قورئان پەیغامبرە ایطاعاتی أمرەتمییۇر مو؟
قورئان آیتلریندە بولونان نبی وە رسول کلیمەلرینین عاینئ آنلاما گلمەدیگینی، بو ایکی کلیمەنین ترجۆمەیە ایحتیاجئ بیلە بولونمادئغئنئ، آنجاق بونا راغمن هر ایکی کلیمەنین دە آصلئ فارسچا اۇلان “پەیغامبر” کلیمەسی ایلە دیلیمیزە چەوریلدیگینی، بو نەدنلە دە ایکی کلیمە آراسئنداکی فارقئن قایبۇلاراق مۆدهیش بیر قاورام قارغاشاسئنا یۇل آچئلدئغئنئ بلیرتمیشتیک.
بیزە گؤرە قورئاندا بولونان نبی وە رسول کلیمەلرینین هیچبیری دیلیمیزدە بولونمایان بیر کلیمە (پەیغامبر) ایلە ترجۆمە أدیلمەملیدیر. آما ایللا دا بو کلیمە (پەیغامبر) قوللانئلاجاقسا “پەیغامبر” کلیمەسی “رسول” ایچین دگیل، “نبی” ایچین قوللانئلابیلیر. چۆنکی رسول؛ “ألچی” دەمکتیر. بو دورومدا؛ “رسول = ألچی” وە “نبی = پەیغامبر” ایسە؛ “قورئان پەیغامبرە ایطاعاتی أمرەتمییۇر” دەمکتیر. چۆنکی قورئان، پەیغامبرە (نبییە) دگیل، رسولە (ألچییە) ایطاعاتی أمرەدییۇر. قورئانئن پەیغامبرە (نبییە) ایطاعات أمری یۇقتور.
“پەیغامبر سؤزلری” قۇرونموش اۇلمادئغئندان پەیغامبرە ایطاعات أدیلەمز. آللاە، یاپئلماسئ ایمکانسئز بیر عاملی (پەیغامبرە ایطاعاتی) قوللارئنا أمرەتمز. آما گتیردیگی سؤزلری (قورئان) قۇرونموش اۇلان “رسولە”، هر زامان ایطاعات أدیلەبیلیر. بونون ایچین پەیغامبر ایلە عاینئ دؤنمدە یاشامایا گرک یۇقتور. آیرئجا پەیغامبر (نبی) یانئلابیلیر. آما ألچی (رسول) یانئلماز. رسول، سادەجە آللاهئن آیتلرینی تبلیغ أدر.
پەیغامبرین (نبینین) باعضئ یانئلغئلارئنئن قورئان ایلە بیزلرە بیلدیریلمیش اۇلماسئ ألبتتە کی پەیغامبرین سۆرکلی اۇلاراق یانئلدئغئ آنلامئنا گلمز. حاتتا پەیغامبرین یانئلغئلارئنئن سادەجە قورئاندا ذیکرەدیلن بو حادیثلرلە سئنئرلئ اۇلدوغو بیلە سؤیلنەبیلیر. آنجاق بو دوروم، قورئاندا پەیغامبرە (نبییە) ایطاعات أمرینین بولونمادئغئ گرچگینی دگیشتیرمز. بو گرچگە راغمن بیز مۆمینلر؛ “قورئاندا پەیغامبرە (نبییە) ایطاعات أمری یۇقتور آما بیز یینە دە پەیغامبرە (نبییە) ایطاعات أمری وارمئش گیبی داورانالئم” دیەمەییز. آللاە تعالا پەیغامبرە (نبییە) ایطاعاتی أمرەتمەدی ایسە (کی أتمەدی)؛ “بونون موطلاقا بیر حیکمتی واردئر” دەییپ دورماق گرکیر. هیچ کیمسە آللاهئن أمری ورمەیی اونوتتوغونو وە آللاهئن کیتابئنئن أکسیک اۇلدوغونو (حاشا) ایددیعا أدەمز.
