آصحابئن نبییە ایعتیراضلارئ
آصحاب، نبی-رسول آیرئمئنئ یاپئیۇر وە اۇنا گؤرە داورانئیۇردو. رسولە موطلاق ایطاعات أدییۇردو. آصلا عیصیان أتمییۇردو. آما نبییە باعضن ایعتیراض أدییۇردو. چۆنکی قورئان، نبییە ایطاعات أمرەتمەمیشتی. قورئانئن أمرەتتیگی ایطاعات، رسول ایچیندی. پکی آصحاب بو (نبی٠رسول) آیرئمئ ناسئل یاپئیۇردو؟
آصحاب بو آیرئمئ شو شکیلدە یاپاردئ: موحاممد (ع) بیر شەی سؤیلەدیگیندە (أمرەتتیگیندە)؛ “بو آللاەتان گلن میدیر؟” دییە سۇرارلاردئ. أگر؛ “أوت، بو آللاەتان گلندیر” جوابئ گلیرسە، موطلاق اۇلاراق ایطاعات أدرلردی. آصلا ایعتیراض أتمزلردی، أدەمزلردی. چۆنکی اۇ، بو أمری رسول اۇلاراق ورمیشتی. یاعنی اۇنون بو أمری بیر آیتتی. بو آیتە ایعتیراض أدرلرسە، رسولە عیصیان أتمیش اۇلورلاردئ. آما أگر؛ “حایئر، بو آللاەتان گلن دگیلدیر” جوابئ گلیرسە، گرکتیگیندە ایعتیراض أدەبیلیرلردی. چۆنکی بو سؤز واحیە دایالئ (آیت) دگیلدی. یاعنی اۇ، بو سؤزۆ رسول اۇلاراق دگیل، نبی اۇلاراق سؤیلەمیشتی. قورئانئن نبییە ایطاعات أمری دە یۇقتو. ایشتە بو نەدنلە آصحابئن نبییە باعضئ ایعتیراضلارئ اۇلموشتور. داحا دۇغروسو آصحابئن نبییە یاپتئغئ باعضئ ایعتیراضلار بو گرکچەیە دایانئر. بو بؤلۆمدە بو قۇنودا باعضئ اؤرنکلر وریلەجکتیر. آما بو اؤرنکلردن اؤنجە حوجورات سورەسینین 3-1-نجۆ آیتلری ایلە آصحابا (وە طابیعی کی اۇنلارئن شاحصئندا حپیمیزە) یاپئلان چۇق اؤنملی بیر اویارئدان باحثەتمک ایستییۇروز:
أی ایمان أدنلر! آللاە وە رسولۆنۆن اؤنۆنە گچمەیین، آللاەتان ساقئنئن! چۆنکی آللاە (هر شەیی) ایشیتیر وە (هر شەیی) بیلیر. أی ایمان أدنلر! سسلرینیزی نبینین سسی اۆستۆنە یۆکسلتمەیین وە بیربیرینیزلە باغئراراق قۇنوشتوغونوز گیبی باغئراراق قۇنوشمایئن! یۇقسا فارقئندا اۇلمادان عامللرینیز بۇشا گیدر (گیدەبیلیر). شۆبهەسیز کی، آللاە رسولۆنۆن یانئندا سسلرینی قئسانلار، ایشتە اۇنلار؛ آللاهئن قالبلریندەکی تاقوا ایچین ایمتیحان أتتیگی کیمسەلردیر. اۇنلار ایچین ماغفیرت وە أجیر واردئر. (حوجورات سورەسی؛ 1-3)
“آللاە وە رسولۆنۆن اؤنۆنە گچمەیین!” شکلیندە ترجۆمە أتتیگیمیز ایلک آیتین لافظئ؛ “آللاهئن وە رسولۆنۆن ایکی ألینین اؤنۆنە گچمەیین!” شکلیندەدیر. آما بونون (ایکی أل) بیر مجاز اۇلدوغو آچئقتئر. گؤرۆشلرینیزی آللاهئن وە رسولۆنۆن اؤنۆنە یاعنی آللاهئن رسولۆ ایلە بیلدیردیگی گؤرۆشلرین اؤنۆنە گچمەیین!” دەمکتیر. آیتین بو حالییلە واحیە تابیع اۇلمایئ أمرەتتیگی آچئقتئر. نیتەکیم “آللاە رسولۆنۆن یانئندا سسلرینی قئسانلاردان وە اۇنلارئن اؤدۆللندیریلەجگیندن” باحثەدن اۆچۆنجۆ آیت دە بو دورومو تەیید أدر. آما بورادا آصئل ایلگینچ اۇلان بو ایکی آیت آراسئندا “نبی ایلە باغئراراق قۇنوشمایئن، عاکسی حالدە فارقئندا اۇلمادان عامللرینیز بۇشا گیدەبیلیر” اویارئسئ ایچرن ایکینجی آیتتیر.
