- رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلر:
آللاها ایطاعاتین أمرەدیلدیگی تۆم آیتلردە موطلاقا رسولە ایطاعاتین دە أمرەدیلدیگی، آما بونا قارشئ رسولە ایطاعاتین أمرەدیلدیگی باعضئ آیتلردە آللاها ایطاعات أمریندن باحثەدیلمەدیگی ایضاح أدیلمیشتی. بو قۇنوداکی اؤرنک بیر آیت شؤیلەدیر:
نامازئ قئلئن، زکاتئ ورین وە رسولە ایطاعات أدین. بلکی مرحامت اۇلونورسونوز. (نور سورەسی؛ 56)
آللاها ایطاعاتین أمرەدیلدگی تۆم آیتلردە ایستیثناسئز اۇلاراق رسولە دە ایطاعات أمرەدیلدیگی حالدە رسولە ایطاعاتی أمرەدن باعضئ آیتلردە (رسولۆن ألچیلیک صئفاتئ سببی ایلە) آللاها ایطاعاتتن باحثەدیلمەمیشتیر. چۆنکی “رسول /ألچی” (ذاتن) آللاهئن آیتلرینی تبلیغ أدر. تبلیغ أتتیگی آیتلر، اۇنون کندی سؤزلری دگیل، آللاە کلامئدئر. آللاە اینسانلارلا دۇغرودان قۇنوشماز. تۆم أمیرلرینی اینسانلارئن آراسئندان سچتیگی بیر نبی-رسول (ألچی) واسئطاسئیلا ایلتیر. بو نەدنلەدیر کی “رسولە /ألچییە” یاپئلان ایطاعات، آللاها یاپئلمئش بیر ایطاعات اۇلور. قورئان بو دورومو؛ “کیم رسولە ایطاعات أدرسە، آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور.” (نیسا؛ 80) ایلە نت اۇلاراق بیلدیرمیشتیر. اۇ حالدە آللاها ایطاعات أتمەنین یۇلو، رسولۆنە ایطاعات أتمکتن گچر. بونون باشقا بیر یۇلو یۇقتور. ایشتە بو نەدنلەدیر کی رسولە ایطاعاتین أمرەدیلدیگی باعضئ آیتلردە آللاها ایطاعاتتن باحثەدیلمز. زیرا بو شکیلدەکی آیتلردە دە آللاها وە رسولۆنە ایطاعاتین أمرەدیلدیگی آیتلردە دە أمرەدیلمیش اۇلان سادەجە وە سادەجە “آللاها ایطاعاتتیر.”
- رسولە ایتتیبایئ أمرەدن آیتلر:
رسول؛ “بنیم یۇلوم بودور، بانا تابیع اۇلون!” دەرکن، کندی شاحصئنا دگیل، آللاها داعوت أدر:
دە کی: “أگر آللاهئ سەویۇرسانئز بانا تابیع اۇلونوز کی، آللاە دا سیزی سەوسین وە گۆناەلارئنئزئ باغئشلاسئن. آللاە سۇن درەجە باغئشلایئجئ وە أسیرگەیجیدیر.” دە کی: “آللاها وە رسولە ایطاعات أدین! أگر عاکسینە گیدرلرسە شۆبهە یۇق کی، آللاە کافیرلری سەومز.” (آلی عیمران سورەسی؛ 31-32)
دە کی: “ایشتە بنیم یۇلوم بودور. بن آللاها چاغئریۇروم. بن وە بانا تابیع اۇلانلار آیدئنلئق بیر یۇل اۆزەریندەییز.” (یوسوف سورەسی؛ 108)
کندیسی ایچین دۇغرو یۇل بللی اۇلدوقتان سۇنرا، کیم رسولە قارشئ چئقار وە مۆمینلرین یۇلوندان باشقا بیر یۇلا تابیع اۇلورسا، اۇنو اۇ یؤندە بئراقئرئز وە جهننمە سۇقارئز. اۇ نە کؤتۆ بیر یردیر. (نیسا سورەسی؛ 115)
