اینسانئن ایحتیاجلارئ وە قوللوق
اینسان، آللاها قوللوق أتمەیی ترجیح أتسە دە أتمەسە دە، دۆنیا اۆزەریندە یاپتئغئ هر فاعالیەت ایحتیاجلارئنئ قارشئلاماق ایچیندیر. بۆتۆن أکۇنۇمیک فاعالیەتلر اینسانئن ایحتیاجلارئنئ قارشئلاماق ایچین یاپئلئر. دەولتلر تملدە بونون ایچین قورولور.
قورئانئ کریمدن تثبیت أدەبیلدیگیمیز قادارئیلا اینسانئن ایحتیاجلارئنئن باعضئلارئ شو شکیلدەدیر: سو، یەمە-ایچمە، گیینمە، سۆسلنمە، بیلگی-عیلیم، أولیلیک، گۆونلیک، هیدایت، دۇغا شارطلارئندان قۇرونما، زۇر دوروملاردان قورتارئلما، گۆناەلارئن باغئشلانماسئ، عادالت، قوتسال کیتابئن آچئقلانماسئ، حلال وە حاراملارئن بیلینمەسی، تارتئشئلان قۇنولارئن آچئغا قاووشتورولماسئ…
اینسان ایچین دۆنیادا أن حایاتی مسئلە، ایحتیاجلارئنئن قارشئلانماسئدئر. بو یۆزدن اینسانئن اۆنجەلیکلە بۆتۆن ایحتیاجلارئنئ قارشئلایان وارلئغا سایغئ دویماسئ، اۇندان چکینمەسی وە اؤنجەلیکلە اۇنون ایستکلرینی یرینە گتیرمەیە چالئشماسئ قادار دۇغال بیر شەی اۇلاماز. بو یۆزدن اینسانئن آللاە دئشئندا بیر وارلئقتان ایحتیاجلارئنئ قارشئلاماسئنئ بکلەمەسی، ایلک اؤنجە کندیسیندە بولونان بیلگیلرلە چلیشیر. آللاەتان باشقاسئنا قوللوغو، “ایحتیاجلارئنئ آللاەتان باشقا بیر وارلئغئن قارشئلادئغئ یانئلغئسئنا قاپئلما وە اۇنا گؤرە داورانما” اۇلاراق تانئملایابیلیریز.
ایبراهیم (ع) پوتلاردان مدد اومان تۇپلومونا آشاغئداکی سؤزلری سؤیلەیەرک، اۇنلارئ بونو یاپمامالارئ قۇنوسوندا اویارمایا چالئشمئشتئ:
فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِي إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِينَ ﴿۷۷﴾ الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ ﴿۷۸﴾ وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ ﴿۷۹﴾ وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ ﴿۸۰﴾ وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ ﴿۸۱﴾ وَالَّذِي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ ﴿۸۲﴾ (سورة الشعراء)
قوللوق أتتیکلرینیزدن، وارلئقلارئن راببی (صاحیبی) دئشئندا قالانلار بنیم ایچین بیرر دۆشماندئر. چۆنکی بنی یاراتان، بانا دۇغرو یۇلو گؤسترن وارلئقلارئن راببیدیر. بنی یەدیرن وە ایچیرن “اۇدور”. حاستالاندئغئمدا بانا “اۇ” شیفا وریر. بنی اؤلدۆرەجک، سۇنرا دا تکرار حایات ورەجکتیر. حساب ورمە گۆنۆ یانلئش داورانئشلارئم ایچین دورومومو دۆزلتمەسینی، باغئشلاماسئنئ بکلەدیگیم دە “اۇدور”. (شوعارا سورەسی؛ 82-77)
ایبراهیم (ع) قۇنوشماسئندا، اؤنجەلیکلە تۆم وارلئقلارئن تک بیر صاحیبی (راببی) اۇلدوغونو حاطئرلاتمئشتئر. داحا سۇنرا رئزئق، شیفا، یاشاما وە باغئشلانما گیبی ایحتیاجلارئنئ سئرالایاراق بونلارئ قارشئلایان وارلئق دئشئنداکی وارلئقلاردان بیر بکلنتی ایچریسینە گیرمەنین مانطئقسئزلئغئنئ حاطئرلاتمئشتئر. عاینئ شکیلدە، ایبراهیم (ع) باباسئنا شونلارئ سؤیلەمیشتی:
إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئًا﴿۴۲﴾ (سورة مریم)
بیر گۆن باباسئنا دەدی کی: “أی باباجئغئم! دینلەمەین وە گؤرمەین بیر شەیە نەدن قوللوق أدییۇرسون؟ اۇ سنین هیچبیر ایحتیاجئنئ قارشئلاماز کی!” (مریم سورەسی؛ 42)
