیل قوراللارئنا وەیا أبجد قوراللارئنا اویمامایا مجبور قالمئشتئر. بونلار دا یتمەیینجە، ایستەدیگی راقاملا آراداکی فارقا “سئرلئ فارق” دیەرک ایشین ایچیندن سئیرئلمئشتئر.
