سورەنین 53-نجۆ آیتیندە نبینین شاحصئنئ راحاتسئز أدن باعضئ داورانئشلاردان باحثەدیلمکتە وە مۆمینلرین بو طارز داورانئشلاردان قاچئنماسئ گرکتیگی بیلدیریلمکتەدیر. آیتین سۇنوندا ایسە کندیسیندن سۇنرا نبی-رسولۆنۆن حانئملارئ ایلە أولنمەنین کسینلیکلە جائیز اۇلمادئغئ، بونون بۆیۆک بیر گۆناە اۇلدوغو بیلدیریلمکتەدیر:
أی ایمان أدنلر! سیز زامانئنئ گؤزتلەمکسیزین، بیر یەمگە داعوت أدیلمەدیکچە، نبینین أوینە گیرمەیین. آنجاق داعوت أدیلدیگینیز واقیت گیرین، یەمگی یەدیگینیزدە دە همن داغئلئن، صؤحبتە دالمایئن. چۆنکی بو حارەکتینیز نبییی اۆزمکتە، فاقاط اۇ (سیزە بونو سؤیلەمکتن) اوتانماقتادئر. آما آللاە، حاققئ سؤیلەمکتن چکینمز. اۇنلارا (أشلرینە) بیر شەی سۇراجاغئنئز زامان پردە آرقاسئندان سۇرون. بؤیلە یاپمانئز هم سیزین قالبلرینیز هم اۇنلارئن قالبلری ایچین داحا تمیزدیر. سیزین آللاهئن رسولۆنۆ اۆزمەنیز وە کندیسیندن سۇنرا اۇنون حانئملارئنئ نیکاحلامانئز آصلا جائیز اۇلاماز. چۆنکی بو آللاە قاتئندا بۆیۆکتۆر (بۆیۆک بیر گۆناەتئر). (آحزاب سورەسی؛ 53)
بو آیتلردە، باعضئ مۆمینلرین نبییی اۆزەجک داورانئشلاردا بولوندوغو بیلدیریلمکتە وە اۇنلارئن بونلاردان قاچئنمالارئ ایستنمکتەدیر. دیققات أدیلەجگی اۆزەرە ایقامت أدیلن أو (رسولۆن دگیل) نبینین أویدیر. بنزەر شکیلدە یەمک سۇنراسئ فاضلا قالئناراق راحاتسئز أدیلن دە (رسول دگیل) نبیدیر. دەمک کی نبی ایفادەسی ریسالتلە ایلگیلی اۇلمایان قۇنولاردا (دۆنیەوی ایشلرلە ایلگیلی) قوللانئلماقتادئر. زیرا أشلری ایچین قوللانئلان ایفادە دە دائیما “نبینین أشلری” شکلیندە اۇلموشتور. آما اۇنلارلا باشقا کیمسەنین أولنەمەیەجگینی بیلدیرن آیتتە ایسە؛ “آللاهئن رسولۆنۆ اۆزمەنیز وە کندیسیندن سۇنرا اۇنون حانئملارئنئ نیکاحلامانئز آصلا جائیز اۇلاماز” دەنیلمیشتیر. بو (ایستیثنا) دیققات چکیجیدیر.
قورئاندا، حض. پەیغامبرین ذیکرەدیلدیگی یرلردە باعضن نبی، باعضن رسول، باعضن “موحاممد” وە باعضن دە “قول /قولوموز” ایفادەلری یر آلمئشتئر. آما حیطابلار (باغلامئنا اویغون اۇلاراق) دائیما یا “أی نبی!” یا دا “أی رسول!” شکلیندە یاپئلمئشتئر. هیچبیر آیتتە “أی موحاممد!” شکلیندە بیر حیطاب یاپئلمامئشتئر. حانئملارئ ایچین دە هیچبیر آیتتە “أی رسولۆن حانئملارئ!” دەنیلمەمیشتیر. “أی نبینین حانئملارئ!” دەنیلمیشتیر. آما “آحزاب؛ 53″تە بیلدیریلن؛ “اۇندان سۇنرا حانئملارئ ایلە أولنەمزسینیز” بویروغو، رسولە عاطئفلا یاپئلمئشتئر.