اینساندان قول اۇلاراق بکلنن، ایحتیاجلارئنئ قارشئلادئغئ ایچین سایغئیئ، تشککۆرۆ وە حیذمتی دە اؤنجەلیکلە راببینە (صاحیبینە) گؤسترمەسیدیر. بؤیلە یاپمازسا، بو کلیمەنین تام ماعناسئیلا نانکؤرلۆک اۇلور:
وَآتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ ﴿۳۴﴾ (سورة إبراهیم)
آللاە سیزە ایستەدیگینیز هر شەیدن ورمیشتیر. آللاهئن نیعمتلرینی سایمایا قالقسانئز بیتیرەمزسینیز. آما اینسان یانلئشئ چۇق یاپار؛ چۇق دا نانکؤردۆر. (ایبراهیم سورەسی؛ 34)
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَفْعَلُ مِنْ ذَلِكُمْ مِنْ شَيْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ﴿۴۰﴾ (سورة الروم)
سیزی یاراتان وە رئزئق ورن آللاەتئر. سۇنرا سیزی جانسئز حالە گتیرەجک، داحا سۇنرا سیزە ینیدن جان ورەجکتیر. آللاها اۇرتاق سایدئقلارئنئزدان حانگیسی بونلاردان بیرینی یاپابیلیر؟ آللاهئن اۇنلارلا ایلگیسی اۇلماز. “اۇ”، اۇنلارئن اۇرتاق سایدئقلارئندان اوزاق وە یۆجەدیر. (روم سورەسی؛ 40)
فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿ ﴾ (سورة الرحمن)
بو دورومدا راببینیزین حانگی نیعمتلرینی یالانلایابیلیرسینیز؟ (راحمان سورەسی؛ بیرچوق آیتتە)
اینسانئن چالئشماسئ
داحا اؤنجە دە بلیرتتیگیمیز گیبی اینسان ایچین أن حایاتی مسئەلە، ایحتیاجلارئنئن قارشئلانماسئدئر. هرکس دۆنیادا اۇلابیلەجک أن ایی شارطلاردا یاشاماق ایستەر. عاینئ زاماندا اینسانئن ایحتیاجلارئنئن آردئ آرقاسئ کسیلمز. اؤتە یاندان دۇغاداکی نیعمتلرین چۇق آزئ قوللانئما حاضئر حالدەدیر. بیر سۇمون أکمگین اۆرتیلەبیلمەسی ایچین بیلە بیرچۇق اؤن قۇشولون ساغلانماسئ گرکیر. بو سببلە اینسانئن چالئشماسئ شارطتئر. آللاە هر اینسانا، ایحتیاجلارئنئ قارشئلایاجاق دۇنانئمئ وە گرکلی شارطلارئ ورمیشتیر. بونلار هر اینسانا أشیت اوزاقلئقتادئر.
بونلارئ قوللانماق وە گلیشتیرمک اینسانئن کندی ترجیحینە قالمئشتئر:
وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِنْ فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاءً لِلسَّائِلِينَ ﴿۱۰﴾ (سورة فصلت)
“اۇ”، اۆستتن دیبە دۇغرو ثابیتلەیەرک اۇتوراقلئ داغلار یرلشتیریپ یری برەکتلندیردی؛ وە اۇرادا تام دؤرت گۆندە اۇلوشتوروپ آراشتئرانلار ایچین دنگەلی بیر شکیلدە غئدالار تاقدیر أتتی. (فوصصیلت سورەسی؛ 10)
آللاە تعالا، قوللارئنئن ماددی آچئدان گۆچلۆ اۇلماسئنئ ایستەمکتەدیر. ایی قوللارئنئ تاعریف أدرکن شؤیلە بویورموشتور:
وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ ﴿۴﴾ (سورة المؤمنون)
اۇنلار زکات ایچین چالئشئرلار. (مۆمینون سورەسی؛ 4)
زکات، ایحتیاج فاضلاسئندان وریلیر. کندی ایحتیاجلارئنئ قارشئلایاجاق دورومو اۇلمایان کیشییە زکات فارض اۇلماز. بونونلا برابر زکات ورمک، أن سئق أمرەدیلن عیبادتلردندیر. بو سببلە آللاە تعالانئن اینسانلارا، ایحتیاجئندان فاضلا قازانمایئ؛ یاعنی زنگینلشمک ایچین چالئشمایئ تشویق أتتیگینی آنلایابیلیریز. چۆنکی ماددی آچئدان باغئنسئز اۇلماق، دیگر فایدالارئنئن یانئندا، باشقا اینسانلارئن ایحتیاجلارئ سوایستیعمال أدەرک اینسانلارئ کندیسینە قول-کؤلە أتمەسی ریسکینی آزالتئر.