شۆبهەسیز کی، اۇ قئیامتین بیلگیسیدیر. اۇندان هیچ شۆبهە أتمەیین وە بانا تابیع اۇلون. چۆنکی بو دۇسدۇغرو یۇلدور. (زوحروف سورەسی؛ 61)
أگر سنینلە تارتئشئرلارسا، دە کی: “بن، بانا تابیع اۇلانلارلا بیرلیکتە کندی اؤزۆمۆ آللاها تسلیم أتمیشیمدیر.” کندیسینە کیتاب وریلنلرە وە اۆممیلرە (کیتاب وریلمەینلرە) دە کی: “سیز دە ایسلامئ قابول أتتینیز می؟” أگر ایسلاما گیررلرسە، هیدایتە أرمیش اۇلورلار. أگر یۆز چەویریرلرسە (بیل کی) سنین یوموشون سادەجە تبلیغدیر. آللاە قوللارئ گؤرندیر. (آلی عیمران سورەسی؛ 20)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە بو آیتلردەکی؛ “بانا تابیع اۇلون!” بویروغو، آللاهئن واحیینی اینسانلارا دویوران رسولە تابیع اۇلمایئ ایفادە أدر. رسولە تابیع اۇلانلار، آللاهئن بیزە گؤستردیگی قورتولوش یۇلونا (صئراطئ موستاقیمە) گیرمیش وە آللاها ایطاعات أتمیش اۇلورلار.
- قورئانا ایتتیبایئ أمرەدن آیتلر:
ایشتە بو (قورئان)، بیزیم ایندیردیگیمیز مۆبارک بیر کیتابتئر. اۇنا تابیع اۇلون وە آللاەتان قۇرقون. اومولور کی مرحامت اۇلونورسونوز. (أنعام سورەسی؛ 155)
(بو) کیتاب سانا (اینسانلارئ) اۇنونلا اویارمان وە اینانانلارا اؤگۆت ورمەن ایچین ایندیریلدی. آرتئق بو قۇنودا گؤگسۆندە بیر سئقئنتئ (شۆبهە) اۇلماسئن. (أی مۆمینلر! سیز دە) راببینیزدن سیزە ایندیریلن (بو کیتابا /قورئانا) تابیع اۇلون! وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتیۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 2-3)
راببینیزدن سیزە ایندیریلنین أن گۆزلینە (قورئانا) تابیع اۇلون. (زۆمر سورەسی؛ 55)
- قورئان وە رسولە ایتتیبایئ أمرەدن آیتلر:
یانئنداکی تەورات وە اینجیلدە یازئلئ بولدوغو اۇ اۆممی نبی-رسولە تابیع اۇلانلار (وار یا)، ایشتە اۇ رسول اۇنلارا اییلیگی أمرەدر، اۇنلارئ کؤتۆلۆکتن منع أدر، اۇنلارا تمیز شەیلری حلال، پیس شەیلری حارام قئلار. آغئرلئقلارئنئ وە اۆزەریندەکی زینجیرلری ایندیریر. اۇ رسولە ایمان أدیپ اۇنا سایغئ گؤسترن، اۇنا یاردئم أدن وە اۇنونلا بیرلیکتە گؤندریلن نورا (قورئانا) تابیع اۇلانلار (وار یا)، ایشتە قورتولوشا أرنلر اۇنلاردئر. (آعراف سورەسی؛ 157)
دە کی: “أی اینسانلار! بن حپینیزە (گؤندریلن) گؤکلرین وە یرین صاحیبی آللاهئن ألچیسیییم. اۇ دیریلتیر وە اؤلدۆرۆر. اؤیلە یسە آللاها وە اۆممی نبی-رسولۆنە ایمان أدین. کی اۇ رسول، آللاها وە اۇنون سؤزلرینە اینانئر. اۇنا (رسولە /قورئانا) تابیع اۇلون کی دۇغرو یۇلو بولاسئنئز. (آعراف سورەسی؛ 158)