اۇ حالدە؛ “موحاممدین (ع) آغزئندان چئقان سؤزلردیر” دییە قورئاندان داحا چۇق، حادیثلرە ایعتیبار أدن مۆمینلر، اۇنا عائید اۇلوپ اۇلمادئغئ شۆبهەلی اۇلان حادیثلردن زیادە اۇنون آغزئندان چئقتئغئ کسین اۇلان قورئان آیتلرینی کندیسینە رهبر أدینملیدیرلر. قورئانئن تامامئ اۇنون آغزئندان چئقان سؤزلردیر. تابیع اۇلوناجاق 6.236 آیت بولونماقتادئر. بو آیتلرین حپسی آللاهئن کلامئ وە رسولۆن بەیانئدئر. رسولۆن بەیانئ اۇلان بو آیتلر نەییمیزە یتمییۇر؟
بیز پەیغامبر (نبی) ایلە عاینئ دؤنمدە یاشامئیۇر وە اۇنون نە دەدیگینی کسین اۇلاراق بیلمییۇروز. اۇنون سؤزلرینی کندی قولاقلارئمئزلا ایشیتمییۇروز. حادیثلر، کندی قولاقلارئمئزلا ایشیتتیگیمیز نبی سؤزلری دگیلدیر. “نبی سؤیلەدی” دییە بیزە گتیریلن (ریوایت أدیلن) باشقالارئنئن سؤزلریدیر. أن ساغلام (أن صاحیح) اۇلانئ بیلە، ظان ایچریر. قورئان ایسە؛ “ساقئن ظان ایلە حارەکت أتمەیین، چۆنکی ظان حاقیقات باقئمئندان هیچبیر شەی ایفادە أتمز” بویورور. اۇ حالدە بیز مۆمینلر ناسئل اۇلور دا ظان ایچرن بو سؤزلرلە (قورئانا موطابئق اۇلمایانلارئ قاصدەدییۇروز) دینیمیزی یاشایاجاغئز؟ قورئان ائصرارلا؛ “رسولە ایطاعات أدین!” بویوردوغو حالدە، نیچین ائصرارلا؛ “حایئر، بیز نبییە ایطاعات أدەجگیز” دییۇروز؟ اۆستەلیک ریوایتلرین حپسی نبییە عائید اۇلمادئغئندان کیمە ایطاعات أتتیگیمیزی بیلە بیلمەدن بونو یاپئیۇروز.
آیرئجا کلاسیک حادیث آنلایئشئ، نبییە ایسناد أدیلن حادیثلرین دە واحیە دایالئ (واحیی غایرئ متلوو) اۇلدوغونو ایددیعا أدر. بو آنلایئشا گؤرە واحیە دایالئ اۇلدوغو ایچین نبینین بو حادیثلرینە دە تابیع اۇلونمالئدئر. لاکین بو یاقلاشئمدا شؤیلە بیر پرۇبلم وار؛ آللاە تۆم أمیر وە تاوصیەلرینی رسولۆنە واحیەدەرک یاعنی رسولۆن حادیثلری اۇلان قورئان (واحیی متلوو) ایلە بیزە ایلتمیش ایکن نەدن باعضئ أمیرلرینی قورئان دئشئ واحی ایلە گؤندرمیش اۇلسون کی؟ واحیینی نەدن بو شکیلدە ایکییە آیئرسئن؟ یاعنی أمیرلرینین بۆیۆک بیر بؤلۆمۆنۆ قورئانا داحیل أدەرک ایلاهی قۇروما آلتئنا آلدئغئ حالدە نەدن بیر بؤلۆمۆنۆ بو ایلاهی قۇروماسئنئن دئشئندا توتسون؟
نبی-رسول قورئان دئشئ (غایرئ متلوو) واحی ایلە دە موحاطاب اۇلموش اۇلابیلیر. آما بو شکیلدە گؤندریلمیش اۇلان وە بیزیم یۆکۆملۆ توتولاجاغئمئز هرحانگی بیر آحکام اۇلمامئشتئر. یۆکۆملۆ توتولاجاغئمئز آحکام رسولە ایطاعات أمری وە رسولۆ اؤرنک آلما تاوصیەسی نەدنییلە سادەجە رسولۆن حادیثلریدیر (قورئان). آللاە تۆم آحکامئنئ قورئان ایلە رسولۆنە سؤیلتمیشتیر. حاتتا آیتلرین اؤنملی بیر بؤلۆمۆ؛ “سانا… سۇرویۇرلار… دە کی…” شکلیندە باشلار. یاعنی مۆمینلرە لازئم اۇلان هر شەی سۇرو شکلیندە سۇرولسون وەیا سۇرولماسئن، رسولۆن حادیثلریندە (آیتلردە) سؤیلتیلمیشتیر.