اینساندا تانرئ اینانجئ اۇلوشماسئ
هر اینسان دۇغدوغو آندان ایعتیبارن چەورەسینی دینلەر وە گؤزلملەر. گؤزۆ وە قولاغئیلا أدیندیگی بیلگیلری قاوراماق ایچین دنەیلر یاپار وە سۇرولار سۇرار. بو، اینسانئن راببینی (صاحیبینی) آرایئشئدئر. زامانلا هر شەیین بیر صاحیبی اۇلدوغونو وە اینسانئن دا بیر صاحیبینین اۇلماسئ گرکتیگینی آنلامایا باشلار. أرگنلیگە اولاشئنجا آرتئق آرایئشلار بیتر وە کندی دە داحیل اۇلماق اۆزەرە هر شەیین بیر صاحیبینین اۇلدوغونو تام اۇلاراق قاورار. حاتتا کندی کندینە بو اۇلایا شاهیدلیک دە یاپار.
قورئاندا بونو آچئقلایان آیت شؤیلەدیر:
وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ ﴿۱۷۲﴾ أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ ﴿۱۷۳﴾ وَكَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ وَلَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿۱۷۴﴾ (سورة الأعراف)
راببین، آدم اۇغوللارئندان، اۇنلارئن بللریندن نسیللرینی آلدئغئندا، اۇنلارئ کندیلرینە قارشئ شؤیلە شاهید توتتو: “بن سیزین راببینیز (صاحیبینیز) دگیل میییم؟” اۇنلار دا: “أوت! راببیمیزسین. بیز بونا شاهیدیز.” دەدیلر. آرتئق (قابیردن) قالقئش گۆنۆ، “بیز بونون فارقئندا دگیلدیک” دییەمزسینیز. شونو دا دییەمزسینیز: “اؤنجەدن اۇرتاق قۇشانلار بابالارئمئزدئ. بیز ایسە اۇنلاردان سۇنرا گلن بیر نسیل ایدیک. اۇ باطئلا ساپانلارئن ایشلەدیکلریندن اؤتۆرۆ بیزی یۇق مو أدەجکسین؟” ایشتە اۇ بلگەلری بؤیلە آچئق آچئق آنلاتئرئز؛ بلکی دؤنرلر. (آعراف سورەسی؛ 174-172)
یوقارئداکی اۇلایئ هر اینسان أرگنلیکتن ایعتیبارن تکرار تکرار یاشار. بو سببلە آللاهئ بیلمەین اینسان یۇقتور دیەبیلیریز. بو یۆزدن أرگنلیک، اینسانئن گلیشیمیندە أن اؤنملی دؤنۆم نۇقطاسئدئر. آللاها قارشئ سۇروملولوغون دا نەدن أرگنلیکلە باشلادئغئنئ بو شکیلدە آنلایابیلیریز. اؤتە یاندان اینساندان بکلنن سادەجە آللاها ایناندئغئنئ سؤیلەمک دگیل، یاپتئغئ ترجیح وە داورانئشلارئیلا بونو ایثبات أتمکتیر.
اینسانئن رهبرلیگە ایحتیاجئ
ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ ﴿۲﴾ (سورة البقرة)
کیتاب بودور؛ ایچیندە شۆبهەیە یر یۇقتور. کندینی قۇرویانلار ایچین رهبردیر. (باقارا سورەسی؛ 2)
رهبر، “بیرینین دۇغرویو بولماسئنا یاردئمجئ اۇلان، یۇل گؤسترن کیمسە وەیا شەی، دلیل” آنلامئنا گلمکتەدیر. رهبرلیک ایسە “اؤگرنجیلرین سۇرونلارئنئ اؤگرنەرک اۇنلارا یاردئمدا بولونما” آنلامئندا، اینسانئن یاراتئلئش آماچلارئنئ بلیرلەیەرک کندینە هدف بلیرلەمە سۆرجیندە دستک اۇلان آیرئ بیر سۆرچتیر. اینسانئن کندینی تانئماسئنئ وە قارار ورمە بجریلری گلیشتیرمەسینی هدفلەر.