- واحیە (قورئانا) ایتتیبایئ أمرەدن آیتلر:
بو اؤبکتە یر آلان آیتلردن باعضئ اؤرنکلر شؤیلەدیر:
اۇنلارا بیر آیت گتیرمەدیگین زامان؛ “درلەییپ تۇپلاسایدئن یا!” دەرلر. دە کی: “بن سادەجە راببیمدن بانا نە واحیۇلونیۇرسا اۇنا تابیع اۇلوروم.” ایشتە بو (قورئان) راببیمیزدن گلن باصیرت (قالب گؤزۆنۆ آچان بەیانلار) وە هیدایت وە راحمتتیر، ایمان أدنلر ایچین. (آعراف سورەسی؛ 203)
دە کی: “بن سیزە؛ ‘آللاهئن حازینەلری بنیم یانئمدادئر’ دەمییۇروم. بن غایبئ دا بیلمم. سیزە، بن بیر ملگیم دە دەمییۇروم. بن، سادەجە بانا واحیۇلونانا تابیع اۇلوروم. دە کی: “کؤر ایلە گؤرن هیچبیر اۇلور مو؟ هیچ دۆشۆنمز میسینیز؟ راببینین حوضوروندا تۇپلاناجاغئ ایچین قۇرقانلارئ اۇ واحییلە (سانا واحیۇلونان وە سنین دە تابیع اۇلدوغون واحییلە) اویار! اۇنلار ایچین راببیندن باشقا نە بیر دۇست نە دە بیر شفاعاتچی واردئر. بلکی ساقئنئرلار. (أنعام سورەسی؛ 50-51)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە قورئاندا “رسولە تابیع اۇلمایئ” أمرەدن آیتلردە؛ باعضن تک باشئنا “رسول”، باعضن “رسول وە آیتلر”، باعضن “واحی”، باعضن “صئراطئ موستاقیم /دۇغرو یۇل”دان آما چۇغو کز دە “قورئانا تابیع اۇلماقتان” باحثەدیلیر (تک باشئنا وەیا بونلارلا بیرلیکتە). بو دوروم، آصئل تابیع اۇلونماسئ گرکنین “قورئان” اۇلدوغونو یاعنی تۆم بونلارئن (واحی، رسول، آیتلر، صئراطئ موستاقیم) قورئان طارافئندان تمثیل أدیلدیگینی گؤستریر.
قورئان “آعراف؛ 3” آیتیندە؛ “سادەجە وە سادەجە قورئانا تابیع اۇلون وە ساقئن اۇندان باشقا بیر شەیە (ولییە، رهبرە) تابیع اۇلمایئن!” بویورماقتادئر. آما عاینئ قورئان بو بؤلۆمدە گؤرۆلەجگی اۆزەرە “رسولە”، “بیزە ایندیریلنە”، “رسولە واحیۇلونانلارا”، “واحیە”، “صئراطئ موستاقیمە”، “حانیف ایبراهیمین دینینە” وە “مۆمینلرین یۇلونا” دا تابیع اۇلمایئ أمرەدر. دەمک کی تۆم بونلار عاینئ شەیلردیر وە تۆم بونلارئ قورئان تمثیل أدر. عاکسی حالدە (بونون بؤیلە قابول أدیلمەمەسی حالیندە) “سادەجە قورئانا تابیع اۇلون، ساقئن اۇندان باشقا بیر شەیە تابیع اۇلمایئن!” بویوران قورئانئن بیربیری ایلە چلیشن آیتلری ایحتیوا أتتیگی ایددیعا أدیلمیش اۇلور. بؤیلە بیر ایددیعانئن ایسە باطئل اۇلدوغو آچئقتئر. چۆنکی آللاە کلامئ اۇلان قورئاندا هیچبیر چلیشکی یۇقتور. اۇ حالدە، سادەجە قورئانا (واحیە، رسولە، رسولۆن آللاەتان گتیردیگی کیتابا، صئراطئ موستاقیمە، ایبراهیمین دینینە) تابیع اۇلوناجاق؛ باشقا بیر شەیە دگیل.