اؤزتلە قورئانئن پەیغامبرە (نبییە) ایطاعات أمری بولونمادئغئ گیبی قورئانئن “پەیغامبری (نبییی) اؤرنک آلئن!” شکلیندە بیر تاوصیەسی دە بولونماماقتادئر. چۆنکی نبییە ایطاعات أتمەنین دە نبییی اؤرنک آلمانئن دا ایمکانئ یۇقتور. آیرئجا ألچی (رسول) یانئلماز آما پەیغامبر (نبی) یانئلابیلیر. ایشتە بو نەدنلە ایطاعات أدیلەجک اۇلان دا اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا پەیغامبر دگیل، ألچیدیر. حالبوکی نبی ایلە رسول حاینئ ذاتتئر. اۇ حالدە نەدن هم نبییە هم رسولە دگیل دە سادەجە رسولە ایطاعات ایستنمیشتیر؟ چۆنکی نبیلیک عونوان، رسوللۆک یوموشتور. وە رسولە یاپتئغئ یوموش نەدنییلە (تبلیغ أتتیگی آیتلر نەدنییلە) ایطاعات أدیلەجکتیر. زیرا رسولە تابیع اۇلماق، آیتلرە تابیع اۇلماقتئر. بو دورومو أن گۆزل گؤسترن آیتلردن بیری شؤیلەدیر:
أگر بیز، بوندان (قورئاندان) اؤنجە اۇنلارئ بیر عاذابلا هلاک أتسەیدیک دیەجکلردی کی: “یا راببی! شو آشاغئلئغا وە رۆسوالئغا دۆشمەدن اؤنجە بیزە بیر رسول گؤندرسەیدین دە سنین آیتلرینە تابیع اۇلسایدئق!” (طاها سورەسی؛ 134)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە رسولە تابیع اۇلماق، آللاهئن آیتلرینە تابیع اۇلماقتئر. آیتتەکی؛ “… بیزە بیر رسول گؤندرسەیدین دە سنین آیتلرینە تابیع اۇلسایدئق!” ایفادەسی بونو گؤستریر. زیرا “کیم رسولە ایتاعات أدرسە آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور” (نیسا؛ 80) آیتی دە عاینئ حوصوصو بیلدیرمیش اۇلور. کیم آللاهئن آیتلرینی تبلیغ أدن رسولە ایطاعات أدرسە یاعنی تبلیغ أتتیگی آیتلرە تابیع اۇلورسا؛ آللاها ایطاعات أتمیش اۇلور.
آصحابئن نبییە ایعتیراضلارئ
آصحاب، نبی-رسول آیرئمئنئ یاپئیۇر وە اۇنا گؤرە داورانئیۇردو. رسولە موطلاق ایطاعات أدییۇردو. آصلا عیصیان أتمییۇردو. آما نبییە باعضن ایعتیراض أدییۇردو. چۆنکی قورئان، نبییە ایطاعات أمرەتمەمیشتی. قورئانئن أمرەتتیگی ایطاعات، رسول ایچیندی. پکی آصحاب بو (نبی٠رسول) آیرئمئ ناسئل یاپئیۇردو؟
آصحاب بو آیرئمئ شو شکیلدە یاپاردئ: موحاممد (ع) بیر شەی سؤیلەدیگیندە (أمرەتتیگیندە)؛ “بو آللاەتان گلن میدیر؟” دییە سۇرارلاردئ. أگر؛ “أوت، بو آللاەتان گلندیر” جوابئ گلیرسە، موطلاق اۇلاراق ایطاعات أدرلردی. آصلا ایعتیراض أتمزلردی، أدەمزلردی. چۆنکی اۇ، بو أمری رسول اۇلاراق ورمیشتی. یاعنی اۇنون بو أمری بیر آیتتی. بو آیتە ایعتیراض أدرلرسە، رسولە عیصیان أتمیش اۇلورلاردئ. آما أگر؛ “حایئر، بو آللاەتان گلن دگیلدیر” جوابئ گلیرسە، گرکتیگیندە ایعتیراض أدەبیلیرلردی. چۆنکی بو سؤز واحیە دایالئ (آیت) دگیلدی. یاعنی اۇ، بو سؤزۆ رسول اۇلاراق دگیل، نبی اۇلاراق سؤیلەمیشتی. قورئانئن نبییە ایطاعات أمری دە یۇقتو. ایشتە بو نەدنلە آصحابئن نبییە باعضئ ایعتیراضلارئ اۇلموشتور. داحا دۇغروسو آصحابئن نبییە یاپتئغئ باعضئ ایعتیراضلار بو گرکچەیە دایانئر. بو بؤلۆمدە بو قۇنودا باعضئ اؤرنکلر وریلەجکتیر. آما بو اؤرنکلردن اؤنجە حوجورات سورەسینین 3-1-نجۆ آیتلری ایلە آصحابا (وە طابیعی کی اۇنلارئن شاحصئندا حپیمیزە) یاپئلان چۇق اؤنملی بیر اویارئدان باحثەتمک ایستییۇروز:
أی ایمان أدنلر! آللاە وە رسولۆنۆن اؤنۆنە گچمەیین، آللاەتان ساقئنئن! چۆنکی آللاە (هر شەیی) ایشیتیر وە (هر شەیی) بیلیر. أی ایمان أدنلر! سسلرینیزی نبینین سسی اۆستۆنە یۆکسلتمەیین وە بیربیرینیزلە باغئراراق قۇنوشتوغونوز گیبی باغئراراق قۇنوشمایئن! یۇقسا فارقئندا اۇلمادان عامللرینیز بۇشا گیدر (گیدەبیلیر). شۆبهەسیز کی، آللاە رسولۆنۆن یانئندا سسلرینی قئسانلار، ایشتە اۇنلار؛ آللاهئن قالبلریندەکی تاقوا ایچین ایمتیحان أتتیگی کیمسەلردیر. اۇنلار ایچین ماغفیرت وە أجیر واردئر. (حوجورات سورەسی؛ 1-3)