بو آیتلردە، باعضئ مۆمینلرین نبییی اۆزەجک شکیلدە داوراندئغئ بیلدیریلمکتە وە بو داورانئشلارئنئ ترک أتمەسی ایستنمکتەدیر. بوراداکی آصئل موحاطاب، اؤنجەلیکلی اۇلاراق نبی ایلە عاینئ دؤنمدە یاشایان مۆمینلردیر. آنجاق آیتین ألبتتە کی تۆم مۆمینلری موحاطاب آلان بیر طارافئ دا واردئر. بو باقئمدان (هر نە قادار نبی ایلە عاینئ دؤنمدە یاشامئیۇر ایسک دە) نبینین شاحصیەتینی اینجیتەجک هر تۆرلۆ سؤز وە داورانئشلاردان قاچئنمامئز وە اۇنا سایغئ دویمامئز گرکیر. نیتەکیم سورەنین 56-نجئ آیتیندە مۆمینلرین نبییە “صالات وە سلام أتمەسی” أمرەدیلمیشتیر:
آللاە وە ملکلری نبییە صالات أدرلر. أی مۆمینلر! سیز دە اۇنا صالات وە سلام أدین! (آحزاب سورەسی؛ 56)
نبییە “صالات وە سلام” ایستنن بو آیتتن سۇنرا آللاە وە رسولۆنۆ اینجیتنلر شؤیلە تهدید أدیلمیشتیر:
آللاە وە رسولۆنۆ اینجیتنلرە آللاە، دۆنیادا وە آحیرتتە لاعنت أتمیش وە اۇنلار ایچین حۇرلایئجئ بیر عاذاب حاضئرلامئشتئر. (آحزاب سورەسی؛ 57)
بو آیتلرە گؤرە نبییی اینجیتمک ایلە رسولۆ اینجیتمک آراسئندا (جزاسئ باقئمئندان) موعاظظام بیر فارق بولونماقتادئر. “آحزاب؛ 53″آیتی ایلە نبینین اینجیتیلمەمەسی أمرەدیلمیش آما نبییی اینجیتنلر ایچین دۆنیەوی وەیا اوحرەوی هرحانگی بیر جزادان باحثەدیلمەمیشتیر. آنجاق “آحزاب؛ 57” آیتیندە رسولۆ اینجیتنلر ایچین آللاهئن هم دۆنیادا هم آحیرتتە لاعنت أدەجگی وە اۇنلار ایچین حۇرلایئجئ بیر عاذابئن حاضئرلاندئغئ بیلدیریلمیشتیر. حالبوکی نبی ایلە رسول عاینئ کیشیدیر. آما نبینین اینجیتیلمەسی ایلە رسولۆن اینجیتیلمەسی آراسئنداکی بو موعاظظام فارقئن سببی نەدیر؟
نبینین اینجیتیلمەسی، نبینین شاحصئنئن (موحاممدین) اینجیتیلمەسیدیر. قورئان ألبتتە کی بونون دا یاپئلماماسئنئ أمرەدییۇر. آنجاق رسولۆ اینجیتنلر، اۇنون شاحصئنئ دگیل، تبلیغ أتتیگی آیتلری اینکار أتمیش وە بؤیلەجە آللاهئ اینجیتمیش (آللاهئن آیتلرینی اینکار أتمیش) اۇلویۇرلار. ایشتە نبییی اینجیتنلرلە رسولۆ اینجیتنلر آراسئنداکی جزا فارقئ بورادان قایناقلانئیۇر. نیتەکیم قۇنویلا ایلگیلی باشقا بیر آیت شؤیلەدیر:
اۇنلارئن سؤیلەدیکلرینین سنی اۆزدۆگۆنۆ /اینجیتتیگینی ألبتتە بیلییۇروز. اۇنلار آصلئندا سنی یالانلامئیۇرلار. لاکین اۇ ظالیملر، آللاهئن آیتلرینی اینکار أدییۇرلار. (أنعام سورەسی؛ 33)
شو آیت دە نبی ایلە رسول آراسئنداکی فارقئ آنلامامئزا یاردئمجئ اۇلابیلیر:
کیم آللاها وە رسولە ایطاعات أدرسە ایشتە اۇنلار، آللاهئن کندیسینە نیعمت وردیگی نبیلرلە، صئددئقلارلا، شهیدلرلە، اییلرلە بیرلیکتەدیر. بونلار نە گۆزل آرقاداشتئر. (نیسا سورەسی؛ 69)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە آللاها وە رسولە ایطاعات أدنلر؛ نبیلرلە، صئددئقلارلا، شهیدلرلە وە اییلرلە بیرلیکتە اۇلاجاقلاردئر. بو آیتتە نبی، بیر باقئما ایی اینسانلار (صئددئقلار، صالیحلر، شهیدلر) کاتەگۇریسیندە ذیکرەدیلمیشتیر. وریلمک ایستنن سارغئت شودور: ناسئل کی صئددئقلار، شهیدلر، اییلر جننت ایلە اؤدۆللندیریلەجکتیر، ألبتتە کی نبیلر دە جننتلە اؤدۆللندیریلەجکتیر. یاعنی تۆم نبیلر دە طابیعی کی جننتە گیرەجکتیر. آما ناسئل کی شهیدلرە، صئددئقلارا، اییلرە ایطاعات ایستنمییۇر، نبیلرە دە ایطاعات ایستنمییۇر. ایطاعات رسولە یاپئلمالئدئر. چۆنکی آللاهئن آیتلرینی تبلیغ أدن رسولدۆر. حاتتا شو آیتتە دە گؤرۆلەجگی اۆزەرە نبیلر بیلە رسوللرە ایطاعات أتملیدیرلر:
آللاە نبیلردن سؤز آلمئشتئر؛ “سیزە کیتاب وە حیکمت وردیم، سیزدە اۇلانئ تاصدیق أدن بیر رسول گلدیگیندە اۇنا موطلاقا ایمان أدەجک وە یاردئم أدەجکسینیز” دییە. (آلی عیمران سورەسی؛ 81)
تۆم بو آیتلر بیزە شونو گؤسترییۇر. آللاە تعالا، پەیغامبر بیلە اۇلسا هیچبیر اینسانئن شاحصئنا تابیع اۇلمایئ أمرەتمییۇر. سادەجە آیتلرینی تبلیغ أدن رسولۆنە ایطاعات ایستییۇر. یاعنی “یالنئزجا آیتلریمە /قورئانا تابیع اۇلون!” بویورویۇر. ذاتن آللاها ایطاعات ایچین رسولۆنە تابیع اۇلماقتان باشقا بیر یۇل دا یۇقتور. زیرا “کیم رسولە ایطاعات أدرسە آللاها ایتاعات أتمیش اۇلور” (نیسا؛ 80) بویروغونون حیکمتی دە بودور.
