5- بیلگەلر، ملکسی اۆستادلار
غایبئ بیلدیگینە اینانئلان بیلگەلر، اؤلۆمسۆزلر وە ملکسی اۆستادلار ایلاهی گۆجە اولاشمانئن یۇللارئدئر. بونلار آراجئلئغئیلا اؤلۆمسۆز اۇلونور، “فنایی تاممە” اولاشئلئر. بونلار ایلاهی وارلئق ایلە اینسان آراسئنداکی آراجئلاردئر.
بونلار: “قاپئلارئنئن اؤنۆنە چئقمادان أورنی بیلیر، پنجرەدن باقمادان، گؤکیۆزۆنۆ گؤرۆرلر. گیتمەدن بیلیر، باقمادان گؤرۆر، یاپمادان باشارئرلار. بو ملکسی اۆستادلار بولونامازلار؛ طالیب اۇلانلارئ اۇنلار بولورلار. بوندان سۇنرا یۆکسک فراست وە تمییز أردمی یاردئمئیلا ایلاهی مۆلک ایلە باغلانتئ قورولدوغوندا نیهایی ماعنوی حاقیقاتلرین ناقلی دە پشیندن گلەجکتیر. بو، تۆم ملکلرین ایلاهی مۆلکە گیدرکن ایزلەدیکلری یۇلدور.
… مۆکممل یۇل سۆرەسینجە مەیدانا گلەجک ایلرلەمەنین هر باساماغئندا یارئن دۆنیا مۆلکۆندە توتقولو گؤرۆننە دگیل، بوگۆن ماعنوی مۆلکتە اؤنملی اۇلانا دگر ورمەیی اؤگرنەجکسین. اۇ زامان میستیک قاپئ آچئلاجاق، سن قۇسقۇجامان أورنین یؤنتمەین یؤنتیجیلرینە، یاراتمایان یاراتئجئلارئنا قاتئلاجاقسئن.
… تۆم مۆرشیدلر وە تکنیکلر گچیجیدیر؛ آصئل گرچکلشمە، کیشینین وارلئغئنئن تائۇ’نون ایلاهی أنرژیسی ایلە بیرلشمەسیندن اۇرتایا چئقار.
6- رابئطا
کیم تائۇ’یا اولاشماق ایستەرسە، ملکسی اۆستادلاردان بیرییلە رابئطا قورماق زۇروندادئر. بو کیشی، اۆستادلارئنئن اؤگرتیلری اۆزریندە چالئشمالئ، ایکیلملە ایلگیلی تۆم قاوراملارئ چؤزۆملەملی، باشقالارئنا حیذمت ایچین ألیندن گلنی یاپمالئدئر. ایچ تمیزلیگینی یرینە گتیرملی، حۇجاسئنئ گرکسیز أنگللرلە راحاتسئز أتمەملی، حۇجاسئنئن ایلاهی گۆجۆ ایلە ماعنوی رابئطایئ قۇرومالئدئر. بؤیلەجە قارشئسئنداکی تۆم أنگللری آشار، موطلاق صامیمیەتینی دائیما موحافاظا أدر. کائیناتئن دویارلئلئغئنئ آندئران آلچاق گؤنۆللۆلۆگۆ، عازمی وە اویوم یتەنگی اۇنو ایلاهی ائشئقلا دۇلدورور.
اۆچۆنجۆ بؤلۆم
أهلی کیتابا اؤزنن مۆسلۆمانلار
أبو ساعید أل-حودرینین بیلدیردیگینە گؤرە آللاهئن ألچیسی (ص) شؤیلە دەمیشتیر:
سیزدن اؤنجەکیلرین ایزلرینی، قوشقوسوز قارئش قارئش، آرشئن آرشئن تاعقیب أدەجکسینیز. اۇنلار بیر کرتنکلە دلیگینە گیرسەلر، سیز آرقالارئندان گیدەجکسینیز.
دەدیک کی: “یاهودی وە حئریستیانلار مئ؟”
– “یا کیم اۇلابیلیر؟” دەدی. (بوحاری)
بوگۆن حئریستیانلار داحا أتکین اۇلدوغوندان قارشئلاشتئرما باعضئ جماعات وە طاریقاتلارلا کاتۇلیکلر آراسئندا اۇلاجاقتئر.