اینسان دائیما رهبر ایحتیاجئ ایچیندە اۇلموشتور.
بو دوروما شو آیتی دلیل گؤسترەبیلیریز:
وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ﴿۷﴾ (سورة الرعد)
آیتلری گؤرمزلیکتن گلنلر (کافیرلر) دەرلر کی: “اۇنا راببیندن بیر موعجیزە (آیت) ایندیریلسەیدی یا!” سن سادەجە اویارئجئسئن. هر تۇپلولوغون بیر یۇل گؤستریجیسی واردئر. (راعد سورەسی؛ 7)
رهبرلیک اینسانئن یارادئلئشئیلا باشلامئشتئر دیەبیلیریز. قورئانئ کریمە باقئنجا راحمان وە عالاق سورەسینین ایلک آیتلریندە بونا ایشارت واردئر.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
الرَّحْمَنُ ﴿۱﴾ عَلَّمَ الْقُرْآنَ ﴿۲﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ ﴿۳﴾ عَلَّمَهُ الْبَيَانَ ﴿۴﴾ (سورة الرحمن)
“اۇ” راحمان (اییلیگی سۇنسوز اۇلان)، قورئانئ اؤگرتتی. اینسانئ یاراتتئ. اۇنا کندینی ایفادە أتمەیی اؤگرتتی. (راحمان سورەسی؛ 4-1)
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿۱﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿۲﴾ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ﴿۳﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿۴﴾ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿۵﴾ لَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى ﴿۶﴾ أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى ﴿۷﴾ إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى ﴿۸﴾ (سورة العلق)
راببینین آدئیلا اۇقو! یاراتان “اۇدور”. “اۇ”، اینسانئ عالاقتان یاراتمئشتئر. اۇقو! راببین سۇنسوز ایکرام صاحیبیدیر. “اۇ”، قالملە اؤگرتمیشتیر؛ اینسانا بیلمەدیگینی اؤگرتمیشتیر. یۇق، یۇق؛ اینسان کسینلیکلە سئنئرلارئ آشار؛ کندینی یترلی گؤرۆرسە أگر! آما ناسئل اۇلسا راببینین حوضورونا چئقارئلاجاقسئن. (عالاق سورەسی؛ 8-1)
بو آیتلردن دە آنلاشئلابیلەجگی گیبی اینسان یاراتئلمئش، اۇنا قورئان، بەیان، قالملە یازما وە بیلمەدیکلری اؤگرتیلمیشتیر. اینسانا رهبر اۇلاراق دا قوتسال کیتابلارئ حایاتا اویغولایان نبیلر گؤندریلمیشتیر.
ایلک اینسان عاینئ زاماندا ایلک نبی آدم (ع) حاطا یاپئپ باحچەدن آشاغئ ایندیریلدیگیندە حاطاسئنئ آنلامئش، پیشمان اۇلموش؛ بونو بەیان أتمیش وە راببیندن گلەجک رهبرلیگی بکلەمەیە باشلامئشتئر.
