شو آیت دە نبی ایلە رسول آراسئنداکی فارقئ آنلامامئزا یاردئمجئ اۇلابیلیر:
کیم آللاها وە رسولە ایطاعات أدرسە ایشتە اۇنلار، آللاهئن کندیسینە نیعمت وردیگی نبیلرلە، صئددئقلارلا، شهیدلرلە، اییلرلە بیرلیکتەدیر. بونلار نە گۆزل آرقاداشتئر. (نیسا سورەسی؛ 69)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە آللاها وە رسولە ایطاعات أدنلر؛ نبیلرلە، صئددئقلارلا، شهیدلرلە وە اییلرلە بیرلیکتە اۇلاجاقلاردئر. بو آیتتە نبی، بیر باقئما ایی اینسانلار (صئددئقلار، صالیحلر، شهیدلر) کاتەگۇریسیندە ذیکرەدیلمیشتیر. وریلمک ایستنن سارغئت شودور: ناسئل کی صئددئقلار، شهیدلر، اییلر جننت ایلە اؤدۆللندیریلەجکتیر، ألبتتە کی نبیلر دە جننتلە اؤدۆللندیریلەجکتیر. یاعنی تۆم نبیلر دە طابیعی کی جننتە گیرەجکتیر. آما ناسئل کی شهیدلرە، صئددئقلارا، اییلرە ایطاعات ایستنمییۇر، نبیلرە دە ایطاعات ایستنمییۇر. ایطاعات رسولە یاپئلمالئدئر. چۆنکی آللاهئن آیتلرینی تبلیغ أدن رسولدۆر. حاتتا شو آیتتە دە گؤرۆلەجگی اۆزەرە نبیلر بیلە رسوللرە ایطاعات أتملیدیرلر:
آللاە نبیلردن سؤز آلمئشتئر؛ “سیزە کیتاب وە حیکمت وردیم، سیزدە اۇلانئ تاصدیق أدن بیر رسول گلدیگیندە اۇنا موطلاقا ایمان أدەجک وە یاردئم أدەجکسینیز” دییە. (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
تۆم بو آیتلر بیزە شونو گؤسترییۇر. آللاە تعالا، پەیغامبر بیلە اۇلسا هیچبیر اینسانئن شاحصئنا تابیع اۇلمایئ أمرەتمییۇر. سادەجە آیتلرینی تبلیغ أدن رسولۆنە ایطاعات ایستییۇر. یاعنی “یالنئزجا آیتلریمە /قورئانا تابیع اۇلون!” بویورویۇر. ذاتن آللاها ایطاعات ایچین رسولۆنە تابیع اۇلماقتان باشقا بیر یۇل دا یۇقتور. زیرا “کیم رسولە ایطاعات أدرسە آللاها ایتاعات أتمیش اۇلور” (نیسا؛ 80) بویروغونون حیکمتی دە بودور.