آ- شیرکی رددەدر گؤزۆکمە
کاتۇلیکلرە گؤرە شیرک أن بۆیۆک گۆناەتئر. “بیرینجی بویروق شیرکی یاساقلار. آللاەتان باشقا تانرئلارا اینانماق وە تک اۇلاندان باشقا ایلاەلارا سایغئ گؤسترمک یاساقتئر. پوتلارئ رددەتمک گرکیر.”
قوتسال کیتابتا شؤیلە گچر:
“دینلە أی ایسرائیل، آللاهئمئز راب، بیر اۇلان رابدیر.” (اینجیل، مارکوس)
عیسا (ع) شؤیلە دەمیشتیر:
“تانرئن اۇلان راببە تاپ، یالنئز اۇنا قوللوق أت.” (اینجیل، لوقا)
اینجیلدە بؤیلە اۇلماسئنا راغمن حئریستیانلار، آللاە ایلە آرالارئنا، 4-نجۆ عاصئردا آراجئلار قۇیموشلاردئر. میلادی 325 یئلئندا تۇپلانان ایزنیک کۇنسیلی، اینانچ ایلکەلرینی شؤیلە آچئقلامئشتئر: “تانرئنئن بیریجیک اۇغلو، أزلدە بابادان دۇغموش، نوردان گلن نور، گرچک تانرئدان گلن گرچک تانرئ، یاراتئلمئش اۇلمایئپ بابا ایلە عاینئ اؤزدندیر.
کاتۇلیکلر مۆشریک سایئلماماق ایچین بابا، اۇغول وە قوتسال روح اۆچلۆسۆنۆ بیر تک تانرئ گیبی گؤسترمەیە چالئشئرلار. شؤیلە دەرلر: “قادیر بابا وە اۇنون بیریجیک اۇغلو وە قوتسال روح بیر تک تانرئدئر: چۇق قوتسال اۆچلۆ بیرلیک.”
آنجاق بونون گرچگی گؤسترمەدیگینی بیلیرلر. چۆنکۆ شؤیلە دەرلر: “تانرئداکی کیشیلر بیربیریندن فارقلئدئر. اۇغول اۇلان کیشی، بابا دگیلدیر. بابا اۇلان کیشی دە اۇغول دگیلدیر. قوتسال روح اۇلان کیشی دە نە بابادئر، نە اۇغول. تمللریندن گلن ایلیشکیلر یۆزۆندن بیربیریندن فارقلئدئرلار.
آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۷۳﴾ (سورة المائدة)
“آللاە اۆچۆن اۆچۆنجۆسۆدۆر” دیەنلر کندیلرینی گرچکتن دۇغرولارا قاپامئشلاردئر. بیر تک ایلاە دئشئندا ایلاە یۇقتور. بؤیلە دەمەیی بئراقمازلارسا بو کافیرلری آجئ بیر عاذاب ساراجاقتئر. (مائیدە سورەسی؛ 73)
مۆسلۆمانلارئن طاریقات وە جماعاتلرینە گؤرە دە “شیرک” أن بۆیۆک گۆناەتئر.
چۆنکۆ آللاە تعالا شؤیلە بویورور:
إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ … ﴿۴۸﴾ (سورة النساء)
آللاە کندیسینە اۇرتاق قۇشولماسئنئ باغئشلاماز، ترجیحینی دۇغرو یاپان کیشی ایچین بونون آلتئندا اۇلانئ باغئشلار… (نیسا سورەسی؛ 48)
قورئانئ کریمین همن هر صایفاسئندا شیرکلە ایلگیلی آیتلر یر آلئر. آما مۆسلۆمانلارئن اینانچلارئنئ آنلاتان کیتابلاردا بو آیتلر اۆزریندە یترینجە دورولمامئشتئر. حاتتا بیرچۇق آیتین اۆستۆ عادتا اؤرتۆلمۆشتۆر. بونون سۇنوجو اۇلاراق باعضئ طاریقات وە جماعاتلر، شیرک قۇنوسوندا کندی یۇلونو بئراقمئش، حئریستیانلارئن یۇلونا گیرمیشتیر.
