اۇ حالدە سۆننت قورئاندا آرانمالئدئر.
قورئان، رسولە ایطاعاتی أمرەتتیگی گیبی رسولۆن اؤرنک آلئنماسئنئ دا تاوصیە أتمیشتیر. دەمک کی ایطاعات أدیلەجک اۇلان دا اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا رسول موحاممددیر. اۇ حالدە سۆننت، قورئانئن دئشئندا دگیل، ایچیندە آرانمالئدئر. چۆنکی رسول موحاممدین سؤز، فیعیل وە تاقریرلرینی بیزە بیلدیرن حادیثلر دگیل، قورئاندئر. حادیثلر آنجاق نبی موحاممدین سؤز، فیعیل وە تاقریرلرینی بیزە اینتیقال أتتیرەبیلیر (صاحیح اۇلماسئ شارطئیلا). آما قورئان بیزە نبی موحاممدە دگیل، رسول موحاممدە ایطاعات أتمەمیزی أمرەتمیش وە رسول موحاممدی اؤرنک آلمامئزئ تاوصیە أتمیشتیر. قورئاندا نبی موحاممدە ایطاعاتی أمرەدن وەیا نبی موحاممدی اؤرنک آلمامئزئ تاوصیە أدن هیچبیر آیت یۇقتور.
دەمک کی بیز مۆمینلر، نبی موحاممدین سؤزلری اۇلدوغو ریوایت أدیلن (ایسناد أدیلن) حادیثلری دگیل، رسول موحاممدین حادیثلری اۇلدوغو کسین اۇلان قورئانئ تاعقیب أتملیییز. رسولۆن سۆننتینە تابیع اۇلماق، آنجاق بو شکیلدە مۆمکۆن اۇلابیلیر. اۇ حالدە بیز مۆمینلری باغلایان تک آحکام قورئان اۇلمالئدئر. قورئان دئشئندا بیزی باغلایان (سۇروملو توتولاجاغئمئز) باشقا بیر آحکام اۇلمامالئدئر. بو ایسە واحیی متلوو وە واحیی غایرئ متلوو تارتئشماسئنئ گۆندمە گتیریر.
قورئان دئشئ واحی مسئەلەسی (واحیی غایرئ متلوو)
قورئان، رسولوللاها واحیۇلونان کیتابتئر (واحیی متلوو). قورئانئن تۆم مۆمینلری باغلادئغئ کسیندیر. بو قۇنودا هرحانگی بیر ایحتیلاف یۇقتور. آنجاق رسولە قورئان دئشئ گلن باشقا بیر واحیین (واحیی غایرئ متلوو) وار اۇلوپ اۇلمادئغئ وە وار ایسە بو واحیین دە باغلایئجئ اۇلوپ اۇلمادئغئ قۇنوسوندا ایحتیلاف واردئر.
باعضئ مۆسلۆمانلارا گؤرە (کی آزئنلئق دگیلدیر)؛ “نبی-رسولە گلن واحی سادەجە قورئان ایلە سئنئرلئ دگیلدیر. اۇ، قورئان دئشئ واحیە دە موحاطاب اۇلموشتور، حاتتا سۆننت، قورئان دئشئ بو واحیە دایانئر وە بیزە (کلاسیک) حادیثلرلە اینتیقال أدر. دۇلایئسئیلا سادەجە قورئانا تابیع اۇلماق یترلی اۇلاماز. قورئان دئشئ گلن واحیە دە (یاعنی حادیثلرە دە) تابیع اۇلماق گرکیر.
بو یاقلاشئمئن توتارلئ اۇلمادئغئ آچئقتئر. چۆنکی رسولۆن موحاطاب اۇلدوغو قورئان دئشئ باعضئ واحیلر اۇلموش ایسە دە (بونلارئن نە اۇلدوغو سۇنراکی بؤلۆملردە ایضاح أدیلەجکتیر) بو شکیلدە گلن باغلایئجئ بیر آحکام اۇلمامئشتئر. بو قۇنو بیرآزدان ایلگیلی آیتلرلە ایضاح أدیلەجکتیر. آما بو آیتلرە گچمەدن اؤنجە سادەجە شو حوصوصو دیققاتە آلماق بیلە قۇنویو آنلاماق ایچین یترلی اۇلابیلیر.