نبی-رسول فارقئ وە بنزەرلیکلری (اۇرتاق اؤزللیکلری)
باعضئ پەیغامبرلرین نبی باعضئ پەیغامبرلرین رسول اۇلمادئغئنئ، بیلعاکیس تۆم پەیغامبرلرین هم نبی هم رسول (نبی-رسول) اۇلدوغونو، بو نەدنلە دە کیتابئن کیمە وریلدیگینی بیلدیرن آیتلردە قورئانئن باعضن نبی، باعضن رسول کلیمەسینی قوللاندئغئنئ بلیرتمیشتیک. قورئان، سادەجە کیتاب قۇنوسوندا دگیل، باشقا قۇنولاردا دا باعضن نبی باعضن رسول کلیمەسینی قوللانئر. بو دوروم (ایلک باقئشتا) نبی ایلە رسول آراسئندا هرحانگی بیر فارق اۇلمادئغئ ایزلنیمینی ورمیش اۇلابیلیر. آما قورئان ایکی کلیمەیی عاینئ آیت ایچیندە قوللانئیۇر وە اۆستەلیک دە بو ایکی کلیمەیی بیربیریندن “وە” باغلاجئ ایلە آیئرئیۇرسا “موغایەرت” ایلکەسی گرگینجە بیر ایکی کلیمە آراسئندا ماهیەت باقئمئندان موطلاقا بیر فارق وار دەمکتیر. نیتەکیم “حاج؛ 52″دە بو ایکی کلیمە بیرلیکتە ذیکرەدیلمیش وە بیربیریندن “وە” باغلاجئ ایلە آیرئلمئشتئر:
بیز، سندن اؤنجە هیچبیر رسول وە نبی گؤندرمەدیک کی، بیر تمننیدە بولوندوغو زامان شەیطان اۇنون دیلگینە (بیر دۆشۆنجە /وسوسە) قاتمایا قالقئشماسئن. آما آللاە شەیطانئن قاتتئغئنئ ایبطال أدر. سۇنرا آللاە، کندی آیتلرینی موحکم قئلار. آللاە؛ عالیمدیر، حاکیمدیر. (حاج سورەسی؛ 52)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە بو آیتتە رسول وە نبی کلیمەسی یان یانا قوللانئلمئش وە بیربیریندن “وە” باغلاجئ ایلە آیرئلمئشتئر. بو دوروم بو ایکی کلیمە آراسئندا بیرچۇق بنزەرلیک بولونسا بیلە موطلاقا بیر فارقئن وارلئغئنا دلالت أدر. نیتەکیم قورئاندا بو ایکی کلیمە باعضئ قۇنولاردا اۇرتاق قوللانئلدئغئ حالدە یاعنی باغلامئ عاینئ اۇلان آیتلردە باعضن نبی باعضن رسول کلیمەسی قوللانئلدئغئ حالدە آیرئشان قۇنولاردا، بو ایکی کلیمە آصلا (اۇرتاق) قوللانئلماز. بو حوصوصتا آیتلردن اؤرنکلر وریلەجکتیر. آما ایلگیلی آیتلرە گچمەدن اؤنجە قۇنویو داحا ایی ایضاح أدەبیلمک ایچین مانطئقسال بنزەرلیگە صاحیب بیر اؤرنک ورمک ایستییۇروز:
بیر اینسان عاینئ آندا فارقلئ واصئفلارا صاحیب اۇلابیلیر. مثەلا بیر قادئن، أش، آننە، ینگە، ألتی، گؤرۆمجە، بالدئز، تەیزە، حالا، آننەآننە، باباآننە وس. اۇلابیلیر. حاتتا تۆم بو اؤزللیکلرە عاینئ آندا بیلە صاحیب اۇلابیلیر. بیز بو قادئنا، قۇجاسئنا نیسبتلە أش، چۇجوغونا نیسبتلە آننە، یگنلرینە نیسبتلە حالا/ تەیزە، قاردشینین أشینە نیسبتلە گؤرۆمجە، قئزقاردشینین أشینە نیسبتلە بالدئز، ألتیسینە نیسبتلە ألتی، تۇرونلارئنا نیسبتلە آننەآننە /باباآننە وس. دەریز. تۆم بونلار فارقئ شەیلردیر. آما بونا راغمن بیز “آننەلر دویغوسالدئر”، “أشلر دویغوسالدئر”، “قئزلار دویگوسالدئر”، “تەیزەلر دویغوسالدئر”، “حالالار دویگوسالدئر” دیەبیلیریز. چۆنکی دویغوسال اۇلماق (بونلارئن دگیل) قادئنلارئن اۇرتاق اۆزللیگیدیر. دۇلایئسئیلا بیزیم بو جۆملەلری قورارکن باعضن آننە، باعضن تەیزە، باعضن حالا وس. گیبی کلیمەلری قوللانمئش اۇلمامئز آننە ایلە حالا /تەیزە وس.