دەمک کی رسولوللاهئن سئمسئقئ سارئلدئغئ وە هم رسولوللاە ایچین هم دە بیزیم ایچین اؤگۆت اۇلان وە حپیمیزین ایلریدە (آحیرتتە) سۇروملو توتولاجاغئ شەی قورئاندئر. آیرئجا بو آیتتە دە؛ “قورئانئن”، “رسولۆن سئمسئقئ سارئلاجاغئ واحیین” وە “صئراطئ موستاقیمین” عاینئ شەیلری ایفادە أتتیگینە (قورئانئن سئمسئقئ سارئلئناجاق وە صئراطئ موستاقیمە ایلتەجک تک رهبر اۇلدوغونا) دیققات أدیلملیدیر.
اۇ حالدە رسولە واحیەدیلن وە رسولۆن بیذذات کندیسینین دە تابیع اۇلدوغو وە بیزی یۆکۆملۆ قئلان واحیین تامامئ رسولۆن تبلیغ أتتیگی قورئاندان عیبارتتیر. شو آیتلر دە عاینئ حوصوصو تەیید أدر:
اۇنلارا بیر آیت گتیرمەدیگین زامان؛ “درلەییپ تۇپلاسایدئن یا!” دەرلر. دە کی: “بن سادەجە راببیمدن بانا نە واحیۇلونیۇرسا اۇنا تابیع اۇلوروم.” ایشتە بو (قورئان) راببیمیزدن گلن باصیرت (قالب گؤزۆنۆ آچان بەیانلار) وە هیدایت وە راحمتتیر، ایمان أدنلر ایچین. (آعراف سورەسی؛ 203)
بو آیتتە دە رسولۆن؛ “رسولۆن کندیسینە واحیۇلونانا تابیع اۇلدوغو” سؤیلتیلیۇر. آما داحا دا اؤنملیسی کندیسینە واحیەدیلن وە تابیع اۇلدوغو بو واحیین، راببیمیزدن گلن قورئان اۇلدوغو بیلدیریۇر. آیتتە؛ “رسولۆن تابیع اۇلدوغو واحی” ایفادەسیندن اؤنجە “إنما” کلیمەسی یر آلیۇر. تاحصیص (سئنئرلاندئرما) أداتئ اۇلان بو ایفادە “سادەجە وە سادەجە” آنلامئنا گلیر. یاعنی رسولۆن تابیع اۇلدوغو شەی؛ “سادەجە وە سادەجە قورئاندئر”. بونون دئشئندا تابیع اۇلدوغو باشقا بیر شەی یۇقتور. بنزەر دیگر آیتلر شؤیلەدیر:
دە کی: “بن رسوللرین ایلکی دگیلیم، بانا وە سیزە نە یاپئلاجاغئنئ دا بیلەمم. بن یالنئزجا بانا واحیەدیلنە اویارئم. بن آپآچئق بیر اویارئجئدان باشقا بیر شەی دگیلیم. (آحقاف سورەسی؛ 9)
اۇنلارا آیتلریمیز آچئق آچئق اۇقوندوغو زامان بیزە قاووشمایئ بکلەمەینلر؛ “یا بوندان باشقا بیر قورئان گتیر یا دا بونو دگیشتیر!” دەدیلر. دە کی: “بنی اۇنو کندیلیگیمدن دگیشتیرمەم مۆمکۆن دگیلدیر (بنیم ایچین بؤیلە بیر شەی سؤز قۇنوسو اۇلاماز). بن سادەجە بانا واحیۇلونانا تابیع اۇلیۇروم. أگر راببیمە عیصیان أدرسم، بۆیۆک گۆنۆن عاذابئندان قۇرقارئم. (یوسوف سورەسی؛ 15)
شو آیت دە تک رهبرین قورئان اۇلدوغونو نت اۇلاراق بیلدیریۇر:
دە کی: “أگر بن ساپاجاق اۇلسام، کندی نفسیم عالەیهینە ساپمئش اۇلوروم؛ أگر هیدایتی بولاجاق اۇلسام، بو دا راببیمین بانا واحیەتتیگی (قورئان) سایەسیندەدیر. شۆبهەسیز اۇ، ایشیتندیر، یاقئن اۇلاندئر. (سبە سورەسی؛ 50)
بو قۇنودا سۇنراکی بؤلۆملردە دە یری گلدیکچە باعضئ ایضاحلار یاپئلاجاقتئر. آما سادەجە شو آیت داحی تابیع اۇلوناجاق واحیین تۆمۆنۆن قورئان ایلە سئنئرلئ اۇلدوغونو آنلاماق ایچین یترلیدیر:
(بو) کیتاب سانا (اینسانلارئ) اویارمان وە اینانانلارا اؤگۆت ورمەن ایچین ایندیریلدی. آرتئق بو قۇنودا گؤگسۆندە بیر سئقئنتئ (شۆبهە) اۇلماسئن.. (أی مۆمینلر! سیز دە) راببینیزدن سیزە ایندیریلن (بو کیتابا /قورئانا) تابیع اۇلون! وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتیۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 2-3)
بو آیت ایکی شەیی بیردن أمرەدیۇر:
- سادەجە قورئانا تابیع اۇلون،
- اۇندان باشقا هیچبیر شەیە (رهبرە، ولییە) تابیع اۇلمایئن.
