دەمک کی، آچئق وەیا گیزلی تۆم شیرکلردن قاچئنماق گرکیر. عاکسی حالدە شیرکە دۆشۆلەبیلیر. گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە هیچبیر مۆشریک: “بن شیرک قۇشویۇروم” دەمییۇر. حاتتا یاپتئغئنئن شیرک اۇلدوغونو دا قابول أتمییۇر. بلکی دە گرچکتن مۆشریک اۇلمادئغئنا اینانئیۇر. چۆنکۆ کیتابا گؤرە دگیل، ظاننا گؤرە حارەکت أدییۇر…
مۆشریکلرین بو دورومو آللاهئن “حارامدئر” دەدیگی بیر شەی ایچین “حارام دگیلدیر” دیەرک، آللاهئن حۆکمۆنۆ اینکار أدن کیمسەنین دورومونا بنزەر. چۆنکۆ اۇنلار، آللاهئن “شیرکتیر” دەدیگی بیر شەی ایچین؛ “حایئر، بو شیرک دگیلدیر” دەمیش اۇلویۇرلار. یۇقسا هیچ کیمسە؛ “بو یاپتئغئم شیرکتیر آما نفسیمە اویدوم وە شیرک قۇشتوم” دەمز. یاپتئغئنئن “شیرک اۇلمادئغئنئ” ایددیعا أدر. دۇلایئسئیلا شیرک، تۆم مۆمینلری تهدید أدن بۆیۆک بیر تهلیکەدیر. نبیدن (ع) گلن شو ریوایت دە بو دورومو (مۆمینلر ایچین شیرک تهلیکەسینی) شؤیلە حابر ورمکتەدیر:
نبی (ع): “شیرک، اۆممتیم آراسئندا گجە قارانلئغئندا سیاە بیر تاشئن اۆستۆندەکی قارئنجانئن آیاق سسیندن داحا گیزلیدیر.” (آحمد بین حانبل)
اینسانلارئن چۇغو کافیر /مۆشریک می؟
تۆم مۆمینلر (قابول أدیلسین وەیا أدیلمەسین) شیرک قۇنوسوندا بۆیۆک بیر تهلیکە آلتئندادئر. بو، قورئان ایلە ثابیت اۇلان بیر گرچکتیر. چۆنکۆ قورئان، اؤنجەکیلرین چۇغونون مۆشریک اۇلدوغونو بیلدیردیگی گیبی، یریۆزۆندەکی اینسانلارئن چۇغونون دا ایمان أتمەیەجگینی (آزئنلئغئن ایمان أدەجگینی) آما ایمان أدنلرین چۇغونون دا شیرک قۇشاراق ایمان أدەجگینی (یاعنی چۇغونون مۆشریک اۇلاجاغئنئ) بیلدیرمکتەدیر:
قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ كَانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ ﴿۴۲﴾ (سورة الروم)
دە کی: “یریۆزۆندە گزیپ دۇلاشئن دا داحا اؤنجەکیلرین عاقیبتی ناسئل اۇلدو گؤرۆن! اۇنلارئن چۇغو مۆشریک ایدی.” (روم سورەسی؛ 42)
وَمَا أَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ ﴿۱۰۳﴾ (سورة یوسف)
اینسانلارئن چۇغو، سن نە قادار چۇق ایستەسن (ائصرار أتسن) دە ایمان أتمز. (یوسوف سورەسی؛ 103)
وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ ﴿۱۰۶﴾ (سورة یوسف)
اۇنلارئن (ایمان أدنلرین) چۇغو دا، آللاها شیرک قۇشمادان ایمان أتمز. (یوسوف سورەسی؛ 106)
بو آیتلرە گؤرە یریۆزۆندەکی اینسانلارئن چۇغو ایمان أتمەدیگی /أتمەیەجگی گیبی، ایمان أدنلرین چۇغو دا ایمانئنا شیرک بولاشتئرمئشتئر. یاعنی مۆشریکتیر.