داحا اؤنجە دە ایفادە أدیلدیگی اۆزەرە قورئاندا آللاها ایتتیباع (تابیع اۇلما) أمری یۇقتور. آللاها ایطاعات أمری واردئر. قورئانئن تمل سارغئدئ دا بودور ذاتن. قورئان؛ “آللاها تابیع اۇلون” دەمز. زیرا آللاە، قارشئمئزدا بولونان وە تابیع اۇلوناجاق بیر وارلئق دگیلدیر. آما بویروق وە یاساقلارئنا تابیع اۇلونابیلیر. بو دا آنجاق آرامئزدان سچتیگی ألچیسینە /رسولۆنە تابیع اۇلوناراق ساغلانابیلیر. زیرا رسولۆن آللاەتان گتیردیگی سارغئتلار (قورئان) ألیمیزدەدیر. بیز مۆمینلر قورئانا تابیع اۇلاراق رسولە، رسولە تابیع اۇلاراق دا آللاها ایطاعات أتمیش اۇلوروز. آما دۇغرودان آللاها تابیع اۇلامایئز. دۇلایئسئیلا رسولە ایطاعاتی أمرەدن وە رسولۆن اؤرنک آلئنماسئنئ تاوصیە أدن آیتلر (نبییە ایسناد أدیلن حادیثلرە دگیل) رسولۆن حادیثلرینە (قورئانا) تابیع اۇلمایئ أمرەتمیش اۇلور.
اۇ حالدە سۆننت قورئاندا آرانمالئدئر.
قورئان، رسولە ایطاعاتی أمرەتتیگی گیبی رسولۆن اؤرنک آلئنماسئنئ دا تاوصیە أتمیشتیر. دەمک کی ایطاعات أدیلەجک اۇلان دا اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا رسول موحاممددیر. اۇ حالدە سۆننت، قورئانئن دئشئندا دگیل، ایچیندە آرانمالئدئر. چۆنکی رسول موحاممدین سؤز، فیعیل وە تاقریرلرینی بیزە بیلدیرن حادیثلر دگیل، قورئاندئر. حادیثلر آنجاق نبی موحاممدین سؤز، فیعیل وە تاقریرلرینی بیزە اینتیقال أتتیرەبیلیر (صاحیح اۇلماسئ شارطئیلا). آما قورئان بیزە نبی موحاممدە دگیل، رسول موحاممدە ایطاعات أتمەمیزی أمرەتمیش وە رسول موحاممدی اؤرنک آلمامئزئ تاوصیە أتمیشتیر. قورئاندا نبی موحاممدە ایطاعاتی أمرەدن وەیا نبی موحاممدی اؤرنک آلمامئزئ تاوصیە أدن هیچبیر آیت یۇقتور.
دەمک کی بیز مۆمینلر، نبی موحاممدین سؤزلری اۇلدوغو ریوایت أدیلن (ایسناد أدیلن) حادیثلری دگیل، رسول موحاممدین حادیثلری اۇلدوغو کسین اۇلان قورئانئ تاعقیب أتملیییز. رسولۆن سۆننتینە تابیع اۇلماق، آنجاق بو شکیلدە مۆمکۆن اۇلابیلیر. اۇ حالدە بیز مۆمینلری باغلایان تک آحکام قورئان اۇلمالئدئر. قورئان دئشئندا بیزی باغلایان (سۇروملو توتولاجاغئمئز) باشقا بیر آحکام اۇلمامالئدئر. بو ایسە واحیی متلوو وە واحیی غایرئ متلوو تارتئشماسئنئ گۆندمە گتیریر.