17-نجی دلیل (رسولە ایطاعات أمری)
رسولۆن مۆستاقیل بیر ایطاعات اۇتۇریتەسی اۇلمادئغئنا دائیر أن اؤنملی دلیل “آللاها ایطاعاتین أمرەدیلدیگی تۆم آیتلردە رسولە ایطاعاتین دە أمرەدیلمیش” اۇلماسئدئر. بو حوصوص باشقا هیچبیر دلیلە ایحتیاج بئراقمایاجاق شکیلدە قۇنویو واضع أتمکتەدیر.
قورئاندا آللاهئن ایطاعاتین أمرەدیلدیگی هر آیتتە موطلاقا رسولە دە ایطاعات أمرەدیلمیشتیر. بونون هیچبیر ایستیثناسئ یۇقتور. بو دوروم رسولە ایطاعاتین، آللاها ایطاعات ایلە عاینئ یاپتئرئما (باغلایئجئلئغا) صاحیب اۇلدوغونو گؤستریر. داحا دۇغروسو رسولە ایطاعاتین آللاها ایطاعات آنلامئنا گلدیگینی گؤستریر. ذاتن “نیسا؛ ” آیتی بو دورومو اؤزل اۇلاراق بیلدیرمکتەدیر. بو نەدنلە رسولە ایطاعاتین یاپتئرئمئ (باغلایئجئلئغئ) ایلە آللاها ایطاعاتین یاپتئرئمئ عاینئدئر.
بونو بؤیلە قابول أتمەییپ “قورئانا تابیع اۇلماق آللاها ایطاعات أتمک، حادیثلرە تابیع اۇلماق ایسە رسولە ایطاعات أتمکتیر، دۇلایئسئیلا رسولە (حادیثلرە) دە آیرئجا ایطاعات أدیلملیدیر” دەرسک؛ “حادیثلرە تابیع اۇلمانئن یاپتئرئمئ ایلە قورئانا تابیع اۇلمانئن یاپتئرئمئ عاینئدئر (أشیتتیر)” دەمیش اۇلوروز. بؤیلە بیر شەیی هیچ کیمسە ایددیعا أدەمەیەجگینە گؤرە آللاها وە رسولە ایطاعاتین ایکی فارقلئ ایطاعات اۇلمادئغئنئ قابول أتمک زۇروندایئز.
اؤزتلەمک گرکیرسە؛ آللاە وە رسول دییە ایکی فارقلئ ایطاعات اۇتۇریتەسی یۇقتور. قورئاندا “آللاە وە رسول” قالئبئنئ؛ “آللاە” وە “رسول” شکلیندە ایکی فارقلئ ایطاعات اۇتۇریتەسینی بیلدیرمک ایچین دگیل، آللاهئن موطلاق اۇتۇریتەسینی بیلدیرمک ایچین قوللانئر. آما بو اۇتۇریتەنین أمیرلرینی اینسانلارا بیلدیرن رسول اۇلدوغو ایچین تۆم آیتلردە؛ “آللاە وە رسول” قالئبئ قوللانئلئر. بو قالئبئن قوللانئلدئغئ تۆم آیتلر؛ “آللاها، رسولۆ ایلە گؤندردیگی آیتلرینە تابیع اۇلاراق ایطاعات أدین، آللاها ایطاعاتین باشقا بیر یۇلو یۇقتور. زیرا آللاها تۆم أمیرلری سیزە بو یۇللا گلمیشتیر، باشقا شکیلدە دگیل. بو نەدنلە رسولۆن بیلدیردیکلرینە ایطاعاتسیزلیک یاپمایئن.” دەمیش اۇلور. زیرا رسولۆن یوموشو آصلی دگیل، تمثیلیدیر. آما رسولە ایطاعات أدن آصئلا (آللاها) ایطاعات أتمیش اۇلور.