نین عاینئ شەیلر اۇلدوغو آنلامئنا گلمییۇر. بیلعاکیس بو کلیمەلرین فارقلئ آنلاملار تاشئدئغئنئ گؤسترییۇر. بو کلیمەلر قادئنلارئن فارقلئ یؤنلرینی وورغولویۇر. بیزلر بو کلیمەلری (آنجاق) قادئنلارئن اۇرتاق اؤزللیکلریندن باحثەدرکن قوللانابیلیریز. آما بو کلیمەلرین هر بیرینی آیرئشان حوصوصلاردا قوللانامایئز. مثەلا “قئزلارئن ساچئ اوزون اۇلور”، “آننەلرین ساچئ اوزون اۇلور”، “حالالارئن ساچئ اوزون اۇلور”، “تەیزەلرین ساچئ اوزون اۇلور” دیەبیلیریز. چۆنکی “اوزون ساچلئ اۇلماق” قادئنلارئن اۇرتاق اؤزللیگیدیر. آما “حالالار دۇغوم یاپار”، “تەیزەلر دۇغوم یاپار” وس. دیەمەییز. چۆنکی دۇغوم یاپماق تۆم قادئنلارئن دگیل، یالنئزجا آننەلرین اؤزللیگیدیر. بو نەدنلە یالنئزجا آننەلر ایچین “دۇغوم یاپار” دیەبیلیریز. بنزەر شکیلدە یالنئزجا آننەلر ایچین “مزیریر” دیەبیلیریز. چۆنکی دۇغورماق دا أمزیرمک دە آننەلرە اؤزگۆدۆر.
(بو مانطئقسال ایلیشکیدن حارەکتلە) قورئانئن نبی وە رسول کلیمەلرینی قوللانما بیچیمینین دە بونا بنزەر نیتەلیکتە اۇلدوغونو سؤیلەیەبیلیریز. یاعنی قورئان، تۆم پەیغامبرلر ایچین گچرلی اۇلان حوصوصلاردا باعضن نبی باعضن رسول کلیمەسینی قوللانئر. آما بو دوروم (یوقارئداکی اؤرنکتە دە اۇلدوغو گیبی) نبی ایلە رسولۆن عاینئ آنلاما گلدیگینی (عاینئ شەیلر اۇلدوغونو) گؤسترمز. چۆنکی قورئان نبی ایلە رسولۆن آیرئشتئغئ قۇنولاردا آصلا بؤیلە داورانماز. یاعنی آیرئشان قۇنولاردا باعضن نبی باعضن رسول کلیمەسینی قوللانماز. باغلام حانگی کلیمەیی گرکتیرییۇرسا، اۇ کلیمەیی قوللانئر (نبی ایسە نبی، رسول ایسە رسول). شؤیلە کی:
قورئان، کیتابئن کیملرە وریلدیگینی بیلدیرن آیتلردە باعضن نبی، باعضن رسول کلیمەسینی قوللانئر. عاینئ شکیلدە هر اۆممتە پەیغامبر گؤندریلدیگینی بیلدیرن آیتلردە، قوللانئلان کلیمە دە باعضن نبی، باعضن رسول اۇلور. قورئانئن کیمە ایمان أدیلمەسی گرکتیگینی بیلدیریرکن قوللاندئغئ کلیمە دە باعضن نبی، باعضن رسول اۇلور. پەیغامبرلرین تافدیلیەتی ایلە ایلگیلی آیتلردە قوللانئلان کلیمە دە باعضن نبی، باعضن رسول اۇلور. پەیغامبرلرین گؤندریلمە گرکچەلرینی (مۆژدەجی وە اویارئجئ اۇلاراق گؤندریلدیگینی) بیلدیرن آیتلردە قوللانئلان کلیمە دە باعضن نبی، باعضن رسول اۇلور. قئصصالارئ آنلاتئلان وە آنلاتئلمایان پەیغامبرلردن باحثەدیلیرکن قوللانئلان کلیمە دە باعضن نبی، باعضن رسول اۇلور.