وارسایالئم کی؛ “رسولە گلن واحی سادەجە قورئاندان عیبارت دگیلدیر. یاعنی قورئان دئشئ باعضئ واحیلر دە آلمئشتئر”. بو دورومدا آللاە گؤندردیگی واحیین بیر بؤلۆمۆنۆ قۇروماسئنا آلمئش بیر بؤلۆمۆنۆ ایسە بو قۇروماسئندان ماحروم أتمیش اۇلویۇر. نەدن عاجابا؟ بو دوروم ایلاهی قۇروما آلتئنا آلئنمایان واحیین -وارسا- بیزە لازئم اۇلمادئغئنئ، عاکسی حالدە آللاهئن اۇنلارئ دا موطلاقا ایلاهی قۇروماسئنا آلمئش اۇلاجاغئنئ گؤسترمز می؟ دەمک کی یا بؤیلە بیر واحی یۇق، یا دا بونلار بیزە لازئم اۇلان بیلگیلری ایچرمییۇر. وەیا بو بیلگیلرین تۆمۆ ذاتن قورئان ایلە بیزە اینتیقال أتتیریلمیشتیر. دۇلایئسئیلا اۇنلارئن آیرئجا موحافاظا أدیلمەسینە گرک قالمامئشتئر.
نەدنی نە اۇلورسا اۇلسون، قورئان دئشئندا باشقا بیر باغلایئجئ بیلگینین بولوندوغونو سؤیلەمک مۆمکۆن دگیلدیر. بو دورومو أنعام سورەسینین 50 وە 51-نجی آیتلری غایت نت بیچیمدە شؤیلە بیلدیرمکتەدیر:
دە کی: “بن سیزە؛ ‘آللاهئن حازینەلری بنیم یانئمدادئر’ دەمییۇروم. بن غایبئ دا بیلمم. سیزە، بن بیر ملگیم دە دەمییۇروم. بن، سادەجە بانا واحیۇلونانا تابیع اۇلوروم. دە کی: “کؤر ایلە گؤرن هیچبیر اۇلور مو؟ هیچ دۆشۆنمز میسینیز؟ راببینین حوضوروندا تۇپلاناجاغئ ایچین قۇرقانلارئ اۇ واحییلە (سانا واحیۇلونان وە سنین دە تابیع اۇلدوغون واحییلە) اویار! اۇنلار ایچین راببیندن باشقا نە بیر دۇست نە دە بیر شفاعاتچی واردئر. بلکی ساقئنئرلار. (أنعام سورەسی؛ 50-51)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە 1) رسولە واحیەدیلن، 2) رسولۆن کندیسینین دە تابیع اۇلدوغو وە 3) رسولۆن بیزە تبلیغ أتتیگی واحی سادەجە قورئاندئر. بو آیتلر بیزیم سۇروملو توتولاجاغئمئز واحیین سادەجە قورئان اۇلدوغونو (قورئان دئشئ واحیدن سۇروملو توتولمایاجاغئمئزئ) هم آنلام تاعبیری ایلە هم دە سمانتیک (دیلبیلیم) قوراللار چرچیوەسیندە قانئتلاماقتادئر. شؤیلە کی:
آیتتە یر آلان “اۇنونلا اویار!” ایفادەسیندەکی “بِەِ = بیهی” کلیمەسی “اۇنونلا” آنلامئنا گلیر وە “رسولە واحیەدیلن وە رسولۆن تابیع اۇلدوغو واحیی” ایشارت أدر. یاعنی رسول بیزی، کندیسینین دە تابیع اۇلدوغو واحی ایلە اویارمئشتئر. رسولۆن بیزی اویاردئغئ اۇ واحیین ایسە قورئان اۇلدوغو شو آیتلردن نت اۇلاراق آنلاشئلماقتادئر:
بو قورئان، بانا اۇنونلا سیزی وە اولاشتئغئ هرکسی اویارایئم دییە واحیۇلوندو. (أنعام سورەسی؛ 19)
(بو) کیتاب سانا (اینسانلارئ) اۇنونلا اویارمان وە اینانانلارا اؤگۆت ورمەن ایچین ایندیریلدی. آرتئق بو قۇنودا گؤگسۆندە بیر سئقئنتئ (شۆبهە) اۇلماسئن. (أی مۆمینلر! سیز دە) راببینیزدن سیزە ایندیریلن (بو کیتابا /قورئانا) تابیع اۇلون! وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتیۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 2-3)
بیز اۇنلارئن نە دەدیکلرینی چۇق ایی بیلیریز. سن اۇنلارئن اۆزەریندە بیر زۇرلایئجئ دگیلسین. سن تهدیدیمدن قۇرقانلارا قورئانلا اؤگۆت ور! (قاف سورەسی؛ 45)
وە بانا قورئانئ اۇقومام (أمرەدیلدی). آرتئق کیم دۇغرو یۇلا گلیرسە، یالنئز کندیسی ایچین گلمیش اۇلور، کیم دە ساپارسا اۇنا دە کی: “بن یالنئزجا اویارئجئلاردانئم.” (نمل سورەسی؛ 92)
رسولۆن تابیع اۇلدوغو واحی ایلە قورئانئن قاصدەدیلدیگی (قورئاندان باشقا بیر شەی اۇلمادئغئ) شو آیتتن دە آنلاشئلماقتادئر:
سن، سانا واحیەدیلن (قورئانا) سئمسئقئ سارئل. چۆنکی سن دۇغرو یۇل اۆزەریندەسین وە موحاققاق کی اۇ (سانا واحیەدیلن قورئان) هم سنین ایچین هم دە قاومین ایچین بیر اؤگۆتتۆر. وە حپینیز ایلریدە اۇندان سۇروملو توتولاجاقسئنئز (سوئال اۇلوناجاقسئنئز). (زوحروف سورەسی؛ 43-44)
دەمک کی رسولوللاهئن سئمسئقئ سارئلدئغئ وە هم رسولوللاە ایچین هم دە بیزیم ایچین اؤگۆت اۇلان وە حپیمیزین ایلریدە (آحیرتتە) سۇروملو توتولاجاغئ شەی قورئاندئر. آیرئجا بو آیتتە دە؛ “قورئانئن”، “رسولۆن سئمسئقئ سارئلاجاغئ واحیین” وە “صئراطئ موستاقیمین” عاینئ شەیلری ایفادە أتتیگینە (قورئانئن سئمسئقئ سارئلئناجاق وە صئراطئ موستاقیمە ایلتەجک تک رهبر اۇلدوغونا) دیققات أدیلملیدیر.
اۇ حالدە رسولە واحیەدیلن وە رسولۆن بیذذات کندیسینین دە تابیع اۇلدوغو وە بیزی یۆکۆملۆ قئلان واحیین تامامئ رسولۆن تبلیغ أتتیگی قورئاندان عیبارتتیر. شو آیتلر دە عاینئ حوصوصو تەیید أدر:
اۇنلارا بیر آیت گتیرمەدیگین زامان؛ “درلەییپ تۇپلاسایدئن یا!” دەرلر. دە کی: “بن سادەجە راببیمدن بانا نە واحیۇلونیۇرسا اۇنا تابیع اۇلوروم.” ایشتە بو (قورئان) راببیمیزدن گلن باصیرت (قالب گؤزۆنۆ آچان بەیانلار) وە هیدایت وە راحمتتیر، ایمان أدنلر ایچین. (آعراف سورەسی؛ 203)