اینجەلەدیگیمیز بو آیتلر وە یاپتئغئمئز ایضاحلار رسولۆن مۆستاقیل بیر ایطاعات اۇتۇریتەسی اۇلمادئغئنئ گؤرمک ایچین یترلی اۇلمالئدئر. آنجاق نبی وە رسولۆن حارام قۇیما یتکیسینین بولونمادئغئنئ بیلدیرن آشاغئداکی آیتلر دە بو قۇنودا دلیل اۇلاراق ذیکرەدیلەبیلەجک (عیلاوە) آیتلردیر.
رسولۆن قانون قۇیما (تشریع) یتکیسی وار مئ؟
نبی-رسولۆن تشریع یتکیسینین وار اۇلوپ اۇلمادئغئ وە أگر وارسا بو یتکینین مۆستاقیل (قورئاندان باغئنسئز) اۇلوپ اۇلمادئغئ دائیما تارتئشئلان بیر قۇنو اۇلموشتور. آصلئندا تۆم بو تارتئشمالارئن تمل سۇروسو شودور:
نبی-رسولۆن (سۆننتین) قورئاندان باغئنسئز بیر مۆستاقیل تشریع (قانون قۇیما) یتکیسی وار مئدئر؟ وەیا سۆننتین ماهیەتی نەدیر؟
نبی-رسولۆن مۆستاقیل تشریع یتکیسی بولوندوغونو ساوونانلار، بو گؤرۆشلرینی باعضن “رسولۆن تشریع یتکیسی” باشلئغئ آلتئندا آما چۇغو کز دە “سۆننتین اۇتۇریتەسی” باغلامئندا ألە آلئرلار وە شو آیتلری دلیل گؤستریرلر:
- آللاە وە رسولۆنە ایطاعاتی أمرەدن آیتلر،
- رسولە ایطاعاتین، آللاها ایطاعات اۇلدوغونو بیلدیرن آیت (نیسا؛ 80)،
- رسولە کیتاب وە حیکمت وریلدیگینی بیلدیرن آیتلر،
- رسولۆن بەیان یوموشو اۇلدوغونو بیلدیرن آیتلر،
- رسولۆن کیتابلا حۆکۆم وردیگینی بیلدیرن آیتلر،
- رسولۆن حارام- حلال قئلماسئندان باحثەدن آیت (آعراف؛ 157)،
- “رسولۆن وردیگینی آلئن، یاساقلادئغئندان ساقئنئن” آیتی (حاشر؛ 7)،
- “اۇ هواسئندان قۇنوشماز…” آیتی (نجم؛ 3-4)،
- رسولۆن اؤرنک آلئنماسئنئ تاوصیە أدن آیت (آحزاب؛ 21).
شیمدی بو آیتلرلە ایلگیلی ایضاحلارئمئزا گچەلیم:
بیرینجی وە ایکینجی اؤبکتە یر آلان آیتلر: بو آیتلردە رسولە “تشریع” دگیل، “تمثیل” یتکیسینین وریلمیش اۇلدوغونو اؤنجەکی بؤلۆمدە ایضاح أتمیشتیک.
اۆچۆنجۆ اؤبکتە یر آلان آیتلر: “رسولە کیتاب وە حیکمت وریلدیگینی بیلدیرن” بو آیتلر، رسولۆن یوموشلارئنئ باغلامئندا (کیتابئن ایکینجی بؤلۆمۆندە) اؤزل اۇلاراق ایضاح أدیلمیشتیر. بو نەدنلە بورادا سادەجە قئسا بیر اؤزت یاپئلاجاقتئر.