کیتابئن وریلمەسی، پەیغامبرلرە ایمان، پەیغامبرلرین گؤندریلمەسی، بونون گرکچەلری، پەیغامبرین تافدیلیەتی، قئصصالارئن آنلاتئلماسئ /آنلاتئلماماسئ گیبی حوصوصلاردا باعضن نبی باعضن رسول کلیمەسینین قوللانئلمئش اۇلماسئ نبی ایلە رسول آراسئنداکی اۇرتاق اۆزللیکلر دگیل، نبی-رسول اۇلان ذاتلارئن اۇرتاق اؤزللیکلریدیر. حاتتا نبی وە رسول کلیمەلری بو ذاتلارئن فارقلئلاشان اۆزللیکلرینی اؤن پلانا چئقارئر. طئبقئ آننە، تەیزە، حالا کلیمەلری ایلە هر بیری قادئن اۇلان بو اینسانلارئن فارقلئلاشان اؤزللیکلرینین بیلدیریلمیش اۇلماسئ گیبی.
بوندان دۇلایئدئر کی، آصئل دیققات أدیلمەسی گرکن حوصوص قورئانئن نبی وە رسول کلیمەلرینی حانگی باغلامدا اۇرتاق قوللاندئغئ دگیل، حانگی باغلامدا اۇرتاق قوللانمادئغئدئر. یاعنی بو کلیمەلر ایلە پەیغامبر اۇلان ذاتلارئن حانگی واصئفلارئ اؤن پلانا آلئنئیۇر؟ بونا باقئلمالئدئر. بونون ایچین دە بو کلیمەلرین قورال اۇلاراق قوللانئلدئغئ آیتلردەکی باغلاما دیققات أدیلملیدیر. بؤیلە باقئلئنجا فارقلئلاشان یؤنلرین قۇلایلئقلا تثبیت أدیلەبیلدیگی گؤرۆلۆر. شؤیلە کی:
قورئان (موعتاد اۇلاراق) دائیما رسولە ایطاعات أمرەدر. یاعنی ایطاعاتی أمرەدن آیتلردە (باعضن نبی باعضن رسول دگیل) دائیما رسول کلیمەسی قوللانئلئر. بو آیتلرین هیچبیریندە نبی کلیمەسی قوللانئلماز. کذا ایتتیبایئ أمرەدن آیتلردە قوللانئلان کلیمە دە (باعضن نبی باعضن رسول دگیل) دائیما رسول اۇلور. کذا ایلاهی قۇروما آلتئندا اۇلان، عیصیان أدیلمەمەسی گرکن، اؤرنک آلئنماسئ گرکن وە آیتلری اۇقویان /تبلیغ أدن دە دائیما رسولدۆر. قورئاندا بو آلتئ حوصوصون (ایلاهی قۇروما، ایطاعات، ایتتیباع، عیصیان، اؤرنکلیک وە تبلیغ) ذیکرەدیلدیگی تۆم آیتلردە قوللانئلان کلیمە قورال اۇلاراق رسولدۆر. بو آیتلرین هیچبیریندە نبی کلیمەسی بولونماز. آما بونا قارشئ حض. پەیغامبرین یانئلغئلارئنئن ذیکرەدیلدیگی وە اویارئلدئغئ آیتلردە قوللانئلان کلیمە دە نبی اۇلور. بو آیتلرین هیچبیریندە آصلا رسول کلیمەسی بولونماز. تبلیغ ایلە ایلگیلی آیتلردە قوللانئلان کلیمە دە دائیما رسول اۇلور. حاتتا بیرچۇق آیت رسولۆن یوموشونون سادەجە تبلیغ اۇلدوغونو بیلدیریر.