بو دورومو گۆنۆمۆزە اویارلارساق، یاقلاشئق یدی میلیارلئق دۆنیا نۆفوسونون یاقلاشئق 1.5 میلیارلئق قئسمئ؛ “بن مۆسلۆمانئم” دییۇر. یاعنی اینسانلارئن بۆیۆک چۇغونلوغو کۆفۆردە دیرنمیش (فورقان سورەسی؛ 50)، (ایسرا سورەسی؛ 89)؛ وە (بونلار بیز مۆسلۆمانلارا گؤرە) ذاتن ایمان أتمیش دگیلدیر. (یوسوف سورەسی؛ 103)، (شوعارا سورەسی؛ 8). لاکین؛ “بن مۆسلۆمانئم” دیەن اینسانلارئن بۆیۆک چۇغونلوغو دا (یوسوف سورەسی؛ 106) وە (روم سورەسی؛ 42) آیتلرە گؤرە مۆشریکتیر.
آللاە تعالا: “تۆم گۆناەلارئ دیلەرسە باغئشلایابیلەجگی آما شیرکی آصلا باغئشلامایاجاغئنئ” وە “مۆشریکلرە جننتین حارام قئلئندئغئنئ” بیلدیردیگیندن بو سۇنوچ (ایمان أدنلرین چۇغونون مۆشریک اۇلابیلەجگی سۇنوجو) ألبتتە کی چۇق اۆرکۆتۆجۆدۆر. لاکین بو سۇنوچ بیزیم چئقاردئغئمئز بیر یۇروم دگیل، ایلگیلی آیتلرلە ثابیت اۇلان بیر آللاهئن بویروغودور.
پکی اینسانلارئن چۇغو نەدن ایمان أتمز؟ بو سۇرونون جوابئنئ دا قورئان ورییۇر. اینسانلارئن چۇغو، قورئانا (گرچکتن) اینانمادئغئ ایچین ایمان أتمیش اۇلماز:
… إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۷﴾ (سورة هود)
… کسینلیکلە اۇ (قورئان) حاقتئر، راببیندندیر. لاکین اینسانلارئن چۇغو (اۇنا) ایمان أتمز. (هود سورەسی؛ 17)
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا ﴿۸۹﴾ (سورة الإسراء)
شو بیر گرچک کی، بیز بو قورئاندا اینسانلار ایچین چشیتلی میثاللر ورمیشیزدیر. آما (بونا راغمن) اینسانلارئن چۇغو اینکارلارئندا ائصرار أدرلر. (ایسرا سورەسی؛ 89)
وَلَقَدْ صَرَّفْنَاهُ بَيْنَهُمْ لِيَذَّكَّرُوا فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا ﴿۵۰﴾ (سورة الفرقان)
شو بیر گرچک کی، بیز اؤگۆت آلسئنلار دییە (اۇ قورئانئ) اینجەدن اینجەیە آچئقلادئق، آما (بونا راغمن) اینسانلارئن چۇغو اینکارلارئندا ائصرارجئدئر. (فورقان سورەسی؛ 50)
اۇ حالدە: “بن ایمان أتتیم” دیەن هرکسین ایمانئ صاحیح دگیلدیر. بونون ایچین شیرکە دۆشمەمەسی وە قورئانا قایئدسئز شارطسئز تسلیم اۇلماسئ گرکیر کی؛ دینینی تۆمۆیلە آللاها حالیص قئلابیلسین. آنجاق بو شکیلدە یالنئزجا آللاها قوللوق یاپئلابیلیر.
بو نەدنلە آللاها عائید هیچبیر فیعیل وە صئفات آصلا باشقا بیر وارلئغا عاطفەدیلمەملیدیر. بونون ایچین دە ایمانئن قورئانا باقئلاراق کۇنترۇل أدیلمەسی گرکیر. عاکسی حالدە شیرکە دۆشۆلۆر. بونون باشقا چارەسی یۇقتور. بیر مۆمین ألبتتە کی تۆم گۆناەلاردان ساقئنماق ایچین غایرت أتملیدیر. آما آصئل ساقئنئلماسئ گرکن أن بۆیۆک گۆناە (ظولۆم)، آللاهئن آصلا باغئشلامایاجاغئنئ بیلدیردیگی وە اۆستەلیک دە أن یایغئن ایشلنن گۆناەتئر (ظولۆمدۆر) شیرک.