حیکمت؛ کیتابئن ایچیندەکی حۆکۆملردیر. کیتابئن دئشئندا دگیلدیر. قورئان آیتلری اۇقونونجا حیکمت دە اۇقونموش اۇلور. چۆنکی قورئان؛ “حیکمتلی کیتابتئر”. رسول “کیتابئ وە حیکمتی” یاعنی “حیکمتلی کیتابئ” مۆمینلرە “آیتلری اۇقویاراق” اؤگرتمیشتیر. بیرقاچ آیت یان یانا گتیریلدیگی زامان؛ حیکمت (حۆکۆملر) ألدە أدیلمیش اۇلور. بونو مۆمینلر دە یاپابیلیر. چۆنکی آللاە، غایرت أدن هرکسە “حیکمت” وریلەجگینی بیلدیرمیشتیر. دۇلایئسئیلا “کیتاب وە حیکمت”؛ حیکمتلی کیتاب یاعنی قورئاندان باشقا بیر شەی دگیلدیر.
دؤردۆنجۆ وە بشینجی اؤبکتە یر آلان آیتلر؛ رسولۆن “بەیان یوموشو” بولوندوغونو بیلدیرن آیت کیتابئن ایکینجی بؤلۆمۆندە اؤزل اۇلاراق ایضاح أدیلمکتەدیر. آنجاق “رسولۆن حۆکۆم ورمە یتکیسی” بولوندوغونو بیلدیرن آیتلە بنزەرلیگی نەدنییلە بو هر ایکی آیتە قئساجا، بورادا دا دگینەلیم:
سانا دا بو ذیکری /قورئانئ ایندیردیک کی، کندیسینە ایندیریلنی اینسانلارا بەیان أدەسین دییە. اومولور کی اۇنلار دا دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 44)
… بیز سانا بو کیتابئ حاق اۇلاراق ایندیردیک کی، اینسانلار آراسئندا آللاهئن ایستەدیگی شکیلدە حۆکۆم ورەسین. ساقئن حائینلرین ساوونوجوسو اۇلما. (نیسا سورەسی؛ 105)
بو هر ایکی آیت، رسولۆن یاپاجاغئ فیعیللری (بەیان وە حۆکۆم) کیتاب ایلە یاپاجاغئنئ بیلدیریۇر. زیرا رسولە “کیتابئ بەیان أت!” دەنیلمییۇر، “کیتابلا بەیان أت!” دەنیلیۇر. قالدئ کی آیت اؤیلە دە آنلاشئلابیلیر. بو دورومدا آیتیهن آنلامئ؛ “کیتابئ ایلت، گیزلەمە، بیلدیر!” دەمک اۇلور. چۆنکی “بەیان” آچئقلاماق دگیل، “بیلگییی گیزلەمەمک، بیلدیرمک” دەمکتیر. (کیرا گلیریمی بەیان أتتیم ایفادەسیندە اۇلدوغو گیبی). قورئانئن “بەیان” کلیمەسینە یۆکلەدیگی آنلام دا بؤیلەدیر (گیزلنن بیلگینین اۇرتایا چئقارئلماسئ). دۇلایئسئیلا بو آیت “کیتابئ ایندیردیک کی، اۇ کیتابلا اینسانلارا کندیسینە نە گلدیگینی بەیان أدەسین، بیلدیرەسین!” بویورماقتادئر. دیگر آیتتە دە؛ “کیتابئ ایندیردیک کی، اۇ کیتاب ایلە اینسانلار آراسئندا آللاهئن ایستەدیگی بیچیمدە حۆکۆم ور!” بویرولور. یاعنی رسولە؛ “کندی ایستەدیگین گیبی حۆکۆم ور” دەنیلمییۇر. عاکسینە “بو کیتابئ سانا ایندیریۇروز کی، آللاهئن ایستەدیگی وە بو کیتابتا سانا گؤستردیگی گیبی حۆکۆم ورەسین!” دەنیلیۇر. دۇلایئسئیلا بو آیتلر، رسولۆن مۆستاقیل “تشریع” یتکییە صاحیب اۇلدوغونو دگیل، تام ترسینە اۇنون بؤیلە بیر یتکیسینین بولونمادئغئنئ گؤستریر؛ رسول، کندی ایستەدیگی گیبی وەیا باشقا بیر شەیلە دگیل (عاکسینە) کیتابلا حۆکۆم ورەجک وە کیتابلا بەیانات ورەجکتیر:
وە ایشتە بیز اۇ (قورئانئ) عارابچا بیر حۆکۆم اۇلاراق ایندیردیک. یمین اۇلسون کی سانا گلن بو عیلیمدن سۇنرا أگر سن اۇنلارئن کەییفلرینە اویارسان (کیتابلا حۆکۆم ورمزسن)، آرتئق سنین ایچین آللاە نە بیر دۇست نە دە قۇرویوجو اۇلور. (راعد سورەسی؛ 37)
نبی-رسوللرین آنجاق کیتابلا حۆکۆم ورەبیلەجگینی، عاکسینی ایددیعا أتمەنین مۆمکۆن اۇلمادئغئنئ وە حاتتا بونون کۆفۆر اۇلدوغونو بیلدیرن بیر دیگر آیت شؤیلەدیر:
ایچیندە هیدایت وە نور اۇلان تەوراتئ ایندیرن ألبتتە کی بیزیز. مۆسلۆمان نبیلر اۇنونلا یاهودیلرە حۆکۆم وریرلردی؛ اۇنو (کیتابئ) قۇروماقلا واظیفەلندیرمیش راببانیلر وە بیلگینلر دە آللاهئن کیتابئ ایلە حۆکۆم وریر وە اۇنو گؤزتلەییپ قۇللارلاردئ. أی آللاهئن کیتابئنا تانئق اۇلانلار! اینسانلاردان قۇرقمایئنئز، بندن قۇرقونوز وە بنیم آیتلریمی آز بیر پارایا ساتمایئنئز! کیملر آللاهئن ایندیردیگی (کیتاب) ایلە حۆکۆم ورمزسە، ایشتە اۇنلار کافیردیر! (مائیدە سورەسی؛ 44)
آللاهئن کیتابئ ایلە حۆکۆم ورمەینلری کۆفۆر ایلە نیتەلەین بو آیتلرە راغمن رسولوللاهئن، آللاهئن کیتابئ ایلە حۆکۆم ورمەدیگی، مۆستاقیل بیر تشریع یتکییە صاحیب اۇلدوغو، کیتاب دئشئندا حۆکۆملر وردیگی سؤیلنەبیلیر می؟ رسولۆن قورئاندان باشقا بیر حاکمی (حۆکۆم قایناغئ) اۇلاماز، یۇقتور.
(دە کی:) “هر شەیی آچئقلایان (موفاصصال) بیر کیتابئ ایندیردیگی حالدە آللاەتان باشقا بیر حاکم می آرایاجاغئم؟ (أنعام سورەسی؛ 114)
آلتئنجئ وە یدینجی اؤبکتە یر آلان آیتلر؛ آللاهئن نبییە دگیل دە، رسولە ایطاعاتی أمرەتمەسی (بونون فارق أدیلمەسی) وە آیرئجا حاراملارئن ایعلان أدیلدیگی آیتلردە دە دائیما رسول کلیمەسینین قوللانئلماسئ بو قۇنوداکی ایحتیلافلارئ (یانلئش آنلامالارئ) اؤنلەیەجک نیتەلیکتەدیر. نبییە ایطاعات أمرینین بولونماماسئ، نبییە عائید سؤزلرین باغلایئجئ اۇلمادئغئنئ وە دۇلایئسئیلا نبینین حارام قۇیما یتکیسینین بولونمادئغئنئ ذاتن گؤسترمکتەدیر. آنجاق شو آیت نبینین حارام قۇیما یتکیسینین بولونمادئغئنئ اؤزل اۇلاراق بیلدیرمکتەدیر:
أی نبی! نەدن آللاهئن حلال قئلدئغئ شەیی أشلرینین رئضاسئنئ قازانماق ایچین کندینە حارام قئلیۇرسون؟ (تاحریم سورەسی؛ 1)