ایلگیلی آیتلر شؤیلەدیر:
فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۳۷﴾ قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۳۸﴾ (سورة البقرة)
آدم راببیندن (صاحیبیندن) اویارئلار آلدئ (وە دؤنۆش یاپتئ). راببی دە تؤوبەسینی قابول أتتی. دؤنۆش یاپانئ (تؤوبە أدنی) قابول أدن، اییلیگی بۇل اۇلان “اۇدور”. اۇنلارا: “اۇرادان بیرلیکتە اینین! طارافئمدان سیزە بیر رهبر گلیرسە، رهبریمە اویانلاردا هرحانگی بیر قۇرقو یۇقتور وە اۇنلار اۆزۆنتۆ چکمزلر.” دەدیک. (باقارا سورەسی؛ 38-37)
اینسانلئغا ألچیلرین وە کیتابلارئن گؤندریلمەسی، اینسانئن رهبرلیک ایحتیاجئنئن قارشئلانماسئ ایچیندیر. بؤیلەجە قئیامت گۆنۆندە “حابریم یۇقتو، بیلمییۇروم” شکلیندە بیر باهانە ایلری سۆرمەسینین اؤنۆ کسیلمیش اۇلور. ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا ﴿۱۶۵﴾ (سورة النساء)
مۆژدەجی وە اویارئجئ ألچیلر گؤندردیک کی اۇنلاردان سۇنرا اینسانلارئن ألیندە، آللاها قارشئ ایلری سۆرەجکلری بیر ماعذرتلری اۇلماسئن. آللاە گۆچلۆدۆر، دۇغرو قارارلار وریر. (نیسا سورەسی؛ 165)
اینسانلئغا رهبرلیک أدیلمەسی ایلە بیرلیکتە ایمتیحانئنئن قوراللارئ دا آچئقلانمئش اۇلور. بوندان سۇنرا اینسان سربستتیر. دیلەرسە بو رهبرلیگە اویار، دیلەرسە اویماز.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
إِنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ ﴿۴۱﴾ (سورة الزمر)
بو کیتابئ اینسانلار ایچین سانا، تامامئیلا گرچک اۇلاراق ایندیردیک. یۇلا گلن، کندیسی ایچین گلیر؛ یۇلدان چئقان دا کندی ضارارئنا چئقار. سن اۇنلارئن اۆزەریندە وکیل دگیلسین (اۇنلارئن یاپتئقلارئندان سۇروملو دگیلسین). (زۆمر سورەسی؛ 41)
بو دورومدا اینسانلارئن بیر قئسمئنئن رهبرە اویماسئ، بیر قئسمئنئن اویماماسئ نۇرمالدیر. اینسانلار کندی آرالارئندا فارقلئ یۇللار چیزەجکلر، بیربیرلرینین حاقلارئنا ریعایت أتمەیەجکلر وە رسوللر طارافئندان دۇغرو یۇلا یؤنلمەلری ایچین سۆرکلی اویارئلاجاقلاردئر.
ایلگیلی آیت شؤیلەدیر:
انَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۲۱۳﴾ (سورة البقرة)
اینسانلار تک بیر تۇپلومدو. آللاە، اۇنلارا مۆژدە ورن وە اویارئلاردا بولونان نبیلر گؤندردی؛ اۇنلارلا بیرلیکتە گرچکلری ایچرن کیتاب دا ایندیردی کی آیرئلئغا دۆشتۆکلری قۇنولاردا اینسانلار آراسئندا اۇ کیتاب حۆکمەتسین. کندیلرینە کیتاب وریلنلردن باشقاسئ آیرئلئغادۆشمەدی. آچئق بلگەلر گلدیکتن سۇنرا بیربیرلرینین حاقلارئنا قۇنماق ایستەدیکلری ایچین بؤیلە اۇلدو. سۇنرا آنلاشامادئقلارئ قۇنودا آللاە، مۆمینلری کندی اۇنایئیلا دۇغرویا اولاشتئردئ. آللاە، دۇغرولارئ ترجیح أدنی دۇغرو یۇلا یؤنلتیر. (باقارا سورەسی؛ 213)
سۇنوچ اۇلاراق اینسان یارادئلئشئندان ایعتیبارن بیر رهبرلیک آلتئندادئر. بو رهبرلیک دۇغرو یۇلو گؤسترمک أساسئنا دایالئدئر. فاتیحا سورەسیندە “صئراطئ مۆستاقیم” یاعنی دۇغرو یۇلدان باحثەدیلیر. اۇ یۇل، نیعمت وریلنلرین یۇلودور. نیسا سورەسینین 69-نجو آیتە گؤرە نیعمت وریلنلر: “رسوللر، صئددیقلر، شهیدلر وە صالیحلردیر.” کیم آللاها وە ألچیسینە ایطاعات أدرسە، نیعمت وریلنلرلە آرقاداشتئر. فاتیحا سورەسینی نامازئمئزئن هر رکعاتئندا اۇقورکن آصلئندا بونون ایچین دوعا أتمیش اۇلوروز. اینسان اۆزەریندە بونون ایچین بیر زۇرلاما دا یۇقتور. نبیلر دە قورئانئن شاهیدلیگییلە بیر وکیل، بیر زۇرلایئجئ دگیل یۇل گؤستریجیدیرلر.