بیز مۆمینلر سادەجە قورئانا تابیع اۇلاجاقساق وە اۇندان باشقا بیر شەیە تابیع اۇلمایاجاقسا (کی قورئان اؤیلە أمرەدیۇر)، رسولە دە می تابیع اۇلمایاجاغئز؟ حالبوکی بیرچۇق آیت رسولە تابیع اۇلمایئ أمرەدیۇر. قورئان آیتلری آراسئندا چلیشکی اۇلامایاجاغئنا گؤرە دەمک کی رسولۆن یوموشو؛ قورئانئ اینسانلارا اولاشتئرماقتان (تبلیغدن) باشقا بیر شەی دگیلدیر. ألبتتە کی اؤیلەدیر. چۆنکی قورئانئ بیزە گتیرن رسولدۆر. رسولە ایطاعات أتمک، قورئانا تابیع اۇلماق وە قورئانا تابیع اۇلماق، رسولە ایطاعات أتمکتیر.
دەمک کی، گتیردیگی أمیرلر باغلامئندا رسول وە قورئان أش آنلامئدئر. بونون بؤیلە قابول أدیلمەمەسی حالیندە اۇنلارجا آیتتە رسولە تابیع اۇلمایئ أمرەدن قورئانئن، باشقا بیر آیتتە “سادەجە قورئانا تابیع اۇلون، اۇندان باشقا بیر شەیە تابیع اۇلمایئن!” بویوردوغو ایچین چلیشکی بارئندئردئغئ ظاننەدیلیر. قورئاندا هرحانگی بیر چلیشکی اۇلامایاجاغئ ایسە کسیندیر.
قورئانئن رسولە أشدگر اۇلدوغونو (رسولۆن قورئان آیتلرینی گتیرمکتن باشقا بیر شەی یاپمادئغئنئ) موحتشم بیر سمانتیک اؤرگۆ ایلە بەیان أدن بیر باشقا آیت شؤیلەدیر:
أگر بیز، بوندان (قورئاندان) اؤنجە اۇنلارئ بیر عاذابلا هلاک أتسەیدیک، دیەجکلردی کی؛ “یا راببی! بیزە بیر رسول گؤندرسەیدین دە شو آشاغئلئغا وە رۆسوالئغا دۆشمەدن اؤنجە سنین آیتلرینە تابیع اۇلسایدئق!” (طاها سورەسی؛ 134)
بو آیت ایلە شو حوصوصلار نت اۇلاراق بیلدیریلمیشتیر:
آللاە، رسول گؤندرمەدیگی قاومی هلاک أتمز.
گؤندردیگی رسول ایلە آیتلرینی ایلتیر.
رسولۆن گتیردیگی بو آیتلرە تابیع اۇلان رسولە تابیع اۇلموش اۇلور (رسولە تابیع اۇلماق ایچین یاپئلاجاق باشقا بیر شەی یۇقتور).
رسولە تابیع اۇلان دا آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور.
بو آیتتە “بیر رسول گؤندرسەیدین دە سنین گؤندردیگین بو رسولۆنە تابیع اۇلسایدئق!” ایفادەسی یر آلابیلیردی. قورئاندا رسولە تابیع اۇلمایئ أمرەدن اۇنلارجا آیت ذاتن وار اۇلدوغو ایچین هرحانگی بیر چلیشکی اۇرتایا چئقمازدئ. آما بو دورومدا باعضئ کیمسەلر شونو ایددیعا أدەبیلیرلردی؛ “رسولە تابیع اۇلماق، سادەجە گتیردیگی آیتلرە تابیع اۇلماقلا اۇلماز. رسولۆن قورئان دئشئندا آلدئغئ واحیە دە یاعنی حادیثلرە دە تابیع اۇلماق گرکیر.”
اؤنجەکی بؤلۆملردە اینجەلەدیگیمیز آللاها وە رسولۆنە ایطاعاتی أمرەدن اۇنلارجا آیت، اۇنلارئن بو یۇرومونا ألبتتە کی جواز ورمز. آما بو آیتتەکی “بیر رسول گؤندرسەیدین دە سنین آیتلرینە تابیع اۇلسایدئق…” ایفادەسی (اۇنلارئن زۇراکی یاپاجاغئ بو یۇروما دا) قاپئیئ تامامن قاپاتیۇر. زیرا آیتتە رسولە تابیع اۇلماق اۇلدوغو بەیان أدیلیۇر. اۇ حالدە رسولە (رسولۆن سۆننتینە) تابیع اۇلماق ایچین آللاەتان گتیردیگی آیتلرە تابیع اۇلماقتان باشقا بیر یۇل یۇقتور (بو قۇنودا سۇنراکی بؤلۆملردە داحا گنیش ایضاحلار یاپئلاجاقتئر).