نبییە قارشئ باغئراراق قۇنوشان مۆمینلر نە یاپمئش اۇلویۇرلار دا فارقئندا اۇلمادان تۆم عامللری بۇشا گیدییۇر؟ بو آیتتە “نبییە قارشئ یۆکسلتیلن سس” ایفادەسی ایچین قوللانئلان کلیمە “قاویل /سؤز” دگیل، “صاوت” کلیمەسیدیر. قورئان “صاوت” کلیمەسینی اۇلومسوز ماعنادا قوللانئر. مثەلا ایسرا سورەسینین 64-نجۆ آیتیندە؛ “شەیطانئن سسی (دیرکتیفلری)” ایچین قوللانمئش وە لۇقمان سورەسینین 19-نجو آیتیندە ایسە “أشک آنئرماسئنا” بنزتمیشتیر. بو دورومدا “یۆکسلتیلمیش صاوت” ایفادەسی “آنئرئر گیبی قۇنوشماق، باغئرماق” آنلامئنا گلیر. اۇ حالدە نبییە قارشئ یۆکسلتیلمیش صاوت، ماددی وە ماعنەوی اۇلاراق چیرکین سؤزلری ایفادە أدر. آنئرئیۇر گیبی قۇنوشماق، باغئرماق؛ “ماددی (فیزیکسل) چیرکینلیگی” وە شەیطانا نیسبت أدیلمەسی ایسە “ماعنەوی چیرکینلیگی” ایفادە أدر. بو دورومدا حوجورات سورەسینین 3-2-نجۆ آیتلری ایلە بیزە شو سارغئتلار وریلمیش اۇلور:
“أی مۆمینلر! رسولە ایطاعات أدین. رسولە آصلا عیصیان أتمەیین. آما نبییە دە سایغئلئ داورانئن. اۇنا قارشئ سسینیزی یۆکسلتمەیین. اۇنونلا باغئرا چاغئرا قۇنوشاراق گؤرۆشۆنۆزۆ دیکتە أتمەیین. عاکسی حالدە نبییە ایعتیراض أدییۇروم ڤاننئیلا فارقئندا اۇلمادان رسولە ایعتیراض أتمیش وە بؤیلەجە کۆفرە دۆشرسینیز، بو دورومدا ایسە تۆم عامللرینیز هبا اۇلور، اۇنون ایچین دیققاتلئ اۇلون، کیمە ایعتیراض أتتیگینیزی ایی دۆشۆنۆن…”
ألمالئلئ حامدی یازئر، بو آیتی تفسیر أدرکن حاقلئ اۇلاراق شونلارئ سؤیلەر:
پەیغامبرە سایغئسئزلئغا وە سئقئنتئیا سبب اۇلان شەیلر کۆفرە وارابیلیر، کۆفۆر ایسە عامللری بۇزار. “کیم ایمانئ قابول أتمزسە عامللری بۇشا گیدر.” (مائیدە؛ ) بورادا “حابرینیز اۇلماز” قایدئیلا شوعورون یۇق اۇلماسئندان شو آنلاشئلئر کی، بو یاساقلانان سسی یۆکسلتمک وە قالدئرماقتان ماقصاد؛ یالنئز حافیفە آلماق وە سایغئسئزلئق قاصدئیلا اۇلانلار دگیلدیر. چۆنکی اۇ مۆمینلردن چئقماسئ مۆمکۆن اۇلمایان آچئق کۆفۆردۆر. فاقاط آچئق کۆفۆر اۇلماماقلا برابر، دۇلایئسئیلا اۇنا واران کۆفۆر ظاننەدیلن حاللر دە واردئر. باعضئ فیعیللر واردئر کی، کۆفۆر قاصدئیلا یاپئلماسالار بیلە کۆفۆر تهلیکەسینی ایچیندە بولوندورورلار.