ب- نبییی تانرئلاشتئرما
حئریستیانلار، عیسانئن (ع) اؤلدۆرۆلدۆگۆ ایددیعاسئنا دایانان بیر سیستم قوروپ اؤنجە اۇنو، سۇنرا کیلیسەیی تانرئلاشتئراراق آللاهئن دینینی تانئنماز حالە گتیرمیشلردیر. حالبوکی یاهودیلر، عیسایئ (ع) اؤلدۆرەمیشلردیر.
آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا ﴿۱۵۷﴾ (سورة النساء)
(یاهودیلر) بیر دە آللاهئن ألچیسینی، مریم اۇغلو عیسا مسیحی اؤلدۆردۆک دەمەلری واردئر. اۇنو نە اؤلدۆردۆلر، نە دە آستئلار؛ آما بؤیلە بیر شۆبهەیە دۆشۆرۆلدۆلر. آنلاشامادئقلارئ بو شەیدە تام بیر شۆبهە ایچیندەدیرلر. بیلگیلری، ظاننا اویماقتان عیبارتتیر. اۇنو کسین اۇلاراق اؤلدۆرمەدیلر. (نیسا سورەسی؛ 157)
اینسانلارئن چۇغو، نبیلرینین آرقاسئندان یانلئش یۇلا گیرمیشلردیر.
آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا ﴿۵۹﴾ إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا ﴿۶۰﴾ (سورة مریم)
نبیلرین آرقاسئندان گلنلر نامازئ ایهمال أدیپ آرزولارئنا اویدولار. اۇنلار یاقئندا یانلئش قورغولارئیلا یۆزلشەجکلردیر. ایچلریندن ایناناراق تەوبە أتمیش وە ایی ایش یاپمئش اۇلانلار جننتە گیرەجکلر وە تک بیر حاقسئزلئغا اوغرامایاجاقلاردئر. (مریم سورەسی؛ 60-59)
عاینئ دوروم مۆسلۆمانلاردا دا اۇلموشتور. آللاە تعالا، موحاممدین (ع) آحیرتتە شو سؤزۆ سؤیلەیەجگینی بیلدیرمیشتیر:
وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا ﴿۳۰﴾ (سورة الفرقان)
ألچیمیز دیەجک کی: “یا راببی، بنیم حالقئم بو قورئانئ کندیلریندن اوزاق توتتولار.” (فورقان سورەسی؛ 30)
بو آیتلر، نبیمیزین شو سؤزۆ سؤیلەمەسینە سبب اۇلموشتور:
سیزدن اؤنجەکیلرین ایزلرینی، قوشقوسوز قارئش قارئش، آرشئن آرشئن تاعقیب أدەجکسینیز. اۇنلار بیر کرتنکلە دلیگینە گیرمیش اۇلسالار، سیز دە گیرەجکسینیز.
دەدیک کی: “یاهودیلر وە حئریستیانلار مئ؟”
– “یا کیم اۇلابیلیر؟” دەدی. (بوحاری)
نبیمیزین شو سؤزۆ دە یوقارئداکی آیتلرین بیر گرگیدیر:
ماحشر گۆنۆ، آصحابئمدان بیر کسیم سۇل طارافا آلئنئر، بن: “آصحابئم! آصحابئم!” دەریم. آللاە تعالا دەر کی: “بونلار سنین آیرئلماندان سۇنرا سۆرکلی گرییە گیتتیلر.”
بن دە صالیح قول عیسانئن دەدیگی گیبی دەریم:
… وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۱۱۷﴾ إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۱۱۸﴾ (سورة المائدة)
“… ایچلریندە بولوندوغوم سۆرەجە اۇنلارئ گؤرۆیۇردوم. بنی وفات أتتیرینجە، اۇنلارئ گؤرن یالنئز سن اۇلدون. سن هر شەیی گؤرۆپ گؤزتیرسین. أگر عاذاب أدرسن، اۇنلار سنین قوللارئندئر. باغئشلارسان شۆبهەسیز سن گۆچلۆسۆن، دۇغروسونو یاپارسئن.” (مائیدە سورەسی؛ 118-117)
نبیلیک قورئاندا بۆتۆن اؤزللیکلرییلە یاشاتئلدئغئ حالدە مۆسلۆمانلار، حئریستیانلارا بنزەر شکیلدە نبیلیگی اؤلدۆرەرک اؤنجە اۇنو، آرقاسئندان دا عالیملرینی ایلاهلاشتئرمئشلاردئر.