کیتابا تابیع اۇلمانئن رسولە تابیع اۇلماق آنلامئنا گلدیگینی بیلدیرن بنزەر بیر دیگر آیت شؤیلەدیر:
آما سنین راببین هیچبیر اۆلکەیی، اۇنلارئن آنا کنتینە کندیسینە آیتلریمیزی اۇقویوپ آچئقلایان بیر رسول /ألچی گؤندرمەدیکچە، آصلا هلاک أتمەمیشتیر. ذاتن بیز باشقاسئنا دگیل، آنجاق حالقئ (بیربیرینە) ظولمەتتیگی تۇپلوملارئ هلاک أتمیشیزدیر. (قاصاص سورەسی؛ 59)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە آللاە، آیتلرینی اۇقویان (تبلیغ أدن) بیر رسول /ألچی گؤندرمەدیگی مملکتین حالقئنئ هلاک أتمەیەجگینی بیلدیریۇر. یاعنی آنجاق آیتلری تبلیغ أدن بیر رسولدن سۇنرا سۇروملولوق باشلئیۇر. اۇ رسولە ایمان أتمزلرسە (رسولە /کیتابا تابیع اۇلمازلارسا) عاذابلا موحاطاب اۇلیۇرلار. بو دورومو بیلدیرن بنزەر باشقا آیتلر دە واردئر.
دەمک کی بیزە سۇروملولوق یۆکلەین رسولۆن گتیردیگی کیتابتئر. تابیع اۇلونماسئ گرکن (اویولماسئ فارض اۇلان) بو کیتابتئر (قورئاندئر). آللاە تعالا یالنئزجا بیز مۆمینلرە دگیل، رسولۆنە دە قورئانئ فارض قئلمئش وە سادەجە قورئانا تابیع اۇلماسئنئ (باشقا شەیلرلە اوغراشماماسئنئ) أمرەتمیشتیر. رسولوللاهئن بیلە قورئان آیتلریندن باشقا شەیلرلە مشغول اۇلماسئنئ یاساقلامئشتئر (طابیعی کی بو یاساق “رسولۆن شاحصئندا” حپیمیزە قۇنولان بیر یاساقتئر).
قورئانئ سانا فارض قئلان آللاە، ألبتتە سنی (یینە) دؤنۆلەجک یرە دؤندۆرەجکتیر. (قاصاص سورەسی؛ 85)
آللاهئن آیتلری سانا ایندیریلدیکتن سۇنرا ساقئن اۇنلار سنی بو آیتلردن آلئقۇیماسئن (باشقا شەیلرلە اوغراشما)! سن (بو آیتلرلە) راببینە داعوت أت وە ساقئن مۆشریکلردن اۇلما. (قاصاص سورەسی؛ 87)
ایلگینچتیر، بو آیتتە؛ “آللاهئن آیتلریندن باشقا شەیلرلە اوغراشما!” دەنیلمکتە وە آیتین سۇنوندا دا رسولوللاها بیلە “ساقئن مۆشریکلردن اۇلما!” اویارئسئ یاپئلماقتادئر. نەدن عاجابا؟ دەمک کی آللاهئن آیتلریندن باشقا شەیلرلە اوغراشماق شیرک تهلیکەسی بارئندئران بیر دورومدور. وەلەو کی، بونلار دین آدئنا اۇلسون (وەیا اؤیلە اۇلدوغو ظاننەدیلسین).
تابیع اۇلونماماسئ گرکنلر (اۇلومسوز ایتتیباع)
ایتتیبایئ موطلاق اۇلاراق أمرەدن یوقارئداکی آیتلر حاریجیندە قورئاندا ایتتیبانئن باشقا چشیتلری دە ذیکرەدیلیر. مثەلا “ایماندا کندیسینی تاعقیب أدن، تابیع اۇلان نسیل” وە زۇر زامانلاردا “موهاجیر، أنصار وە نبییی دستکلەمک (سیاسی تابیعیەت)، اۇنلارلا بیرلیکتە حارەکت أتمک” آنلامئنا گلن اۇلوملو ایتتیباع چشیتلرینین یانئ سئرا قورئان، قاچئنئلماسئ گرکن ایتتیباع چشیتلرینی دە بیلدیرمیشتیر. تابیع اۇلونماماسئ گرکن بو یۇللار (اۇلومسوز ایتتیباع چشیتلری) شونلاردئر:
قورئاندان باشقا شەیە تابیع اۇلماق،
مۆمینلرین یۇلوندان باشقا بیر یۇلا تابیع اۇلماق،
صئراطئ موستاقیمدن باشقا بیر یۇلا تابیع اۇلماق،
آتالارئن یۇلونا تابیع اۇلماق،
ظاننا، شهوتە وە هوایا تابیع اۇلماق،
منفاعات ایچین تاعقیب أتمک /تابیع اۇلماق،
شەیطانئن یۇلونا تابیع اۇلماق.
سۇنوچ: قورئانا ایتتیباع (تابیع اۇلماق).