ایشتە بو نەدنلەدیر کی، قورئان آیتلرینین اؤنملی بیر بؤلۆمۆ “شیرک وە تەوحید” قۇنوسوندادئر. چۆنکۆ شیرک تهلیکەسی هرکسی ایلگیلندیریر. مۆمینلرین اۇقویاجاغئ بیر کیتاب اۇلان قورئانئن قۇنو ایلە ایلگیلی بو قادار چۇق آیت ایچرمەسی بۇشونا دگیلدیر. باعضئ چەورەلرین ایددیعا أتتیگی گیبی أگر شیرک قۇنوسو بیز مۆمینلری ایلگیلندیرمییۇر اۇلسایدئ بو قادار چۇق آیت گؤندرن آللاە (حاشا) عابثلە ایشتیغال أتمیش اۇلوردو. آما آللاە آصلا عابثلە ایشتیغال أتمز. چۆنکۆ شیرک (بیز مۆمینلر دە داحیل) هرکسی تهدید أدن بۆیۆک بیر تهلیکەدیر.
بو نەدنلە قورئان، آللاهئن وار اۇلدوغونو بیلدیرن آیتلرلە دگیل (فئطراتن بونو اینکار أدن اینسان ذاتن یۇقتور /اۇلاماز)، آللاەتان باشقا هیچبیر ایلاهئن بولونمادئغئنئ (آللاها عائید واصئفلارئن باشقا هیچبیر وارلئقتا بولونمادئغئنئ) بیلدیرن آیتلرلە دۇلودور. هیچبیر نبی-رسول، آللاهئن وارلئغئنئ ایثبات أتمک ایچین مۆجادلە أتمەمیشتیر. تۆم رسوللر، آللاها شیرک قۇشولماماسئنئ (تەوحیدی) بیلدیرمک ایچین مۆجادلە أتمیشتیر. آما بو قۇنودا تۆم رسوللرە یاپئلان ایعتیراضئن دگیشمز گرکچەسی دە (بیر سۇنراکی بؤلۆمدە ایضاح أدیلەجگی اۆزرە) دائیما آتالارئن یاپتئقلارئ /أثرلری /ایزلری اۇلموشتور.
بَلْ قَالُوا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُهْتَدُونَ ﴿۲۲﴾ وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ ﴿۲۳﴾ (سورة الزخرف)
حایئر! “بیز آتالارئمئزئ بللی بیر اۆممت (دین) اۆزریندە بولدوق وە بیز آنجاق اۇنلارئن أثرلرینی تاعقیب أدەرک دۇغرو یۇلو (هیدایتی) بولوروز” دەدیلر. سندن اؤنجە دە حانگی مملەکتە بیر اویارئجئ گؤندرمیشسک اۇرانئن ایلری گلنلری دە سادەجە: “بیز بابالارئمئزئ بیر دین اۆزریندە بولدوق وە بیز آنجاق اۇنلارئن أثرلرینە /ایزلرینە اویارئز” دەمیشتی. (زوحروف سورەسی؛ 23-22)
دەمک کی بیز مۆمینلر، بو دوروما دیققات أتملی وە کۆفرۆن سادەجە آللاهئ اینکار أتمک اۇلمادئغئنئ (آصلئندا بؤیلە بیر اینکارئن فئطراتن ذاتن مۆمکۆن اۇلمادئغئنئ)، هرحانگی بیر حاقیقاتین (آیتین) اۆزرینی اؤرتمەنین وە /وەیا اۇنلارئ گؤرمزدن گلمەنین دە اینکار اۇلدوغونو بیلملیییز. کذا شیرکین دە آللاە ایلە أش (دنک) توتولان بیر ایلاهئن وارلئغئنئ ایددیعا أتمک اۇلمادئغئنئ (بؤیلە شیرک قۇشانئن اۇلمادئغئنئ)، آصئل یایغئن شیرکین آللاها عائید فیعیل وە واصئفلارئن هرحانگی بیرینی قئسمن دە اۇلسا باشقا بیر وارلئغا عاطفەتمک اۇلدوغونو اونوتمامالئیئز. شیرک قۇنوسونون اؤنجەلیکلە مۆمینلری ایلگیلندیردیگینی بیلملی وە بو قۇنودا آشئرئ حاسساسیەت گؤسترملیییز. شیرکین آللاها ایمان أتمکلە مۆمکۆن اۇلدوغونو آما بو ایمانئن یانلئش بیر آللاە اینانجئ تاشئدئغئنئ (شیرک ایچردیگینی) بیلملیییز:
ذَلِكُمْ بِأَنَّهُ إِذَا دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ كَفَرْتُمْ وَإِنْ يُشْرَكْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ ﴿۱۲﴾ (سورة المؤمن)
سیزە وریلن بو جزانئن نەدنی شودور؛ سیز تک اۇلان آللاها داعوت أدیلدیگینیزدە اینکار أتتینیز. آما اۇنا اۇرتاق قۇشولونجا ایمان أتتینیز. آرتئق حۆکۆم اولو وە بۆیۆک اۇلان آللاها عائیدتیر. (مۆمین سورەسی؛ 12)
دەمک کی شیرک، اؤنجەلیکلە اینانانلارئ ایلگیلندیرن بیر دورومدور. “حارامئن شۆبهەلی اۇلانئندان بیلە قاچئنئیۇروز” دیەنلر (بو حاسساسیەتی گؤسترنلر)، آللاهئن باغئشلایابیلەجگینی بیلدیردیگی حاراملاردان اؤنجە؛ آصلا باغئشلامایاجاغئنئ بیلدیردیگی حارامدان (ظولۆمدن) یاعنی “شیرک” تهلیکەسیندن قاچئنمالئدئرلار.
آنجاق، گۆنۆمۆزدەکی مۆسلۆمانلارئن اؤنملی بیر بؤلۆمۆ (ماعالأسف) بو حاسساسیەتی گؤسترمەمکتەدیر. عاکسینە، قورئانئن؛ “شیرکتیر” دەدیگی بیرچۇق عامل، نە یازئق کی مۆسلۆمانلارئن پراتیگیندە عیبادت آماجئیلا أدا أدیلمکتەدیر. بو قۇنوداکی بیرچۇق آیت، “بیز بو آیتلرە اینانمئیۇروز” گرکچەسی ایلە دگیل، باشقا قئلئفا سۇقولان باهانەلرلە گؤرمزدن گلینمکتەدیر. ایلری سۆرۆلن گرکچەلر ایسە؛ باعضن دین آداملارئنئن سؤیلەدیکلری (اۇنلارئن راب أدینیلمەسی)، باعضن مذهب تاعاصصوبو، آما چۇغو کز دە “آتالارئمئزئن یۇلو (أثرلری)” اۇلویۇر. حالبوکی یاپئلاجاق تک شەی (باشقا بیر شەی دگیل) سادەجە وە سادەجە قورئانا تابیع اۇلماقتئر:
فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ إِنَّكَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۴۳﴾ وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿۴۴﴾ (سورة الزخرف)
سن، سانا واحیەدیلن (قورئانا) سئمسئقئ سارئل! چۆنکۆ سن دۇغرو یۇل اۆزریندەسین وە موحاققاق کی اۇ (سانا واحیەدیلن قورئان) هم سنین ایچین هم دە قاومین ایچین بیر اؤگۆتتۆر؛ وە حپینیز ایلریدە اۇندان سۇروملو توتولاجاقسئنئز (سوئال اۇلوناجاقسئنئز). (زوحروف سورەسی؛ 44-43)
اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۳﴾ (سورة الأعراف)
(أی اینسانلار!) راببینیزدن سیزە ایندیریلنە (قورئانا) تابیع اۇلون. اۇندان باشقا ولیلرە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. نە قادار آز (آزئنئز) اؤگۆت آلئیۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 3)