1- نبی
نبی؛ “دگری آللاە طارافئندان یۆکسلتیلمیش ذاتتئر.”
آللاە، أنعام سورەسی؛ 83-نجۆ آیتتە وە دوامئندا، نوحتان عیسایا قادار 18 نبینین آدئنئ سایمئش وە شؤیلە بویورموشتور:
وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۸۷﴾ (سورة الأنعام)
بابالارئندان، سۇیلارئندان وە قاردشلریندن دە سچتیک وە دۇغرو یۇلو گؤستردیک. (أنعام سورەسی؛ 87)
سایئلارئنئن 124 بین قادار اۇلدوغو ریوایت أدیلن نبیلردن هر بیری، بو 18 نبینین یا بابالارئ، یا قاردشلری، یا دا سۇیلارئندان گلنلردیر.
سۇنرا آللاە تعالا شؤیلە دەمیشتیر:
أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ ﴿۸۹﴾ (سورة الأنعام)
اۇنلار، کندیلرینە کیتاب، حۆکۆم (حیکمت) وە نبیلیک وردیگیمیز کیمسەلردیر. (أنعام سورەسی؛ 89)
دەمک کی، آدمدن (ع) سۇن نبییە قادار حپسینە کیتاب وە حیکمت وریلمیشتیر. آشاغئداکی آیتتە دە نبیلرە کیتاب ایندیریلدیگی بیلدیریلمکتەدیر:
كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ … ﴿۲۱۳﴾ (سورة البقرة)
اینسانلار تک بیر تۇپلولوقتو. سۇنرا آللاە اۇنلارا، مۆژدە ورن وە اویارئدا بولونان نبیلر گؤندردی. اۇنلارلا بیرلیکتە حپ دۇغرولارئ گؤسترن کیتاب دا ایندیردی کی، آیرئلئغا دۆشتۆکلری قۇنولاردا اینسانلار آراسئندا اۇ کیتاب حۆکمەتسین… (باقارا سورەسی؛ 213)
وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿۸۱﴾ (سورة آل عمران)
آللاە نبیلردن سؤز آلدئغئ گۆن اۇنلارا: “سیزە بیر کیتاب وە حیکمت وریریم دە ألینیزدە اۇلانئ تاصدیق أدن بیر رسول گلیرسە اۇنا کسینلیکلە ایناناجاقسئنئز وە دستک ورەجکسینیز. بونو قابول أتتینیز می؛ ائصرئمئ یۆکلندینیز می؟” دەمیشتی. اۇنلار دا: “قابول أتتیک” دەمیشلردی. آللاە: ” سیز بونا شاهید اۇلون، سیزینلە برابر بن دە شاهیدیم” دەمیشتی. (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
نبیلرە وریلن کیتابلاردان هر بیری بیزە وریلنلە عاینئ ایچریکتەدیر.
آللاە تعالا شؤیلە بویورموشتور:
شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ … ﴿۱۳﴾ (سورة الشوری)
آللاە، نوحا حانگی گؤرەوی یۆکلەمیشسە اۇنو سیزین ایچین بو دینین شریعاتئ یاپمئشتئر. سانا واحیەتتیگیمیز، ایبراهیمە، موسایا وە عیسایا أمرەتتیگیمیز شودور: ” بو دینی آیاقتا توتون، اۇندا آیرئلئغا دۆشمەیین…” (شورا سورەسی؛ 13)
بۆتۆن نبیلرە کیتاب وە حیکمت وریلدیگی آچئق اۇلدوغو حالدە، گلەنکتە سادەجە تەورات، اینجیل، زبور وە قورئانئن ایندیریلدیگی سؤیلنیر. نبیمیزە دایاندئرئلان چۇق ضایئف بیر ریوایتتە دە آدمە 10 صوحوف، شیتە 50 صوحوف، ایدریسە 30 صوحوف وە ایبراهیمە (ع) 10 صوحوف اۇلماق اۆزرە تۇپلام 100 صوحوفون ایندیگی ایددیعا أدیلیر. بؤیلەجە تۇپلام سکیز نبییە کیتاب وریلمیش اۇلور.