بوگۆن بیزلر، قورئان سایەسیندە رسولە عائید سؤزلرین نەلر اۇلدوغونو نت اۇلاراق بیلییۇروز. آما قورئانئن نۆزول سۆرجیندە آصحاب ایچین بؤیلە بیر دوروم یۇقتو. آیتلرین نۆزولۆ دوام أدییۇردو. موحاممدین (ع) آغزئندان دویدوغو هر سۆز، اۇنون شاحصی بیر فیکری (نبی سؤزۆ) اۇلابیلەجگی گیبی، بو سؤز بیر آیت دە اۇلابیلیردی (رسول سؤزۆ). بونو. اۇنلارئن آیئرت أتمەسی گرکیردی. حوجورات سورەسینین 1-3-نجۆ آیتلری آصحابئ بو قۇنودا اویارئیۇر وە اۇنلارا دیققاتلی اۇلماسئنئ أمرەدییۇردو. پکی بو آیتلر سادەجە آصحابا مئ حیطاب أدییۇر؟ بو آیتلرین بیزە وردیگی بیر سارغئت بولونمویۇر مو؟ طابیعی کی بولونویۇر. زیرا “أی مۆمینلر!” دییە باشلایان بو آیتلرین بیزی موحاطاب آلماماسئ مۆمکۆن اۇلابیلیر می؟ دەمک کی بیزلر دە آصحاب گیبی دیققاتلی اۇلمالئیئز. آما ناسئل؟
بیزلر “نبی سؤیلەدی!” دییە اؤنۆمۆزە گتیریلن هر سؤزۆ (حادیثی) همن قابول أتمەملیییز. بو دۇغرو، آما عاینئ زاماندا همن دە رددەتمەملیییز. زیرا رددەتتیگیمیز بو حادیث قورئانا اویغون بیر سؤز اۇلابیلیر. بو دورومدا حادیثی رددەدییۇروز ظاننئیلا فارقئندا اۇلمادان هرحانگی بیر آیتی آیتی رددەتمیش اۇلابیلیریز. یاعنی ایسناد أدیلن بیر سؤزە (نبینین سؤزۆنە) ایعتیراض ظاننئیلا، فارقئندا اۇلمادان رسولە ایعتیراض أتمیش اۇلابیلیریز. بو ایسە (ماعاذاللاە) کۆفرە دۆشمەمیزە وە عامللریمیزین هبا اۇلماسئنا نەدن اۇلابیلیر. دەمک کی نبییە ایسنادلا اؤنۆمۆزە گلن تۆم سؤزلر اؤنجەلیکلە قورئانا اویغونلوق باقئمئندان تدقیق أدیلملیدیر. قورئانا اویغون ایسە آلئنمالئ، دگیلسە رددەدیلملیدیر. حاتتا بو دوروم نبییە عائیدیەتی ایثباتلانامایان سؤزلر ایچین دە گچرلیدیر. سۇنوچتا نبییە ایسناد أدیلسین وەیا أدیلمەسین، نبییە عائیدیەتی ایثباتلانسئن وەیا ایثباتلانماسئن، قورئانلا موطابئق تۆم سؤزلری قابول ژتملی، قورئانا موحالیف تۆم سۆزلری ایسە رددەتملیییز. آما قابول ایچین دە رد ایچین دە اۇلمازسا اۇلماز شارط قورئانا اویغونلوغون تدقیق أدیلمەسیدیر.
ایشتە آصحاب باعضئ حاللردە، نبییە ایعتیراض أتمیش ایسە دە دائیما بو حاسساسیەتی گؤسترمیشتیر. موحاممددن (ع) دویدوغو سؤزە قارشئ طاورئنئ آلئرکن قورئانئن یۆکلەدیگی بو یوموشو یرینە گتیرمیشتیر. یاعنی اؤنجە دویدوغو سؤزۆن نبییە می یۇقسا رسولە می عائید اۇلدوغونو تثبیت أتتی. أگر سؤز رسولە عائیدسە (واحیە دایانئیۇرسا) قایئدسئز وە شارطسئز اۇلاراق تسلیم اۇلدو، آصلا عیصیان أتمەدی. آما سؤز رسولە عائید دگیلسە (نبییە عائیدسە) باعضن ایعتیراض أتتی. آما هیچبیر زامان نبییە قارشئ بیر سایغئسئزلئق یاپمادئ. زیرا قورئانئن نبییە ایطاعات أمری یۇقتو، آما نبییە سایغئ أمری واردئ. قورئانا گؤرە ایطاحات أدیلەجک اۇلان دا، عیصیان أدیلمەیەجک اۇلان دا، اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا (نبی دگیل)، رسولدۆ. آما نبییە دە سایغئ گؤستریلملی ایدی.
